Справа 1939 г. “Facebook часоў Лаўрэнція Берыі, ч. 1. “Вызвольны паход” Чырвонай Арміі”
Сучасныя спецслужбы чэрпаюць інфармацыю пра грамадскія настроі збольшага ў сацыяльных сетках, пераважна – у Фейсбуку.
Сталінскія спецслужбы, са зразумелых прычынаў, такой мажлівасці не мелі. Што не замінала ім рэгулярна складаць даволі аб’ектыўную карціну чутак, плётак, а таксама грамадскіх настрояў у СССР. “Замеры” такіх настрояў рабіліся пераважна праз агентуру. Адмысловыя службы НКВД дбайна правяралі агентурныя паведамленні, сартавалі іх па сацыяльных, узроставых, нацыянальных і іншых прыкметах, пасля чаго складалі сваеасаблівыя інфармацыйныя экстракты.
Гэтыя экстракты называліся “Спецпаведамленнямі пра рэагаванне працоўных” на тую ці іншую значную падзею ў жыцці СССР. Прытым такой падзеяй магло стаць усё, што заўгодна – ад падаражання хлеба на тры капейкі да пачатку Другой сусветнай вайны…
* * *
1 верасня 1939 года гітлераўская Нямеччына распачала акупацыю Польшчы. Праз 17 дзён, роўна а 6-00 раніцы, злучэнні Чырвонай арміі перайшлі савецка-польскую мяжу на ўсёй яе працягласці. Так пачалася Другая сусветная вайна, адказнасць за якую ў роўнай ступені падзяляюць Трэці Рэйх і СССР.
Натуральна, шэраговыя савецкія грамадзяне не ведалі пра сакрэтныя пратаколы пакта “Молатава-Рыбентропа”. “Правда”, “Известия” і іншыя маскоўскія газеты пісалі пра “вызвольны паход Чырвонай арміі”, “пра братэрскую дапамогу народам Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны”, якіх люта прыгняталі белапалякі…
Савецкія СМІ заходзіліся ў апяванні Чырвонай арміі. На ўсіх прадпрыемствах праходзілі ўрачыстыя мітынгі “у падтрымку гераічных чырвонаармейцаў”, якія нарэшце вызвалілі “прыгнечаных заходніх беларусаў і заходніх украінцаў”.
Але ўсё гэта быў толькі афіцыёз, і рэальныя настроі савецкіх грамадзянаў не заўсёды яму адпавядалі…
НАРОДНОМУ КОМИССАРУ ВНУТРЕННИХ ДЕЛ СССР
КОМИССАРУ ГОСУДАРСТВЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ 1-ГО РАНГА
Тов. Берия Л. П.
Специальное сообщение
«О реагировании трудящихся Украины на вступление войск РККА на территорию Западной Украины и Белоруссии».
В дополнение к направленной Вам информации сообщаю о нижеследующих реагированиях (…) трудящихся на вступление войск РККА на территорию Западной Украины и Белоруссии.
Среди рабочих
(…)
АМОСОВ, рабочий:
«Занятие территории Польши – это захват чужой земли. Раньше украинцев и белорусов не освобождали, а теперь воспользовались случаем, что Польша не может сопротивляться – набросились на нее»
Среди колхозников:
(…)
Бывший кулак ОВЧАРЕНКО:
“Напрасно радуются бедные галичане и белорусы. Наши освободители покажут им свободу, обложат налогами и попросят в колхоз”
Среди служащих и интеллигенции:
(…)
Литературный редактор КОЛЯДА:
“В моей голове никак не укладывается наша дружба с фашистской Германией. История знает много всяких курьезов, но такого еще не было”
Асабным пунктам у “спецпаведамленні” на імя Лаўрэнція Берыі пазначаныя рэакцыі этнічных палякаў – грамадзянаў СССР:
(…)
Старший электромонтер Гособувной фабрики ГААК:
«Еще будут бои между немцами и Красной армией, столкновения неизбежны. Я лично был бы очень доволен. Они /большевики/ построили свое счастье на несчастье Польши. Мы лучше усеем морское дно нашими трупами, нежели сдадимся. Поляки живут не только в Польше, но и в Англии, Франции, Америке. Народ примет меры к своему возрождению. Польша будет восстановлена».
Жительница г. Киева Сурганова-Малиновская, жена белогвардейского офицера:
«Нам будет жить теперь труднее. На нашу шею сядут белорусы и украинцы».
Характэрна, што ніводны этнічны паляк, нават з камуністаў, не выказаўся пра “Вызвольны паход Чырвоная арміі” хоць неяк станоўча.
Але ж крытычныя ацэнкі падзеяў верасня 1939 года былі мізэрнымі на агульным фоне. Прапаганда ад рана да рана апрацоўвала свядомасць савецкіх людзей, і выказванні большасці выглядаюць казённа-вернаподданіцкімі, бы “лісты працоўных таварышу Сталіну”.
