Палессе паміж Наўскім чацвяргом і Радаўніцай

таму

Выдрукаваць Пракаментаваць (0) Падзяліцца

Літаральна ў апошнія гады на Пінскім Палессі назіраецца, як культ Радаўніцы выцясняе Наўскі чацвер. Адбываецца гэта, як натуральным чынам, так і пры падтрымцы перш за ўсё праваслаўнай царквы. Прыгадваю гісторыю ўласнай бабулі, якую яна штогод распавядае ў гэтыя дні і ўсё чамусьці аніяк не перастае дзівіцца.

Дык вось было тое ў 1987 годзе. У яе жыла сям’я “кватарантаў” з усходніх рэгіёнаў Беларусі, ці то з Магілёва альбо з Гомеля, не прыгадаю ды і не ў тым рэч. Кажуць яны неяк бабулі, што з’едуць на некалькі дзён, каб прыбраць могілкі – ідзе ж Радаўніца. Бабця не зразумела, якое такое свята, але адразу і не перапытала, ўсё адбывалася ў спешцы. Дачакалася прыезду пастаяльцаў і ўжо тады пацікавілася. «Дык у вас там Радаўніца, як у нас тутэка Наўскі чацвер», – так яна зразумела, супакоілася, але не на доўга. 19 снежня 1991 года Вярхоўны Савет прымае закон «Аб святочных днях у Рэспубліцы Беларусь», дзе Радаўніца ад 1992 года аб’яўлялася выходным днём. З таго часу бабуля ўсё пытала, чаму тых «уважылі», а нашыя традыцыі не, здаецца жывем у адзінай краіне. Гэта не было вострым пытаннем, хутчэй развагі, бо ўся роўна ў краі Вялікдзень памерлых масава ладзілі ў першы чацвер.

Уваход на могілкі ў вёсцы Пінкавічы, Пінскі р-н. 1934 год, Луіза Арнер Бойд

Мінулі гады і сітуацыя змянілася. Канечне, паўплываў фактар выходнага дню і як ужо ўзгадвалася вышэй – уплыў праваслаўнай царквы. Спачатку святары служылі і на Наўскую і на Радаўніцу, цяпер так робяць далёка не ўсе. Некаторыя нават заклікаюць вернікаў не хадзіць на могілкі, маўляў усё Наўскае не нашае, ледзь не лякаюць грахом. Што з аднаго боку здзіўляе. Царква лепш падтрымлівала б мясцовыя традыцыі, якія ў сваім сэнсе не супярэчаць канонам і тым самым спрыяла б культурна-духоўнаму адзінству з каранямі продкаў. Нейтральная пазіцыя ў рэгіянальнай улады. Прынамсі на Піншчыне, на Наўскі чацвер яшчэ арганізоўваюцца дадатковыя аўтобусныя маршруты.

Здаецца, што людзей наўмысна блытаюць распавядаючы розныя версіі чаму на Палессі адзначалі Наўскі чацвер, а можа тыя «асветнікі» і самі так лічаць. На днях адзін са знаёмых увогуле шакаваў. У поўнай сур’ёзнасці сцвярджаў, што Наўская традыцыя навязаная палякамі ў Заходняй Беларусі (1921-1939 гады), каб учыніць раскол у праваслаўны свет беларусаў. Чуць такое смешна, але нехта вось паверыў і панясе тое далей, будзе закладаць у галаву дзецям, унукам і т.д. Таму захацелася хоць трошкі распавесці пра ўшанаванне памяці продкаў на Пінскім Палессі, менавіта пасля Вялікдня.

