“Тобі, пане, шчедрэць, а нам ковбасы конэць…”
Словы з прымаўкі сярэдзіны ХІХ стагодддзя, якой жыхары Пінскага Палесся віталі на Шчодрык. Навошта палешукі ў гэты дзень скрадалі якія-небудзь рэчы ў суседзяў, кідалі чаравікі праз браму, а таксама аб’язджалі маладых коней і валоў? Разбярэмся. Шмат якія прыкметы і павер’і звязвалі пінчукі са Шчодрым вечарам.
Лічылі, што ў гэты дзень свет знаходзіцца ў такім стане, калі даведацца можна пра будучае і прадказанні настолькі дакладныя, як ні ў адзін іншы дзень. Абмінуць такое аніяк не змог святар, фалькларыст Дзмітрый Булгакоўскі і дэталёва занатаваў песні, абрады, прыкметы і павер’і на Багатую куццю. Звернімся да ягонай этнаграфічнай працы “Пінчукі”, каб даведацца пра шчодрык на Піншчыне ў 1870-я гады.
Увогуле Булгакоўскі прыйшоў да высновы, што палешукі – людзі рэлігійныя і ў сваіх абрадах захавалі шмат ад паганства, якое змаглі на свой лад адаптаваць да хрысціянства. Гэта з аднаго боку, так разважаў святар. З іншага ж, ён схіляўся да думкі, што палешукі на самой справе, як ніхто з іншых жыхароў тагачаснай Расейскай імперыі з’яўляецца носьбатам сапраўдных, старажытна-царкоўных традыцый, якія згубленыя ў іншых кутках. Булгакоўскі падкрэсліваў моцную сувязь жыхароў “краіны багнаў” са старажытным, праваслаўным Кіевам. Менавіта гэты горад адзіны з трох, які тутэйшыя жыхары ўзгадвалі ў малітвах і песнях, пасля ідзе Тураў ды Львоў. Таму айцец Дзмітрый называў Палессе цэлым асобным светам.
Варажбой займаліся ўсе і ў кожнага сваё хвалюючае пытанне
(…) Гаспадар дома стараецца даведацца, ці добры будзе ўраджай на хлеб у надыходзячае лета, які будзе ў новым годзе прырост на хатнюю жывёлу, ці добра будуць раіцца пчолы і г.д. Гаспадыня варожыць: ці добры будзе лён, ці будуць каровы даваць шмат малака і г.д.
Хлопцы й дзяўчаты занятыя пытаннем пра шлюб: першыя даведваюцца, жэніцца ці ён у новым годзе, якой будзе жонка; другія варожаць: ці хутка выйдуць замуж, якімі будуць іх нарачоныя, ці будуць каханымі мужамі і г.д. Словам кожны спадзяецца задаволіць трывожнае пытанне, якое займае яго душу, кожны хоча даведацца, што чакае яго наперадзе.
Павер’і на Шчодрык у пінчукоў
(…) Аб’язджаюць маладых коней і валоў, каб добра хадзілі ў запрэжцы. Жанчыны, нічога не робяць увесь тыдзень, імкнуцца пабольш шыць, каб у жывёлаў улетку не было чарвякоў.
Абвязваюць дрэвы перавяслам (джгут са скручанай саломы), каб было столькі пладоў на дрэве, колькі ў снапе зерня. Жанчыны матаюць ніткі з верацяна ў клубкі, каб добра ўрадзіла бульба.
Запальваюць увечары васковую свечку, каб пабольш было мёду і воску. Увечары наразаюць хлеба на наступны дзень, каб не рэзаць рук, ног, напрацягу ўсяго года.
Па зорках даведваюцца пра прыплод жывёлы: калі шмат зорак на небе, чакаюць добрага прыплоду, мала зорак – дрэнны прыплод.
Паляўнічыя вераць: калі пад Новы год застрэліць што-небудзь, то цэлы год будзе шчасціць у паляванні. Пчаляры зашываюць у сваіх парваных шапках вярхі, каб пладзіліся пчолы.
Кожны імкнецца выкрасці што-небудзь у свайго суседа, хоць скрадзенае на іншы ж дзень аддаецца. Калі таго, хто скраў, ніхто не заўважыць, то цэлы год ягоная гаспадарка будзе абаронена ад злодзеяў. Калі злодзей і скрадзе ў яго што-небудзь, то будзе злоўлены; калі ж таго, хто скраў пад Новы год, заўважаць, то ў гаспадарцы ягонай на працягу года будуць здарацца крадзяжы і скрадзенае бясследна знікне.
Вераць, што ўначы пад Новы год прыходзіць у дом да кожнага на вячэру Хрыстос, як і пад Раство Хрыстова.
Дзяўчаты і хлапцы: толькі пра каханне
(…) Дзяўчына выходзіць на свой двор, набірае тут трэсак ў фартух і бяжыць у хату. Тут лічыць трэскі; цотная колькасць іх, – хутка быць ёй у пары, значыць, хутка выйдзе замуж, няцотны лік – няхутка выйдзе замуж, ці вечнае дзявоцтва. Дзяўчына выходзіць у сад і крычыць тут, у якім з бакоў адгукнецца рэха, з таго боку трэба чакаць нарачонага.
Дзяўчына кладзе сабе на ноч пад галаву грабеньчык, і хто будзе ў сне ім чухаць, той будзе нарачоным яе. Пасля вячэры ловяць у хляве авечак: калі трапіцца баран, – выйдзе замуж, авечка – яшчэ пабудзе ў дзеўках.
Хлопцы і дзяўчаты ходзяць да агароджы і абхапляюць рукамі тын: калі ў абхваце апынецца цотная колькасць, хутка вяселле, няцотная – не хутка. Кідаюць праз браму чаравікі альбо лапці: калі перакінецца пара, то хутка вяселле, калі толькі адзін – не хутка.
Падыходзяць пад акно суседзяў і слухаюць, што ў гэты час будзе сказана; з пачутых слоў выводзяць заключэнне на рахунак свайго замужжа або жаніцьбы.
Пасля вячэры дзяўчыны вымятаюць хату, смецце выносяць у якой-небудзь пасудзіне ў сад або на двор і садзяцца на посуд, у якім знаходзіцца смецце, ў чаканні сабачага брэху: у якім баку пачуюць, з таго боку варта чакаць жаніха.
Акрамя адзіночнай варажбы, калі дзяўчына сама па сабе спрабуе даведацца сваю будучыню, бываюць рытуалы сумесныя. Дзяўчыны збіраюцца ў адной хаце і ставяць чатыры талеркі: пад адную кладуць вугаль, пад іншую пясок, пад трэцюю венік, а пад чацвёртае пярсцёнак, і потым вымаюць; хто дастане пярсцёнак, верыць, што ў гэтым годзе выйдзе замуж і муж будзе малады, вугаль прадвяшчае худую замужнюю долю, пясок – смерць, венік лічыцца сімвалам старога мужа.
Кладуць пад талерку чэпчык, бісер і ключы; прадметы гэтыя кладзе адна з дзяўчын, а ўсе астатнія прыходзяць з сеняў і вымаюць тое ці іншае. Калі будзе чэпчык, то замуж выйдзе, а калі бісер, то будзе плакаць ўвесь год, ключы азначаюць багацце ў замужнім жыцці.
Беларускае Радыё Рацыя
Фота budzma.by
Глядзіце таксама
