Справа 1948 г. “Немцы паабяцалі мне сытнае жыццё і ўладу ў вёсцы..”
Падчас Другой Сусветнай вайны большасць савецкіх грамадзянаў ішлі служыць ва “усходнія часткі” Вермахта, Waffen-SS і паліцыі абсалютна добраахвотна. Бывалі, безумоўна, выпадкі, калі савецкія вайсковапалонныя прымалі прапановы вярбоўшчыкаў, каб такім чынам вырвацца з лагера, а потым уцячы. Вядомыя прэцэдэнты, калі ў тыя ж паліцаі запісвалі з мусу. Здаралася, што на службу гітлераўцам ішлі, каб дапамагчы землякам, ці каб адпомсціць Саветам за рэпрэсаваных бацькоў, ці каб бараніць родную вёску ад тых савецкіх партызан, якія займаліся рабаўніцтамі і забойствамі сяльчанаў. Што, зрэшты, тых калабарантаў не апраўдвае.
Але ж насамрэч падобных выпадкаў на агульным фоне небагата.
Са следчых справаў большасці савецкіх грамадзянаў, асуджаных за дзяржаўную здраду, вынікае відавочнае: служба гітлераўцам была актам іх свабоднага і непрымусовага волевыяўлення.
Міністэрства Дзяржаўнай Бяспекі і “Смерш” распачалі паляванне на “паліцаеў” яшчэ напрыканцы вайны. Доўжылася яно ажно да канца 70-х гадоў. Абсалютная большасць тых “паліцаеў” была арыштаваная і адпраўленая ў ГУЛАГ да пачатку пяцідзесятых.
ПОСТАНОВЛЕНИЕ НА АРЕСТ
25 октября 1948 г.
Легкобыт Михаил Протасович, 1921 г. р., гр. СССР, беспартийный, из крестьян, образование 5 классов, репатриированного из Германии…
Легкобыт М. П., находясь на фронтах Великой Отечественной войны, изменил Родине, сдался в плен немцам. Из немецкого плена прибыл в оккупированное немцами с. Красное и сразу же поступил на должность полицейского.
Будучи полицейским, Легкобыт М. П. производил аресты.
(…)
Находясь в г. Граево (Польша), в декабре 1942 г. добровольно вступил в немецкий батальон «шутцполиции», и был направлен в Сувалки, где прошел трехмесячную специальную подготовку.
После обучения в школе «шутцполиции» занимался карательной деятельностью на территории Польши.
Ст. оперуполномоченный Криворожского МГБ майор Клименко
Біяграфія арыштаванага Міхаіла Легкабыта абсалютна тыповая для для падобнай публики: служба ў Чырвонай арміі, палон, лагер вайсковапалонных…
Праўда, з лагера ў Магілёве Легкабыт здолеў уцячы і нават у нейкі цуд патрапіць у родную вёску Краснае. Але ж там чамусці паступіў на службу ў паліцыю.
Из протокола допроса Легкобыта М. П.
30 ноября 1948 г.
ВОПРОС: После бегства из лагеря вы вернулись в с. Красное. Почему вы пошли в полицию, а не присоединились к партизанам?
ОТВЕТ: Как я уже показал, в с. Красное я несколько дней проработал рабочим. Потом со мной встретился начальник немецкой жандармерии, фамилии его не знаю, начальник краснянской сельской полиции Рябенок Дмитрий и переводчица, фамилии тоже не знаю. Немцы пообещали мне сытую жизнь и власть в деревне.
Да вайны Легкабыт быў добрасумленным калгаснікам – прынамсі, ніякіх заганаў за ім заўважана не было. У Чырвонай арміі ён быў добрасумленным салдатам і нават атрымаў падзяку камандвання. А пад акупацыяй ён стаў такім жа добрасумленным паліцаем.
Из протокола допроса Легкобыта М. П.
12 ноября 1948 г.
ВОПРОС: Чем вы занимались в сельской полиции с. Красное?
ОТВЕТ: Что мне приказывали, то я и делал.
ВОПРОС: Свидетели подтверждают, что вы обыскивали и арестовывали односельчан, которые были вашими соседями. Что вы можете сказать по этому поводу?
ОТВЕТ: У меня был приказ командования.
Увосень 1943 года Легкабыт быў адпраўлены ў польскі горад Граева і пасля вышкалу ў паліцэйскай школе надзеў форму 101-га батальона “шутцпаліцыі”. На Падляшшы гэтая частка была вядомая найперш удзелам у задушцы паўстання жніўня 1943 г. у беластоцкім гета. Праўда, Легкабыт паступіў у 101-шы батальон ужо пасля таго, як амаль усе 3000 абаронцаў гета былі знішчаныя. Але можна не сумнявацца: калі б ён браў удзел у ліквідацыі яўрэяў, то таксама рабіў бы гэта добрасумленна.
У 101-м батальоне “шутцпаліцыі” Легкабыт праслужыў да канца 1944 г. Удзельнічаў у карных аперацыях супраць мірнага насельніцтва на Падляшшы, ваяваў з Арміяй Краёвай і беларускімі партызанамі.
Напачатку 1945-га ён перабраўся ў Дрэздэн, дзе ўступіў у «Русскую освободительную армию» генерала Уласава.
Далей былі палон, “Смерш”, следства і суд.
ПРИГОВОР
Именем Союза Советских Социалистических Республик
18 апреля 1949 г. военный трибунал Киевского военного округа на закрытом судебном заседании в г. Чернигове, рассмотрев дело военнослужащего Советской армии Легкобыта М. П.,
(…)
ПРИГОВОРИЛ
Легкобыта Михаила Протасовича лишить свободы сроком на 10 лет с отбыванием в исправительных лагерях Союза ССР.
Не выключаецца, што і ў ГУЛАГу Легкабыт мог стаць ці лагерным стукачом, ці брыгадзірам, ці нават далучыцца да “сук” – сваеасаблівай катэгорыі крымінальнікаў кшталту “блатных”. Бо такіх, як ён, цікавілі толькі сытае жыццё і ўлада.
* * *
Наступным разам вы дазнаецеся, што ў сталінскія часы азначалі літары “ЧСВР” і як гэтая абрэвіятура ў асабістай справе нявечыла чалавечыя лёсы.
Уладзіслаў Ахроменка, Беларускае Радыё Рацыя, архіў Службы Бяспекі Украіны
Радыё Рацыя дзякуе Архіву СБ Украіны ў Чарнігаўскай вобласці за прадстаўленыя матэрыялы, архіўную справу “ОФ-3177”