Могілкі ў Пінкавічах, якія захаваліся дагэтуль. На іх зайшла адвечны спачын даследчыца беларушчыны Любоў Тарасюк. 1934 год, Луіза Арнер Бойд

Як тут дарэчы праваслаўны святар, расейскі фалькларыст Дзмітрый Булкагоўскі. Ён у 1870-1875 гадах служыў у Пінскай праваслаўнай епархіі. Назіраў за звычаямі і ладам палешукоў. Уласныя нататкі ўклаў у 1890 годзе ў зборнік «Пінчукі». Выданне высока ацанілі ў навуковых колах і назвалі адной з лепшых этнаграфічных кніг. «Пінчукі» Булгакоўскага ўвабралі ў сябе 257 разнастайных па змесце песень з характарыстыкай і заўвагамі па іх асаблівасцях і мове, 210 загадак з адгадкамі і 65 прыказак і прымавак. Назіранні святара сапраўды аб’ектыўныя, бо казаць пра нейкую сімпатыю да Беларусі з ягонага боку нельга. На нашыя землі ён трапіў у выніку адмысловай праграмы расейскага імперскага ўраду, што дзейнічала пасля падаўлення вызваленчага паўстання 1863-1864 гадоў. Імперскія ўлады ўсвядомілі, што ў ідэйным плане Паўночна-Заходні край далёкі ад духу рускай дзяржаўнасці. Каб выправіць сітуацыю і ўмацаваць праваслаўна-расейскія пазіцыі, улады пачынаюць узмоцненую асветніцка-прапагандысцкую працу, паўсюль адкрываюць народныя вучылішчы, павялічваюць колькасць праваслаўных прыходаў, абшчын. Пад гэтую ўрадавую праграму трапіў і Булгакоўскі. Тым не менш няма сумневу ў яго аб’ектыўнасці, мо ўсё з-за таго, што айцец Дзмітрый не быў, як кажуць з «гнілых людзей»? Між іншым ён пачаў выкрываць святароў і чыноўнікаў, якія прысвойвалі ахвяраванні, рабілі розныя махлярствы з фінансамі. За гэта Булгакоўскага выслалі з Пінска на Гарадзеншчыну, а ўжо адтуль ён вярнуўся ў Расею.

Палескія крыжы, якія прыцягнулі ўвагу Луізы Арнер Бойд, 1934 год

Звернемся ж да яго запісі адносна Наўскага чацвярга, яна невялічкая, бо ўсё зразумела: “Першы чацвер пасля Вялікадня. На могілках памінанне памерлых. На магілы кладуць чырвоныя яйкі, якія на другі дзень збіраюць жабракі на сваю карысць”. Так было і 150 год таму, так і цяпер, хіба што з яйкамі кожны на ўласнае меркаванне робіць.

Увогуле Дзмітрый Булгакоўскі прыйшоў да высновы, што палешукі людзі рэлігійныя і ў сваіх абрадах захавалі шмат ад паганства, якое змаглі на свой лад адаптаваць да хрысціянства. Гэта з аднаго боку, так разважаў святар. З іншага ж ён схіляўся да думкі, што палешукі на самой справе, як ніхто з іншых жыхароў тагачаснай Расейскай імперыі з’яўляецца носьбатам сапраўдных, старажытна-царкоўных традыцый, якія згубленыя ў іншых кутках, нават у самой Маскве. Булгакоўскі падкрэсліваў моцную сувязь жыхароў “краіны багнаў” са старажытным, праваслаўным Кіевам. Менавіта гэты горад адзіны з трох, які тутэйшыя жыхары ўзгадвалі ў малітвах і песнях, пасля ідзе Тураў ды Львоў. Таму айцец Дзмітрый называў Палессе цэлым асобным светам.

Вясковыя могілкі ў Курадава, Пінскі раён. 1934 год, Луіза Арнер Бойд

Традыцыю Наўскага чацвярга не абмінула сваёй увагай у 1934 годзе і амерыканская падарожніца Луіза Арнер Бойд: «Пастаяннага догляду за могілкамі няма, але раз на год, пасля Вялікдня, людзі прыходзяць сюды, каб абвязаць драўляныя крыжы даматканым палатном і пакласці на край магіл звараныя ўкрутую яйкі».

Мінае час, а ён шмат паглынае і ўжо Наўскі чацвер на Палессі больш нагадвае нейкае рэха мінуўшчыны, нешта з фальклору…