Справа 1968 г. Уладзіслаў Гамулка, польскія дысідэнты і антысаветчык Адам Міцкевіч
Напачатку 1968 года палітычны барометр Усходняй Еўропы паказваў на “шторм”. У “братняй” для Савецкага Саюза Чэхаславаччыне спела лібералізацыя, ініцыяваная рэфарматарам Аляксандрам Дубчыкам. Усё большую незалежнасць ад СССР дэманстравала і Румынія. Астатнія чальцы па сацыялістычнаму канцлагеру таксама выказвалі незадаволенасць савецкім дыктатам – у тым ліку, вядома ж, і Польшча.
Таварыш Уладзіслаў Гамулка, тагачасны Першы сакратар Польскай Аб’яднанай Рабочай Партыі, добра разумеў, што Крэмль можа ініцыяваць прэвентыўны ўдар. Напрыклад – абвесціць яго “рэвізіяністам” ці нават “контрэвалюцыянерам” і замяніць на больш лаяльную постаць.
Таварыш Гамулка вырашыў прадухіліць такі варыянт падзеяў і ўзяўся “закручваць гайкі”, каб прадэманстраваць Савецкаму Саюзу абсалютную лаяльнасць…
* * *
Варшаўскія пратэсты сакавіка 1968 года добра вядомыя палякам, але не ў Беларусі. А таму варта нагадаць храналогію падзеяў.
Каталізатарам пратэстаў стала забарона ўладамі інсцэнізацыі драмы Адама Міцкевіча “Дзяды”. Пастаноўка з відавочна антыімперскім гучаннем выглядала ў дзяржаве – сатэліце СССР надзвычай актуальна, а таму ўлады вырашылі падстрахавацца: 30 студзеня “Дзяды” прайшлі на сцэне апошні раз. Стыхійную студэнцкую дэманстрацыю пратэста разагнала міліцыя, абураныя студэнты арганізавалі сход, які таксама быў брутальна разагнаны так званым “партактывам”, а двух самых актыўных пратэстоўцаў выключылі з універсітэта.
Гэтыя двое былі польскімі яўрэямі, што дало падставы Гамулцы распачаць гнюсную антысеміцкую кампанію. Такі ход выглядаў вельмі дарэчным: адносіны СССР і Ізраіля дасягнулі крытычна нізкай адзнакі, і ініцыятыва польскіх таварышаў павіна была спадабацца Крамлю.
За ўсім, што адбыалася ў тагачаснай Польшчы, уважліва сачылі і хлопчыкі з халоднымі галовамі, гарачымі сэрцамі і чыстымі рукамі.
КОМИТЕТ ГОСУДАРСТВЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ
25 марта 1968 г.
СЕКРЕТНО
Информационное сообщение
В органы КГБ поступают данные о реагировании различных слоев населения на события в Польши и выступление Первого секретаря Объединенной Польской Рабочей партии В. Гомулки
(…)
Работник (…) отдела кадров Марецкий заявил:
“Очень правильно поступило польское правительство, направив на успокоение студентов кадровых рабочих и лишь после этого применив другие средства»
Доцент (…) мединститута Килькинов высказался:
«Молодежь – народ горячий, им нужно руководить, направлять его деятельность, а этого в Польше не было. Гомулка играл в демократию, т. е. совершенно не контролировал действий молодежи и другого населения»
(…)
Доцент (…) мединститута Баскакова, беспартийная, заявила:
«Все дело в том влиянии, которые оказывают американцы своими деньгами и пропагандой на молодежь социалистических стран. Они умеют использовать любую ситуацию в свою пользу»
Па гэтай логіцы, амерыканцы, напэўна, і забаранілі пастаноўку “Дзядоў” Адама Міцкевіча, пасля чаго заплацілі польскім студэнтам за паказальнае абурэнне такой забаронай…
Міцкевіч з яго “Дзядамі”, між іншым, згадваецца чэкістамі асобна:
Из информационного сообщения КГБ
(…)
Полковник в отставке Оноприенко Н. А., член КПСС, служивший в свое время в Войске Польским, в беседе говорил:
«Мицкевич – прекрасный писатель, но не все написанное им может быть полезно для укрепления наших новых отношений. Конечно, люди, ведающие искусством в Польше, правильно решили, не разрешив такую пьесу, которая ничего, кроме разжигания ненужных страстей, уже забытых и ликвидированных нашей новой историей, не принесла бы.