Рабочий ИЛЬЯШЕНКО:
«Польские паны по семь шкур спускали с украинцев и белорусов, и мы обязаны были помочь нашим братьям освободиться от ярма польских помещиков”
(…)
Рабочий ЗАВГОРОДНИЙ:
“Если будет нужно, то я возьму винтовку и пойду на защиту угнетенного рабочего класса в Польше несмотря на свои 50 лет”
(…)
Агроном ЛИВЕН:
“Вот это мероприятие правильное. Необходимо и в Латвии установить Советскую власть. Латвийское государство создано искуственно. Оно также, как и Польша, должно быть превращено в Советскую Латвию”
(…)
Сотрудник индустриального института РОСИЧ:
“Сколько подлости в польском правительстве. Немецкое командование предложило во избежание кровопролития сдать Варшаву без боя. Комендант отказал. Вот как беспокоится о населении польское правительство”
Паздзел Польшчы паміж Трэцім Рэйхам і Савецкім Саюзам скончыўся падпісаннем у Маскве адпаведнай дамовы 28 верасня 1939 года. Ад савецкага боку дамову падпісаў таварыш Вячаслаў Молатаў, ад гітлераўскай Нямеччыны — геносэ Іяхімам фон Рыбентроп. Дамова была надрукаваная на наступны пасля падпісання дзень у галоўнай рупары савецкай прапаганды – газеце “Правда”:
ИЗ СОВЕТСКО-ГЕРМАНСКОГО ДОГОВОРА О ДРУЖБЕ И ГРАНИЦАХ МЕЖДУ СССР И ГЕРМАНИЕЙ
(…)
Статья ІV
Правительство СССР и Германское Правительство рассматривают вышеприведенное устройство как надежный фундамент для дальнейшего развития дружественных отношениями между своими народами.
Тым часам турмы Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны хутка напаўняліся “ворагамі народа” – беларусамі, украінцамі, палякамі і яўрэямі. Арыштаваных на “вызваленых Чырвонай арміі тэрыторыях” было настолькі багата, што ўжо напрыканцы 1939 г. практычна ўсе турмы БССР і УССР адмаўляліся прымаць новых вязняў; вольных месцаў проста бракавала.
СОВЕРШЕННО СЕКРЕТНО
ЗАМ. НАРКОМУ ВНУТРЕННИХ ДЕЛ СССР
КОМДИВУ ТОВ. ЧЕРНЫШЕВУ
(…)
По состоянию на 25. 12. 1939 г. в 38 общих тюрьмах НКВД (без тюрем Западных областей) при лимите 23097 заключенных фактических содержится 24061 заключенный.
(…)
Кроме того, в остальных тюрьмах содержится огромное количество следственных заключенных, числящихся за УНКВД.
(…)
В последние два месяца, вследствие большой перегруженности Исправительно-Трудовых Колоний и пересыльных пунктов, — почти совершенно прекратился вывоз из тюрем заключенных осужденных к общим местам заключения ИТЛ, приговора в отношении которых вступили в законную силу.
(…)
Переполненность тюрем, как общих, так и внутренних, заключенными, не дает возможности УНКВД надлежащим образом развернуть оперативную работу и кроме того, угрожает развитием эпидемических заболеваний.
Врио Народного Комиссара Внутренних Дел УССР
Комдив ОСОКИН
Тым часам набліжаўся новы, 1940 год, які Савецкі Саюз сустракаў у братняй сям’і шчаслівых заходніх беларусаў і заходніх украінцаў. Вызвалення ад крывавага прыгнёта капіталістаў і памешчыкаў чакалі эстонцы, латышы і літоўцы.
Савецкі Саюз па-ранейшаму сябраваў з Трэцім Рэйхам. Чырвоная Армія і Вермахт рэгулярна абменьваліся дэлігацыямі. НКВД і Гестапа сумленна перадавалі адзін аднаму перабежчыкаў. А з Савецкага Саюза ў Нямеччыну ішлі бясконцыя эшалоны з пшаніцай, нафтай, металам і іншай стратэгічнай сыравінай.
Да пачатку вайны паміж гітлераўскай Нямеччынай і сталінскім СССР заставаўлся адзін год, пяць месяцаў і дваццаць два дні.
* * *
З наступнай перадачы вы дазнаецеся, як рэагавалі шэраговыя савецкія грамадзяне на “Дамову пра перадачу Літоўскай рэспубліцы горада Вільня і Віленскай вобласці”.
[Not a valid template]
Уладзіслаў Ахроменка, Беларускае Радыё Рацыя, архіў Службы Бяспекі Украіны
Радыё Рацыя дзякуе Цэнтральнаму Галіноваму Архіву СБ Украіны, г. Кіеў, за прадстаўленыя матэрыялы, архіўную справу Фонд 16, вопіс 1, адзінкі захавання 381, 384.