Віктар Марціновіч: Прарок, якога мы не чулі
Прарок, якога мы не чулі. У праекце «Месца для прэсы» пра Ніла Гілевіча сказаў беларускі журналіст і літаратар Віктар Марціновіч. Народны паэт Беларусі Ніл Гілевіч памёр на 85 годзе жыцця. Апошнія 20 гадоў, як і іншыя выбітныя беларусы, Ніл Гілевіч амаль не прысутнічаў у шырокай медыя-прасторы. І пра гэта мы можам толькі шкадаваць, – заўважае літаратар Віктар Марціновіч.
РР: Спадар, Віктар, мы ўзгадваем сёння Ніла Гілевіча, які пайшоў ад нас. Усе гэтыя дні, як мы даведаліся пра гэтую сумную навіну, у СМІ час ад часу падкрэсліваецца, што гэта апошні народны паэт Беларусі, пра гэта вы таксама падкрэсліваеце ў сваім артыкуле на сайце “Беларускага журнала”. І я задумаўся над гэтым словам “народны”. Паколькі яно мае некалькі значэнняў. Па-першае, гэта сапраўды ганаровае званне, якое надавала дзяржава. А па-другое, – уласна народны паэт. Паводле вас, ці быў Ніл Гілевіч народным паэтам – вядомым, папулярным сярод людзей?
Віктар Марціновіч: Ну так, я думаю, што мільёны людзей ведаюць на памяць ягоныя радкі, у прыватнасці тэксты славутых песень, напрыклад, “А я лягу, прылягу”. Ён сапраўды народны паэт. Што тычыцца звання, разумееце, я адчуваю тут пэўны сарказм, я, як чалавек, які не вельмі прыхільны да ўсяго савецкага, разумею, чаму ёсць такі сарказм. Маўляў, Гілевіч быў народным, а хіба іншыя, хіба Някляеў не народны, хіба ён антынародны. Але справа ў тым, што мы жывем у грамадстве, для якога гэта маркер. Народны мастак, народны пісьменнік, народны паэт, – гэта проста як пячатка якасці. У нас дагэтуль няма буйной дзяржаўнай літаратурнай прэміі. Гедройц ёсць, які аб’ядноўвае пэўную частку незалежных аўтараў. А нейкага буйнога аналага Букера, напрыклад, няма. І таму з 1992 году, з моманту, калі апошні раз было прысуджана званне народнага паэта, у Беларусі гэтае званне не даецца, і пячатак такіх не ставіцца. Гэта вельмі прыкра. Мне здаецца, што нягледзячы на ўсё савецкае гэтага звання, яно прынцыповае. Таму што жывем мы ў савецкім грамадстве. Для савецкіх людзей трэба даваць нейкія савецкія адзнакі. І таму проста Ніл Гілевіч быў чалавекам з такой адзнакай. Ён быў пісьменнікам з той генерацыі, якой пашчасціла атрымаць усе свае ўзнагароды яшчэ за савецкім часам. Калі нейкія погляды і мелі значэнне, але за гэта не каралі ўнясеннем у “чорны спіс”, як робіцца зараз.
РР: І вось што мы маем: народны паэт Беларусі за свае ўласныя грошы, за сваю ўласную пенсію, выдаваў шматтомны збор сваіх твораў. І што гэта значыць? Гэта так мы сёння ставімся да нашых народных паэтаў?
