Справы 1973-77 гг. “Дарагі Леанід Ільіч Брэжнеў…”
У сямідзесятых гадах Генеральны Сакратар ЦК КПСС Леанід Ільіч Брэжнеў канчаткова ператварыўся ў фальклорнага персанажа – прынамсі для значнай часткі савецкіх людзей. Аб’ектам сарказму стала і любоў савецкага лідара да шматлікіх ўзнагарод; вострыя на язык грамадзяне лічылі, што нават у дзяцінстве Леанід Ільіч насіў ажна чатыры акцябрацкіх зорачкі. І затарможанасць рэакцый Генеральнага Сакратара (Брэжнеў прамаўляе на адкрыцці Маскоўскай Алімпіяды: “О! О! О!” – з-за спіны голас Андропава: “Леанід Ільіч, гэта алімпійскія кольцы, тэкст на наступнай старонцы!..”) І нават сваеасаблівая дыкцыя – маўляў, дарагі Леанід Ільіч вымаўляе не “сацыялісцічаскія страны”, а “сасіскі сраныя”.
За настроямі савецкіх людзей пільна сачылі ў Камітэце Дзяржаўнай Бяспекі, але далёка не ўсё, што гаварылася пра Брэжнева на кухнях і ў піўных, трапляла ў чекісцкія справаздачы.
* * *
Кагэбэшная агентура звычайна актывізоўвалася напярэдадні пратакольных візітаў Брэжнева ў краіну ідэалагічнага ворага – найперш, у Злучаныя Штаты. Паведамленні дбайна фільтравалі аналітычныя структуры, пасля чаго адмысловыя справаздачы перадаваліся кіраўніцтву.
Улетку 1973 года савецкі лідэр выправіўся ў Злучаныя Штаты, на сустрэчу з прэзыдэнтам Рычардам Ніксанам. Агентурныя крыніцы і аналітычныя службы запрацавалі па-паўніцы…
КОМИТЕТ ГОСУДАРСТВЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ
ПРИ СОВЕТЕ МИНИСТРОВ УССР
28 июня 1973 г.
ДОКЛАДНАЯ ЗАПИСКА
(…)
В КГБ при СМ УССР продолжает поступать информация о реагировании населения (…) и иностранцев на визит генерального секретаря Л. И. Брежнева в США.
Арматурщица завода «Стройдеталь» (…) Моргунова Р. И. заявила: «Спасибо Л. И. Брежневу за то, что он с такой самоотверженностью борется за укрепления мира, который особо дорог нам – женщинам. Теперь мы будем спокойно растить своих детей».
Колхозник колхоза «Коммунист» Проць П. Д., в прошлом судимый за националистическую деятельность, сказал: «Я теперь окончательно понял, что нет больше государства, которое так бы заботилось о жизни своего народа, как наше Советское государство и его правительство. И только благодаря им для всех народов на земле устанавливается прочный мир. Под руководством КПСС мы можем мирно трудиться, спокойно жить и двигаться дальше»
(…)
Начальник конструкторского бюро (…) базы «Коммунар» Астафьев А. В. сказал: «Успехи Советского Союза в упрочении мира с западными странами – грандиозны. Этой цели была посвящена поездка Л. И. Брежнева в США (…)
Вы заўважылі? Практычна ўсе савецкія грамадзяне, якія цытуюцца ў дакладной запісцы КГБ, гавораць выключна правільныя рэчы правільнай мовай пратакольных лозунгаў.
А 1973 год, калі хто забыўся ці не ведае, быў годам таварнага дэфіцыту – як, зрэшты, і папярэдні 1972-ты, і наступны 1974-ты. Чэргі па каўбасу “сабачая радасць”, “апельсіны па кілаграму ў адныя рукі” і папярэдні запіс на пакупку якой-небудзь звычайнай лядоўні – не кажучы ўжо пра аўтамабіль.
Няўжо ў тых арматуршчыц, калгаснікаў і начальнікаў бюро не было іншых клопатаў, як абмяркоўваць сустрэчу Брэжнева і Ніксана ў далёкім Вашынгтоне, які, напэўна, большасць савецкіх грамадзянаў і на мапе паказаць не магло?!
Відавочна, чэкісты займаліся дробным ідэалагічным мухлярствам: за “выказванні савецкіх грамадзянаў” у справаздачы выдаваліся завучаныя прамовы на партыйных сходах, а таксама на палітінфармацыях. У “дакладной КГБ” не зафіксавана ніводнага крытычнага выказвання пра “дарагога Леаніда Ільіча” шчаслівых савецкіх грамадзянаў.
Такая ж сітуацыя і з “інфармацыйным паведамлення КГБ” за 1977 год:
КОМИТЕТ ГОСУДАРСТВЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ
ПРИ СОВЕТЕ МИНИСТРОВ УССР
23 марта 1977 г.
