„Крэсы ўсходнія”. Ці трэба абражацца?
Ці трэба абражацца, калі грамадзяне суседняй краіны называюць заходнюю частку Беларусі “крэсамі ўсходнімі”?
Ці ёсць шанцы дайсці да паразумення ў гэтым пытанні, якое надалей выклікае гарачыя дыскусіі, а часам і даволі агрэсіўную рэакцыю апанентаў?
Нядаўна ў Беластоку прайшла сустрэча з Генеральным консулам Рэспублікі Польшча ў Гародні Яраславам Ксёнжкам на тэму гістарычнай памяці на так званых “крэсах усходніх”. Невялікая справаздача з гэтай сустрэчы прагучала ў эфіры нашага радыё і таксама з’явілася на нашым сайце.
Акрамя таго, гэтая тэма выклікала шырокую дыскусію ў сацыяльных сетках, і трэба адзначыць, што многія ў каментарах выказваліся даволі агрэсіўна і безапеляцыйна. Калі адныя абражалі ўсіх, уключна з аўтарам матэрыяла, абвінавачваючы ў “прапольскасці”, то іншыя наадварот баранілі пазіцыі “крэсовасці”.
Мы вырашылі працягваць гэтую тэму, яшчэ раз падкрэсліваючы, што пазіцыя нашых суразмоўцаў – не заўсёды адпавядае поглядам і меркаванням аўтара і нашай рэдакцыі. Аднак лічым вартым больш уважліва прыглядацца да розных меркаванняў у спрэчных пытаннях польска-беларускіх дачыненняў.
У працяг тэмы сёння мы ўзялі каментар у гарадзенскага гісторыка, прафесара Алеся Краўцэвіча.
РР: Як вы пракаментуеце пазіцыю тых асобаў, якія лічаць, што тэрыторыі былых “крэсаў усходніх” захоўваюць збольшага польскую спадчыну? А Манюшка, Касцюшка або Ажэшка – гэта постаці польскай гісторыі і культуры?
– Гэта не перашкаджае нам абазначаць сваю пазіцыю, і мы гэта робім нават ва ўмовах прарасейскага рэжыму. Узяць той жа банэр (на ўездзе ў Гародню – рэд.) Мікалая Радзівіла Чорнага ды іншых гістарычных постацяў. Мы лічым, што Касцюшка – гэта і наш нацыянальны герой. Мы лічым, што Манюшка – заснавальнік і нашай нацыянальнай оперы, і маем для гэтага ўсе падставы. На гэтым і трэба шукаць паразумення.
Алесь Краўцэвіч звяртае ўвагу на сам тэрмін “крэсы ўсходнія”:
– Я маю да гэтага свой падыход і свой погляд. Мне не падабаецца гэтая “гульня ў словы”, калі прыдумваюць нейкае слова-табу, і пазней супраць гэтага змагаюцца. Гэта датычыць і нас. Напрыклад, нашыя суседзі-летувісы накідваюць нам, каб мы не называлі іх летувісамі, а іх краіну Летувой, а называлі Літвой і літоўцамі. Хоць самі яны называюць сябе і Летувяй, і Летува. Мне таксама не падабаецца, калі нейкія людзі пратэстуюць, каб мы ўжывалі слова “жыды” ў беларускай мове. Але гэта нармальнае слова, якое ўжывалася ў маёй вёсцы і ніякіх негатыўных адценняў не мела. Такім чынам, калі мы пратэстуем супраць такой гульні словаў у адносінах да нас, то мы павінны талераваць такую самую сітуацыю і ў суседзяў.
На думку прафесара Алеся Краўцэвіча, большасць палякаў, ужываючы слова “крэсы” не робіць гэта ў негатыўным кантэксце, а выключна ў чыста геаграфічным паняцці, якое існуе ў гісторыяграфіі. Іншая справа, што некаторыя як польскія, так і беларускія дзеячы надаюць гэтаму негатыўны сэнс:
– Трэба адрозніваць канатацыю негатыўную, і канатацыю чыста навукова-гістарычную. Тым больш, памятаючы выказванне Пілсудскага пра тое, што Польшча нагадвае абаранку, калі ўсярэдзіне – пуста, а самае цікавае – па краях. Таму я не ведаю, ці варта пратэставаць, ці варта абсалютызаваць з гэтым словам “крэсы”. Я думаю, што трэба разбірацца ў кожным канкрэтным выпадку, як са словам Літва. Калі ў дакуменце стаіць слова “Літва”, то трэба разбірацца, ці гаворка ідзе пра этнічную сучасную Літву, ці гаворка ідзе пра Беларусь. Мяне слова “крэсы” не абражае. Але я нікому не дазволю і называць мяне “крэсавякам”. Таму што я беларус. Аднак яшчэ раз падкрэслю, трэба шукаць паразумення. Мне таксама не падабаецца такая неахвота некаторых польскіх калегаў і грамадзянаў Польшчы не прызнаваць, да прыкладу, агульнасць такой постаці як Адам Міцкевіч. Мне і самому даводзілася не аднойчы спрачацца, што Міцкевіч – гэта не толькі польскі паэт, але наш, які пісаў пра гэтую зямлю, жыў на гэтай зямлі, каторую любіў. Паэт, які ведаў беларускую мову, але яна тады была сялянскай, і ён пісаў на мове літаратурнай. Усе ж расейскія арыстакраты, якія гаварылі па-французску, яны ж не былі французамі.
І таму я скажу галоўнае – не трэба лішніх эмоцый.
РР: Якія яшчэ ёсць найбольш вострыя і спрэчныя пытанні, калі казаць пра гісторыю Беларусі і Польшчы?
– Праблемаў хапае. Напрыклад, справа Арміі Краёвай на тэрыторыі Беларусі. Хаця я згодны з тым, што ветэраны АК прызнаныя ветэранамі ў Рэспубліцы Беларусь. Але ёсць і шмат пытанняў. Напрыклад, на Наваградчыне ішлі баі паміж Беларускай краёвай абаронай, створанай пры нямецкай акупацыйнай уладзе, і падраздзяленнямі Арміі Краёвай. На чыім баку мы будзем? Я думаю, канешне, на баку беларусаў, гэта наш бок. Я лічу, што і ў найноўшай гісторыі ёсць праблемы, якія трэба абмяркоўваць, напрыклад, Карта паляка.
На думку прафесара Алеся Краўцэвіча, варта правесці шырокую міжнародную канферэнцыю на тэму спрэчных гістарычных пытанняў. “Толькі праз дыялог можна дайсці да паразумення”, – дадаў гісторык. Але дыскусію трэба весці навуковую і аргументаваную. Наш суразмоўца таксама падкрэслівае, што перад паразуменнем найперш трэба абазначаць сваю ўласную пазіцыю, хоць, на яго думку, некаторыя беларусы яшчэ мала бароняць сваё.
Цалкам гутарку з прафесарам Алесем Краўцэвічам слухайце ў далучаным гукавым файле:
Яна Запольская, Беларускае Радыё Рацыя.
