Кацярына Кібальчыч: “Мова ці кава” не брэнд – гэта ідэя
Палітыка раз’яднала стваральнікаў папулярных беларускамоўных курсаў, яны прыпынілі сваё існаванне. Вядоўцы курсаў не падзяляюць пазіцыю стваральніцы, журналісткі расейскага першага канала па сітуацыі ва Украіне і лічаць яе “ватніцай”. У тэме разбіраўся аўтар праекта “Месца для прэсы” Улад Грынеўскі.
Кацярына Кібальчыч: Думаю, тут рэч не толькі ў тым, што курсы спынілі сваё існаванне, бо ёсць іншыя курсы і заняткі. Бо за той час, як з’явілася “Мова ці кава”, у нас ёсць паслядоўнікі, якія таксама праводзяць заняткі. Але сама ідэя, што мы талерантна ставімся да людзей з рознымі палітычнымі поглядамі, што нашы курсы па-за палітыкай, што мова як агульнанацыянальная каштоўнасць яднае ўсіх беларусаў, не спрацавала. Канцэпцыя курсаў – мова для ўсіх, матывацыя і любоў да свайго. Менавіта таму “Мава ці кава” спыніла сваё існаванне.
РР: Як я разумею, тут мае месца ідэалогія. Хацелася б далучыць да вышэй сказанага выказванні іншых удзельнікаў “фэйсбучнага скандалу”.
Версія аднаго з вядоўцаў, суарганізатара курсаў Франка Вячоркі:
– У нас была дамоўленасць, што курсы будуць па-за палітыкай. Тады мы яшчэ былі аднадумцамі, тады яшчэ не было вайны ва Украіне, мы вельмі добра спраўляліся і курсы мелі поспех. Але цяпер настолькі гэтая вайна падзяліла беларускае грамадства, настолькі ж яна падзяліла і нашую каманду. Цяжка, згадзіцеся, працаваць у адной камандзе, калі адзін з вядучых едзе спяваць для байцоў антытэрарыстычнай аперацыі, а другая робіць рэпартажы і называе гэтых байцоў нацыстамі і карнікамі. Пачалося ўсё безумоўна з разыходжанняў ідэалагічных, потым Каця праявіла скрайнюю непавагу да каманды адсунуўшы ўсе нашыя просьбы прапановы спыніць гэтую прапаганду, не ўмешваць курсы ў палітыку, ну і скончылася гэта тым, што Каця проста закрыла курсы.
РР: Як у вас гэта ўсё было, бо хлопцы і дзяўчаты расказваюць, што вы вельмі шмат дыскутавалі, нават спрабавалі цябе пераканаць. Што ім не падабаецца ў тваёй пазіцыі?
Кацярына Кібальчыч: “Таварышы” на “камсамольскім сходзе” спрабавалі мяне перавыхаваць, хутчэй за ўсё гэта так выглядала. Я проста хацела б пракаментаваць тое, што Франачак сказаў. Тут проста трэба быць асцярожным у фармулёўках, я ніколі не цытую чалавека, то бок калі я цытую чалавека, то я выкарыстоўваю менавіта яго словы. Слова карнік ніколі не было ў маім лексіконе, ні ў прыватнай перапісцы, ні ў эфіры, ні ў маіх пастах на Фэйсбуку, то бок гэтага я не гаварыла ніколі. У нас было некалькі варыянтаў развіцця сцэнароў і мне ў прынцыпе прапанавалі негалосна застацца ў камандзе, то бок мы робім выгляд, што я публічна сыходжу з праекта, але насамрэч працягваю кіраваць курсамі і працаваць, то бок рэальная мая пазіцыя нікога не турбуе, галоўнае, каб гэта не было на публіцы. Што б не здарылася ва Украіне, магу вам наперад сказаць, як будзе Франак да таго і да таго ставіцца. Мне падаецца, што калі чалавек з розумам, то на кожную падзею ён мусіць мець нейкі свой незалежны погляд. Камбінацыя гістарычных падзей, яна ўплывае на твой погляд. Калі быў Майдан, то я ўвогуле не рабіла ніякіх рэпартажаў, нічога не пісала, ніводнага паста. Мне вельмі балела за Майдан таму, што я гэта параўноўвала з Плошчай, я перажывала за гэтую сітуацыю. Я назірала і скажу шчыра, што я сімпатызавала людзям, якія стаялі на Майдане. Але тое, што пачало адбывацца адразу пасля гэтага – першы закон, які прымае Рада пасля перамогі Майдана – гэта пра мову, гэта абяцанне адправіць “цягнік сяброўства” ў расейскамоўныя рэгіёны, дзе жывуць этнічныя расейцы, то бок не ўкраінцы, а рэальныя этнічныя расейцы, якія туды не прыехалі, не ў госці прыехалі, яны проста расейцы, ну што з імі зрабіць. На жаль усё гэта вельмі кепска паўплывала на сітуацыю. Калі мы, беларусы з гэтага не зробім ніякіх высноваў, то будзе кепска. Я гаварыла пра гэта, то бок казаць, што яны не ведалі, што я вельмі асуджаю, калі кажуць “каларады”, калі кажуць пра загінулую жанчыну ў чырвонай кашулі, якая памірае і з яе зрабілі мем “самка каларада” і Франак сказаў, што правільна таму, што яна падтрымлівала тэрарыстаў. Не могуць быць мільёны людзей тэрарыстамі, яны могуць быць тэрарыстамі толькі ў пэўнай інтэрпрэтацыі і мая пазіцыя не столькі палітычная таму, што я адкрыта не станаўлюся не на адзін з бакоў, хоць я і працую ў Расеі. Калі вы паглядзіце ўважліва рэпартажы і допісы, то там няма такога, што “Крым наш” ці там “Данбас давай”, “Мачы ўкраў” – гэта не мая лексіка ўвогуле.