И вот, какая-то «золотая молодежь», полугангстеры (…) начали митинговать на площадях и улицах Варшавы, выкрикивая лозунги, требующие разрыва дружбы Польши и Советского Союза»
Палкоўнік у адстаўцы таварыш Анапрыенка, безумоўна, варшаўскую пастаноўку “Дзядоў” не глядзеў. Няма ніякай пэўнасці, што ён увогуле чытаў тыя “Дзяды”. Што не замінала яму рабіць высновы “правільна, што не дазволілі”.
Не абыйшлося і без гэткага “пераходу на асобы” – традыцыйных для савецкіх людзей антыпольскіх выказванняў:
Из информационного сообщения КГБ
Контролер ОТК (…) беспартийный Евтеев И. К. считает:
«Зря мы вскормили и кормим этих поляков. Они еще хуже китайцев. От них можно все ожидать»
(…)
Рабочий (…) мельзавода Олейда говорит:
«Разве поляки наши союзники. Полякам ни в чем верить нельзя. Сколько их кормили, а они начинают выступать против нас»
Директор клуба (…), член КПСС Аистов заявил:
«В происходящем в Польше нет ничего неожиданного. На протяжении всей своей истории она никогда не была верным нам другом. Я хорошо знаю поляков и то, что у них какая-то скрытая вражда к русским, украинцам, белорусам (…)»
Нават брутальная задушка студэнцкіх пратэстаў падалася некаторым савецкім людзям недастаткова жорсткай:
Из информационного сообщения КГБ
Начальник (…) асфальто-бетонного цеха Жданов, член КПСС, заявил:
«Чтобы предотвратить крамолу, в сильной державе должна быть твердая сталинская рука и принципиальность в поставленных целях. Гибкость, политика коллегиальности, демократизм в таких целях подобны упражнениям на батуте: спортсмен бегает, кувыркается в поте лица, тратит много сил, но практически приземляется туда, где начал, а то и за борт вылетает. Последствия от такой политики могут быть самые печальные”.
У “інфармацыйнай справаздачы КГБ” зафіксавана толькі чатыры выказванні ў падтрымку польскіх пратэстоўцаў. Належаць яны студэнтам і творчай інтэлігенцыі…
Што тычыцца Адама Міцкевіча, то ў некаторых выказваннях ён кваліфікуецца і як “антысавецкі паэт, якога трэба забараніць”. Між іншым: у тым жа 1968 годзе на ўзроўні ЦК КПСС усур’ёз разглядалася прапанова перапісаць у расейскім перакладзе тыя ж “Дзяды”, але так, каб у паэме не было “антырасейскіх матываў”. Прапанова, аднак, падалася бязглуздай нават для Крамля, і яе хуценька заблакавалі…
“Польскі палітычны крызіс 1968 года” скончыўся часовай перамогай таварыша Гамулкі: у Маскве вырашылі пакінуць усё, як ёсць. Але ўжо праз два гады на змену Уладзіславу Гамулцы прыйшоў Эдвард Герэк, якога ў Крамлі лічылі куды лаяльнейшым…
[Not a valid template]
* * *
У наступнай перадачы я раскажу, як савецкія чэкісты ліквідавалі Берасцейскую ўнію 1596 года.
Уладзіслаў Ахроменка, Беларускае Радыё Рацыя, архіў Службы Бяспекі Украіны
Радыё Рацыя выказвае падзяку Цэнтральнаму Галіноваму Архіву СБ Украіны, г. Кіеў, за прадстаўленыя матэрыялы, архіўную справу Фонд 16, вопіс 1, адзінка захавання 970
У якасці ілюстрацыі скарыстаны здымак з рэсурса “Język polski”