Жорсткая іўрытызацыя і партызанская вайна. 73 гады незалежнасці Ізраіля
Габрэйскай дзяржаве на Блізкім Усходзе спаўняецца 73 гады. Дзень Незалежнасці адзначаецца пятага іяра паводле габрэйскага календара, паводле грыгарыянскага календара дата рухомая і кожны год адзначаецца ў іншы дзень.
Як пасля Халакосту, падчас якога было закатавана 6 мільёнаў чалавек, габрэі ўзялі лёс у свае рукі, здабылі і збудавалі сваю паспяховую дзяржаву? Як у 1948 годзе абвяшчалі сваю незалежнасць і як цяпер гэта адзначаюць? Пра гэта ў эфіры Радыё Рацыя распавёў беларускі габрэй, малодшы прапаршчык ізраільскай арміі Барыс Давід Балтэ:
– Незалежнасць Ізраіля абвяшчалася ў вельмі складаных умовах. Ішла партызанская вайна паміж арабскім і юдэйскім сіянісцкім рухам. У першы ж дзень незалежнасці пачалася інтэрвенцыя ў краіну 5 арабскіх дзяржаваў: Егіпту, Ярданіі, Лівану, Сірыі, Іраку. У краіне не было эканомікі, не было грошай – краіна жыла па картках. Разам з гэтым, прыязджалі новыя мігранты. Габрэйскае насельніцтва краіны за першы год незалежнасці павялічылася ў два разы – з 800 тысячаў да 1 мільёна 600 тысячаў. Прыязджалі з усіх бакоў свету, людзі, якія размаўлялі на розных мовах, і іх трэба было аб’яднаць у нейкую адзіную моўную культуру. Ішла вялікая іўрытызацыя ў краіне. Не проста, каб людзі размаўлялі на іўрыце, а каб людзі жылі іўрыцкай культурай. Нават вышэйшыя дзяржаўныя чыноўнікі – міністры, дыпламаты, афіцэры – яны былі павінныя змяніць свае прозвішчы перарабляць на іўрыцкі лад. Так Шымон Перскі стаў Шымонам Перэсам, Голда Меерсон стала Голдай Меір, Машэ Чарток стаў Машэ Шарэтам і г.д.
Прыязджалі людзі з Еўропы – ахвяры Халакосту – людзі са зруйнаваным лёсам. Ім трэба было пачынаць сваё жыццё наноў. Шмат хто прыязджаў і адразу з карабля адпраўляўся на фронт. Было вельмі шмат такіх, хто загінуў у першым жа боі. Трэба сказаць, што вайна за незалежнасць Ізраіля – гэта была найкрывавейшая вайна – у ёй загінуў 1% насельніцтва, 6 тысячаў чалавек.
РР: Барысе, як сёлета адзначаецца Дзень Незалежнасці?
Барыс Давід Балтэ: У параўнанні з летась сёлета ўсе традыцыі святкавання былі, летась нельга было нават з дому выходзіць. Сёлета ўсё адбывалася як заўсёды. Усё пачалося з Дня Памяці, (летась нельга было нават на могілкі паехаць). Сёлета ўсім дазволілі прыехаць на могілкі, нават тым, хто ня мае “зялёнага пашпарту” – пасведчання пра пройдзеную вакцынацыю. Тут амаль у кожнай сям’і ёсць тыя, хто загінуў у тэракце ці ў вайне. Сёлета была традыцыйная цырымонія на гары Тэадора Герцля, з якой распачаўся Дзень Незалежнасці, былі салюты. Уся краіна выйшла на барбекю – гэта таксама нацыянальная традыцыя на Дзень Незалежнасці. Паўсюль сцягі – на дамах, на машынах – усе вешаюць бела-блакітны сцяг з Зоркай Давіда. Праводзяцца дзяржаўныя імпрэзы, напрыклад, сусветны конкурс з ведання Танаха – Старога Запавету, прэмія 120 лепшым жаўнерам ЦАХАЛ – гэта цырымонія, якая адбываецца раніцай у рэзідэнцыі прэзідэнта.
З 1988 года па ўсёй краіне, а найбольш у гарадох, якія на беразе мора, адбываецца авіяцыйны парад. Людзі на пляжах маглі гэта назіраць – з вялікім гонарам за сваё войска, за сваю дзяржаву.
РР: Гэта ўсё магчыма, таму што Ізраіль – гэта адзін з лідараў у вакцынацыі. Увогуле на Ізраіль глядзяць як на вельмі паспяховую краіну, і калі кажам пра ахову здароўя, і пра эканоміку, і пра абарону тэрыторыі. У габрэяў атрымалася збудаваць сваю моцную дзяржаву, але раней быў Халакост, калі загінуў кожны трэці габрэй у свеце.
У Беларусі цяпер людзі вельмі шмат пакутуюць. На тваю думку, што можна зрабіць беларусам, каб мы мелі сваю дзяржаву, у якой свабодна пачуваліся і годна жылі?
Барыс Давід Балтэ: Па-першае, Ізраіль не адзін з лідараў, а сусветны лідар у вакцынацыі. Больш за палову насельніцтва ўжо двойчы вакцынавалі. А другое, чаму атрымалася, бо ў ізраільцянаў ёсць нацыянальная ідэя. Ізраільцяне змагаліся не толькі за свабоду, але і за незалежнасць. Немагчыма было ўявіць, каб у праекце асноўнага закону было запісана, што ў нас мова не толькі іўрыт, але давайце дадамо туды і ідыш, і ангельскую, і расейскую, і ладзіна, і мову габрэяў Сярэдняй Азіі – бо на іх размаўляюць і так сталася. Не, праводзілася жорсткая іўрытазацыя. І не толькі са зменай прозвішчаў. Напрыклад, у эфіопскіх габрэяў існуе праблема, а раней існавала ў іншых групаў, што дзеці размаўлялі выключна на іўрыце, жылі іўрыцкай культурай, а бацькі на іўрыце не размаўлялі. Але гэты канфлікт праходзіць, а адзіная нацыя – застаецца.
У Ізраілі вельмі мілітарысцкі культ, але гэта не ў савецкім вобразе. Тут армія не толькі для хлопцаў, але і для дзяўчат – для ўсёй краіны. І для тых, хто з эліты, і для тых, хто з простых сем’яў – усе могуць служыць разам. Таксама гістарычная памяць. Не ідзе гаворка, што наша жыццё пачалося з 1948 года, не. Наша жыццё пачалося некалькі тысячаў гадоў таму, і тут пра гэта памятаюць. Усе вуліцы названыя ў гонар нацыянальных герояў, у гонар прарокаў, біблейскіх герояў.
Шмат розных фактараў, але перадусім – нацыянальная ідэя. Сіянізм – гэта тое, што мы гаспадары на сваёй зямлі. Але ніяк не прыціскаючы іншыя народы, якія тут жывуць наадварот. Кажуць, што тут разам з намі жывуць арабы, друзы, чаркесы, арамеі, самарыцяне – яны таксама наша частка, і мы іх паважаем, ёсць усе правы эканамічныя, палітычныя. Ёсць генералы-чэркесы, дэпутаты-друзы і арабы, і ў школах яны вывучаюць свае мовы. Але перадусім габрэйскі народ, юдэйская вера і нацыянальная ідэя.
Цалкам размова:
Размаўляў Вітаўт Сіўчык, Беларускае Радыё Рацыя