Людзі прызвычаіліся, што калі ты там нешта такое выказваеш, то ты нейкі там неадэкват, а тут чалавек на беларускай мове ім там штосьці даводзіць, таму для іх канешне гэта разрыў шаблонаў. На жаль для мяне “самка каларада” таксама не прымальная пазіцыя, не толькі палітычная, а ўвогуле этычная, пра што я Франаку неаднаразова казала, але ў мяне не было думкі выставіць яго з курсаў.
Сама форма апраўдальных допісаў, што мы асуджаем, што мы яе рэдка бачым, мы ў розных гарадах жывем, катэгарычна не прымаем, погляды лічым агіднымі – гэта мне нагадвае абсалютна савецкую камсамольскую практыку, калі на камсамольскіх зборах асуджалі. Савецкія літаратары пісалі ў газеце “Праўда”, калі чарговага пісьменніка цкавалі – гэта абсалютна тая ж самая лексіка, тыя ж самыя фармулёўкі.
Выказванне Валярыны Куставай, яна акурат казала пра тое, што ў вашай камадзе існаваў такі плюралізм думкі:
– У нас былі дыскусіі на гэты конт, але гэта былі нармальныя, чалавечыя, прыстойныя дэмакратычныя дыскусіі. Мы вырашалі, што курсы не палітызаваныя, мы стараліся гэтага і трымацца, каб мова была для ўсіх. Натуральна мы стараліся Кацю пераконваць, але што пераконваць чалавека, які зняў фільм “Беларуская мара”, ён мае разуменне таго, што адбываецца. Вось тут на жаль пад нейкімі ўплывамі пачало гэтае разуменне страчвацца.
РР: Як ты мяркуеш, Каця сапраўды так думае, ці гэта нейкая каньюктура, можа яна разумее, што працуючы на Першым расейскім канале ёй трэба так гаварыць?
Валярына Кустава: Я думаю, што Каця гаворыць тое, што думае, яна шчыры і адкрыты чалавек і заўсёды такім была, але іншая рэч, што кожны шчыры і адкрыты чалавек можа патрапіць пад пэўны ўплыў. Людзей не на столькі шчырых і не на столькі адкрытых.
РР: Тваё меркаванне – гэта каньюктура і залежыць ад працы на расейскім канале?
Кацярына Кібальчыч: Я магу адказваць за свае рэпартажы, за тое, што ёсць у маіх рэпартажах. Я за кожнае слова ў сваім рэпартажы адказваю, гэтыя факты ўсе правераныя і пераправераныя, яны могуць не падабацца, але гэта так і ёсць. Тое, што ёсць нейкія ацэнкі, ёсць нейкая суб’ектыўнасць – гэта так, але штотыднёвая праграма ў якой я працую – гэта не навіны, і на тое яны і суб’ектыўныя ацэнкі, бо з гэтых фактаў я раблю нейкія высновы. Менавіта гэтая выснова не падабаецца, столькі людзей зараз палошчуць маё імя і гэтыя сюжэты, але ніхто мне нічога не прад’явіў, бо калі б там была нейкая хлусня, то мне б яе прад’явілі. Першы канал ніколі не здымаў пастановак з падкінутым рэквізітам, не фэйкаў наўмысна. Часам бывае ва ўсіх медыях, нават самых буйных, тое што называецца на журналісцкім жаргоне “лажа”, “лажануліся” не паспелі праверыць. Мы правяраем і пераправяраем факты і калі не дай Бог атрымаецца нейкая там не правераная, бо мы ведаем, што вельмі пільна сочаць. Навошта прыдумваць пра ўкраінскую ўладу, пра ўсе гэтыя батальоны, пра іх злачынствы, калі яны сапраўды ёсць.
На плошчы ў 2010 годзе я сама стала сведкай, як БТ здымала пастаноўкі. Я была на пустой плошчы, дзе валялася шапка, пакеты, пустая бутэлька пластыкавая, а потым мы пабачылі па тэлебачанні сякеры. Мы паказалі два планы для параўнання і выкрылі гэтую правакацыю.