Віктар Марціновіч: Разумееце, гэта не самае страшнае, што ён выдаў за сваю пенсію. Самае страшнае, што гэтыя кнігі, выдадзеныя за грошы аўтара, амаль ніхто не чытаў. Страшна тое, што Ніла Гілевіча не было на тэлебачанні. Страшна тое, што на Радыё 1, дзе вельмі часта гучаць песні на яго словы, не было агляду яго новых кніг. Страшна тое, што ёсць велізарны перыяд, у апошнія 20 гадоў, у які творчасць такіх выбітных паэтаў, як Барадулін, як Бураўкін, як Гілевіч была па-за ўвагай. Нельга сказаць, што кніжкі забаранялі, таму што дзяржава ўжо даўно зразумела, што гэта марна. Бо любая забарона кніжкі дэ-факта выклікае яшчэ большую цікаўнасць да яе. Але нейкая абыякавасць, якая атачае апошнія 20 гадоў у творчасці выбітных празаікаў і паэтаў, – вось гэта самае страшнае. Тое, што кніжкі не выходзяць у дзяржаўных выдавецтвах – гэта не праблема. Праблема, што дзяржаўныя часопісы не змяшчаюць на іх рэцэнзіі. Дзяржаўныя культурныя перадачы, напрыклад, на тэлебачанні, не запрашаюць аўтараў, каб яны падзяліліся сваімі ведамі, сваім поглядам на жыццё. Вось гэта страшна. Тое, што мы дэ-факта жывем у час забыцця. Усё, што мы зараз робім, і ўсё, што рабілі нашыя прарокі, са званнем народных паэтаў, яно проста не захавалася. Я веру, што прыйдзе час, праз 10 гадоў, праз 20 гадоў, калі пісьменнікі, паэты, празаікі, нягледзячы на палітычныя погляды ў гэты перыяд, з 1994 па 2016, будуць вернутыя ў буйны медыйны дыскурс. І будзе вернута ўвага нацыі на тыя творы, якія ўзніклі за гэты перыяд. Мы ж нават Быкава не ведаем. Мы не ведаем, што ён пісаў 94-97 гадах, гэтыя творы вядомыя адзінкам. І вось гэта мяне вельмі турбуе.
РР: Спадар Віктар, я вас прадстаўляў як літаратара Віктара Марціновіча, які пра Ніла Гілевіча піша як пра прарока, якога мы не чулі. І яшчэ з гэтага артыкула вашую цытату я прывяду: “У адных мясцінах прарокаў распінаюць, у іншых робяць каралямі, а ў сучаснай Беларусі, агорнутай узаемаспужанай цішынёй, іх проста не чуюць”. І вы лічыце, што гэта праблема беларускага дзяржаўнага тэлебачання, або шырэй – дзяржаўных медыяў. Але ж вядома, чаму яны не надавалі ўвагі ні Васілю Быкаву, ні Нілу Гілевічу, паколькі гэта не былі іх людзі, не тыя людзі, якіх падтрымлівае ўлада. Ці можа гэта нейкая большая праблема?
Віктар Марціновіч: Тут праблема яшчэ шырэйшая. Бо нельга сказаць, што, напрыклад, Георгій Марчук, ці Мікалай Чаргінец як пісьменнікі дамінуюць на беларускіх телеканалах. Літаратура проста вынесеная па-за дужкі. Культурных герояў у прынцыпе няма. Калі ты займаешся культурнай вытворчасцю, ты не будзеш уключаны ў нейкія буйныя каналы. Вось каб быць тэлевядоўцам, трэба быць такім Драздовым з гурта „Дразды”, які ўчора праславіўся тым, што сфатаграфаваўся аголеным з гусём. Я разумею сарказм, я разумею ягоны гумар, але гэта прыкладна ўзровень, які запатрабаваны буйнымі медыямі і дзяржавай. Калі ты кажаш пра нейкія балючыя праблемы, калі ты кажаш пра тое, што казаў Быкаў апошнія 10 гадоў свайго жыцця, калі ты турбуешся мовай, калі ты клапоцішся пра незалежнасць, нават ты можаш не крытыкаваць Лукашэнку асабіста, Быкаў жа амаль не крытыкаваў Лукашэнку асабіста, Алексіевіч амаль што не выказваецца пра Лукашэнку, таму што яна разумее, што Лукашэнка гэта наступства, гэта не праблема, праблема глыбейшая. І сапраўдны мастак, сапраўдны глыбокі творца адразу бачыць уласна праблемы. Але нават калі ты пра гэтыя першасныя праблемы кажаш, пра стан народа, пра стан свядомасці, пра тое, што ніхто нічога не ведае пра нашую гісторыю, ты ўжо дэ-факта робішся непажаданым, ты ўжо патрапляеш у нейкія „чорныя спісы”. І вось, на жаль, маем такую сітуацыю.
Гутарыў Улад Грынеўскі, Беларускае Радыё Рацыя
Глядзіце таксама
