Хведар Данілюк – адзін з удзельнікаў Слуцкага паўстання
Шмат гадоў сябраваў і перапісваўся са сваім земляком Барысам Данілюком (1923-2011) – беларускім грамадскім деячам у ЗША, які нарадзіўся на Слонімшчыне.
Хведар Данілюк з сынам Барысам, 1930-я гады.
Гэта быў чалавек энцыклапедычных ведаў, з добрай і светлай памяццю. Яго бацька Хведар Данілюк (1887-1960) прымаў удзел у Слуцкім паўстанні. У пісьмах Барыс Данілюк часта прыгадваў свайго бацьку. Амаль усе лісты ад Барыса Данілюка я захаваў у сваім хатнім архіве. У адным з іх нядаўна прачытаў:
“Мой бацька, айцец Хведар, ці як у нас казалі Тодар Данілюк, нарадзіўся 25 жніўня 1887 года ў вёсцы Сурынка Жыровіцкае воласці Слонімскага павета, — распавядаў Барыс Данілюк. – Ягоны бацька Васіль быў інвалідам расейска-турэцкае вайны 1877-1878 гадоў і гаспадаркай у асноўным займалася маці Агрыпіна. Яна гадавала яшчэ ў курнай хаце пяцёра дзяцей.
Зямлі было мала і таму на аднаго з хлопцаў, гэта значыць на майго бацьку, у якога выявіліся здольнасці да навукі, выпаў выбар „ісці ў людзі”.
Гэтай „дарогай у людзі” была, аднак, толькі парафіяльная школа, а пасля яе „духоўнае вучылішча” пры Жыровіцкім манастыры, куды малым хлопчыкам і паслалі майго бацьку здабываць навуку.
Пасля духоўнага вучылішча бацька некалькі гадоў працаваў настаўнікам народнага вучылішча каля Кобрына, а пазней – у Забуллі на Слонімшчыне.
Бываючы часта ў Жыровічах, ён пазнаёміўся там з маёй маці Марыяй Стальмашук і ажаніўся з ёю ў 1910 годзе. А праз год у іх нарадзілася дачка Глафіра і бацька атрымаў прызначэнне на дзяка ў Вярэйкаўскую парафію каля Ваўкавыска.
У Вярэйках маладую сям’ю застала ў 1914 годзе Першая сусветная вайна. Бацьку адразу мабілізавалі на службу ў артылерыю пад Варшаву.
Летам 1915 года расейская армія пачала адступаць і, дзе магла, прымушала беларускае насельніцтва выязджаць у бежанства ў глыб Расеі. Гэткім чынам мая маці з дачкою, ейнымі бацькамі і братам апынуліся ажно ў Таганрогу. А дзе тады служыў у войску мой бацька – я не ведаю. Вядома толькі, што ён быў накіраваны ў лістападзе 1916 года ў школу прапаршчыкаў у Гатчына.
Скончыўшы гэтую школу, ужо пасля лютаўскай рэвалюцыі, у сакавіку 1917 года бацька служыць у гарнізоне горада Таржка, дзе далучаецца да беларускага нацыянальнага руху сярод вайскоўцаў і нават прымае ўдзел у іхнім з’ездзе.
У лістападзе 1917 года бацька атрымлівае прызначэнне на Румынскі фронт. Але расейская армія хутка капітулюе і пачынае дзяліцца на нацыянальныя адзінкі. Хведара Данілюка выбіраюць ці прызначаюць нацыянальным беларускім камісарам ІV корпуса. Ён рыхтуе адну беларускую роту і накіроўвае яе на Беларусь.
Летам 1918 года бацька вяртаецца ў Вярэйкі. Але Заходняя Беларусь яшчэ была пад немцамі і бацька арганізоўвае Беларускі Нацыянальны Камітэт у Ваўкавыску. Сябры Камітэта купляюць у немцаў збожжа і дапамагаюць беларусам, якія вяртаюцца з бежанства, а таксама паціху займаюць адміністрацыйныя пасады.
На жаль, беларускіх вайскоўцаў на абарону гэтых дасягненняў не хапала, і ў пачатку 1919 года польскае войска пачынае займаць Заходнюю Беларусь і арыштоўваць беларускіх дзеячаў, ды вывозіць іх у канцлагер у глыб Польшчы. Быў арыштаваны і мой бацька, але ён уцёк з арышту ў Беластоку і падаўся ў Гародню, дзе дзейнічаў Першы Беларускі полк. З Гародні яго накіроўваюць у Коўна, дзе арганізаваліся беларускія адзінкі пры літоўскім войску, у адной з якіх бацька трохі служыць.
Пасля няўдачы з арганізацыяй Першага Беларускага палка і беларускіх аддзелаў пры літоўскай арміі, Хведар Данілюк зноў вяртаецца ў Вярэйкі і служыць у царкве. Летам 1920 года яго арыштоўваюць бальшавікі, але па дарозе на Барысаў, ён уцякае і накіроўваецца зноў у Гародню, дзе пачала дзейнічаць Беларуская Вайсковая Камісія, якая павінна была займацца арганізацыяй беларускіх аддзелаў пры Войску Польскім.
У Гародні Хведар Данілюк запісваецца ў Камісію афіцэрам і ў пачатку лістапада 1920 года едзе ў Слуцк, дзе пачалося антыбальшавіцкае паўстанне. Аднак у Слуцк ён з капітанам Якубецкім і падпаручнікам Падгурскім фурманкамі дабрацца не паспяваюць, а далучаюцца да паўстанцаў у Семежаве. Там майго бацьку прызначаюць камандзірам вучэбнай каманды (падафіцэрскае школы) Грозаўскага Палка Слуцкай Брыгады Беларускай Народнай Рэспублікі, а падпаручнік Падгурскі становіцца ягоным памочнікам (капітан Якубецкі праз пару дзён вярнуўся ў Гародню). Паўстанцы, як вядома, з-за нястачы зброі і іншых вайсковых патрэб, не здолелі ўстаяць супраць вялікай Чырвонай Арміі, і былі вымушаны перайсці польскую мяжу, дзе ў большасці былі інтэрнаваныя, а падафіцэрская школа, мой бацька і падпаручнік Падгурскі былі пасланыя ў Першы Беларускі батальён у Лодзь.
Пасля Рыжскае дамовы ў красавіку 1921 года, Першы Беларускі батальён быў ліквідаваны, бацька вярнуўся дамоў і стаў працаваць святаром. А 24 кастрычніка 1921 года гарадзенскім епіскапам Уладзімірам ён быў асвечаны ў святарскую годнасць і прызначаны на парафію ў Сынковічы, а пасля ў Старыя Дзевяткавічы на Слонімшчыне…”.
Сяргей Чыгрын, Беларускае Радыё Рацыя
Фота з архіва аўтара