Выказванне Франака Вячоркі:
Хай кожны слухач адкажа на пытанне, калі б Лукашэнка запапрасіў вас працаваць, сказалі б: “Давай працуй у нашай камандзе, зробім добрую справу”. Пытанне да кожнага, ці пайшлі б вы працаваць у такую каманду? Ці можна рабіць добрую справу бруднымі рукамі? Напрыклад, я б да Лукашэнкі не пайшоў таму, што я яму не веру. Я не хачу мець нічога з ім супольнага, каб потым казалі: “Ага, паглядзі, ты ж з ім разам рабіў, ты ж з ім размаўляў, вячэраў”. Я не хачу проста пэцкацца ў гэта ўсё, і таму мы паступілі па сумленні, мы не хочам пэцкацца ва ўсю гэтую расейскую маніпуляцыю, якая цяпер адбываецца. Гэтая вайна дзеліць не тое што кіраўнікоў моўных курсаў, яна дзеліць сем’і. У мяне знаёмыя, якія пасварыліся, бацькі выгналі з дому сваіх уласных дзяцей. Мы робім усё ў Беларусі магчымае, каб спыніць гэты “расейскі свет”, гэтую прапаганду. У нашым жа коле аднадумцаў з’яўляюцца людзі, якія робяць усё наадварот, і мы не можам працаваць далей камандай.
РР: Каманда лічыць, што Каця Кібальчыч робіць няправільныя рэчы?
Франак Вячорка: Так, я лічу, што Каця Кібальчыч на баку зла. Я скажу наўпрост, яна апраўдвае агрэсію ва Украіну, яна робіць выразна прапагандысцкія, а не навінныя сюжэты. Яна нішчыць усё тое, дзеля чаго, напрыклад, я асабіста як грамадзянін Беларусі змагаўся супраць: дыктатуры, аўтарытарызму, імперыялізму, таталітарызму.
РР: Каманда гаворыць, што проста не хоча з табой супрацоўнічаць, няўжо вы не змаглі неяк дамовіцца?
Кацярына Кібальчыч: Калі вы кажаце, што проста асабіста па перакананнях не можаце, то навошта ты мне прапануеш застацца ў камандзе, але зрабіць выгляд, што ты з яе выйшла – гэта для іміджу курсаў і для іх уласнага імя. Другі варыянт, які мне прапанавалі: “Добра, пакінем усё як ёсць, зараз хуценька зробім рэбрэндынг, але ты ніколі ў Фэйсбуку нічога не пішаш пра палітыку”. Я кажу: “Франак, ну ты ж пішаш, чаму ты пішаш, а я не магу? Чаму ты мне рот затыкаеш? Ты што, лукашыст”. Я шчыра кажучы не разумею, чаму я маю захоўваць нейтралітэт публічна, калі іншыя яго не захоўваюць. Калі займаюцца не толькі журналістыкай, але і палітычным актывізмам. Я не камсамолка, каб прыняць такое рашэнне, што я больш нічога ніколі не напішу.
РР: Якія людзі прыходзілі на “Мова ці кава”?
Кацярына Кібальчыч: Вядома, што мы не пытаемся ў студэнтаў, якія ў іх палітычныя перакананні. Але, напрыклад, нейкія жарцікі з такім падтэкстам непрыгожым нацыяналістычным у бок расейцаў ці палякаў, ніколі не дазваляла рабіць. Мы запрашалі людзей з палярнымі поглядамі. Мы зрабілі ў пачатку 2014 года рэбрэндынг, мы палі рабіць сацыяльныя дыскусіі на сацыяльныя тэмы, не палітычныя, а культурніцкія, сацыяльныя. Мы запрашалі людзей абсалютна палярных, мне таксама прыходзілася часам пераадольваць тое, што ў нашых вядоўцаў ёсць нейкія апазіцыйны флёр. А наконт будучыні курсаў, мне на Фэйсбуку ў прыват напісалі дзясяткі людзей, што не трэба закрываць курсы, трэба працягваць з новымі вядоўцамі. Я яшчэ раз хачу падкрэсліць, чаму я ўсё ж такі прыняла для сябе такое цяжкае рашэнне развітацца і зрабіць нейкую паўзу. Тут важна не толькі няспынна штосьці рабіць, рабіць, а важна зразумець, задумацца і зрабіць высновы. Не толькі я іх зрабіла, каб вы таксама атрымалі нейкі сацыяльны вопыт. У гэтым сэнсе “Мова ці кава” добры прэцэдэнт таму, што беларуская суполка на якую трэба абапірацца, без яе немагчыма гэту справу рабіць. Гэтыя людзі таксама вельмі важныя, каштоўныя і мне з імі таксама трэба супрацоўнічаць. Вось гэтыя людзі не гатовыя да іншадумства, да прыняцця іншадумства, да цярплівасці, да талерантнасці не гатовыя. Потым, калі можа дазрэе грамадства, то я першая працягну руку, каб штосьці рабіць. Папулярнае пытанне, чаму я не падарыла Франаку брэнд “Мова ці кава”? Для мяне гэта не брэнд, для мяне гэта ідэя.
Улад Грынеўскі, Беларускае Радыё Рацыя