(…)
ИНФОРМАЦИОННОЕ СООБЩЕНИЕ
Докладываем, что в КГБ (…) поступает информация о реагировании трудящихся и временно находящихся в республике иностранцев на речь Генерального секретаря ЦК КПСС товарища Л. И. Брежнева на XVI съезде профессиональных союзов.
Советские люди подчеркивают масштабность и большое значение этой речи для дела борьбы за мир и прогресс, укрепления международного авторитета СССР, дальнейшего развития социалистической демократии, повышения роли профессиональных союзов в строительстве коммунизма.
(…)
Бригадир электросварщиков (…) Барбазюк Л. В., 1938 г. р., беспартийный, в беседе с товарищами по работе высказался: «Мне понравилось, как Л. И. Брежнев заострил внимание на вопросах организации дисциплины и качества труда. В этом у нас еще много недостатков и очень важно устранить их»
(…)
З усіх чэкісцкіх дакументаў, прысвечаных “рэагаванню працоўных” на чарговую міралюбную ініцыятыву дарагога Леаніда Ільіча, ёсць толькі адна згадка пра ворагаў Савецкакай дзяржавы – яўрэяў, якія імкнуліся рэпатрыявацца ў Ізраіль і якім КГБ у гэтым усяляк адмаўляў.
КОМИТЕТ ГОСУДАРСТВЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ
ПРИ СОВЕТЕ МИНИСТРОВ УССР
29 июня 1973 г.
(…)
СПЕЦИАЛЬНОЕ СООБЩЕНИЕ
В дополнение к № 419 от 25 июня 1973 г. докладываем, что по полученным оперативным данным еврейские экстремисты (…) подписали подготовленное ими на имя Генерального секретаря ЦК КПСС тов. Брежнева коллективное письмо следующего содержания:
«Уважаемый Леонид Ильич!
Вы обещали лично выяснить судьбу еврейских семей, которым было отказано в праве выезда в государство Израиль. Наше положение действительно ужасное. Мы можем привести Вам целыя ряд фактов преследования, которым подвергаемся мы и наши близкие (…)
Увольнение с работы и с учебных заведений, прослушивание телефонных разговоров и упразднение телефонных аппаратов, установление подслушивающей аппаратуры в наших квартирах (…) тюремное заключение по ложному обвинению в хулиганстве – вот та действтильность, которая нас сейчас окружает.
(…)
Мы полагаем, что та обстановка, в которой сейчас оказались наши семьи, находится в вопиющем противоречии с атмосферой доверия и сотрудничества, создаваемой сейчас усилиями руководителей великих держав (…)»
Это письмо сионисты намерены направить в ЦК КПСС и копию передать за границу»
Кожны чалавек, які падаваў дакументы ў АВІР для выезду на сталае жыхарства за мяжу, аўтаматычна пераходзіў у катэгорыю “адшчапенцаў” і “здраднікаў”, а ў выпадку з савецкімі яўрэямі – яшчэ і “сіяністаў-эстрымістаў”.
Менавіта таму дакумент пра яўрэяў, якім было адмоўлена ў рэпатрыяцыі, і праходзіць у чэкісцкіх паперах асобным пунктам: маўляў, гэта ўжо не нашыя савецкія грамадзяне, а злосныя “сіяністы-экстрымісты”, якія ў агульнай справаздачы сапсуюць нам статыстыку
Няма ў тых “дакладных пра рэагаванне савецкіх людзей” ніводнай згадкі пра скаргі на дыфіцыт, карупцыю, свавольствы чыноўнікаў, міліцыі і тых жа чэкістаў. І, натуральна, аніразу не згадваюцца анекдоты пра Брэжнева, якія ў сямідзесятыя годы набылі шалёную папулярнасць і за якія некаторых асабліва таленавітых юмарыстаў энергічна “прафілактавалі ў КГБ”.
Чаму? Савецкія людзі натхнёна будавалі камунізм пад кіраўніцтвам Ленінскай партыі і “асабіста дарагога Леаніда Ільіча”. І ўсе гэтыя дэфіцыты, свавольствы, карупцыйныя праявы напэўна б не ўпісваліся ў агульную канцэпцыю такой пабудовы, аптымістычную святочную.
Не кажучы ўжо пра нейкія там анекдоты…
[Not a valid template]
* * *
У наступнай перадачы вы дазнаецеся, як савецкія чэкісты рабавалі ў 1939 годзе польскія банкі.
Уладзіслаў Ахроменка, Беларускае Радыё Рацыя, архіў Службы Бяспекі Украіны
Радыё Рацыя выказвае падзяку Цэнтральнаму Галіноваму Архіву СБ Украіны, г. Кіеў, за прадстаўленыя матэрыялы, архіўную справу Фонд 16, вопіс 1, адзінкі захавання 073, 130.