Зянон Пазьняк: Ад Курапатаў пачалося наша нацыянальнае адраджэнне
3 чэрвеня 1988 года ў тыднёвіку “Літаратура і мастацтва” быў надрукаваны артыкул Зянона Пазьняка і Яўгена Шмыгалёва “Курапаты – дарога смерці”. І гэты артыкул стаў шокам у тадышнім грамадстве. Існаваў яшчэ Савецкі Саюз, ішоў ужо на спад, праўда, тым не менш былі яшчэ ўсе ягоныя структуры, службы. І для іх гэта быў таксама шок. Вось тое, што здарылася ў Курапатах, гэтае злачынства было зроблена ці не нашымі ж рукамі, рукамі нашых продкаў?
Зянон Пазьняк: Ну так, бандыты заўсёды хацелі абвінаваціць нейкага іншага, каб пазбегнуць віны і пазбегнуць пакарання. Але народ зразумеў, народ ведаў, хто гэта робіць. У сэрцы людзей было зразумела – і палітыка камуністаў, і тое, чым яны займаліся. І таму гэтая падзея, гэтае адкрыццё знайшло такі водгук. Мушу сказаць, што ад Курапатаў пачалося нашае нацыянальнае адраджэнне, чарговае нацыянальнае адраджэнне, пасля савецкай акупацыі. І яно, гэтае адраджэнне, падняло народ і прывяло да таго, што быў створаны Народны Фронт, які дасягнуў таго, што была ліквідавана камуністычная партыя ў Беларусі і аб’яўлена незалежнасць Рэспублікі Беларусь. Вось што такое гэтая падзея. Што такое было Курапаты? Пайшло ўсё адтуль. Гэта быў такі выбух, гэта была такая падзея, якая падняла ўсю нацыю, якая, здавалася, ужо была задушаная, здавалася спала, здавалася ўжо нікога нішто не цікавіла. І гэта падняло ўсіх. І вось тут, акрамя сацыяльна-палітычнага аспекту, які відавочны, я бачу аспект духоўны, містычны. Рускія знішчылі ў Беларусі каля 2 мільёнаў людзей. Больш 200 тысяч расстраляна і закапана ў Курапатах. Самая маладая асоба, якая была, ёй было 18 гадоў. Мы знайшлі яе чэрап, абутак. І вось гэтая нявінная кроў не прападае. Аказваецца, што гэтая нявінная кроў мае свой працяг. Яна сведчыць аб справядлівасці. Вось што ўзбудзіла народ? Пачуццё справядлівасці. Што нявінна былі забітыя людзі. Вось што гэта абазначае. Гэта вельмі звязана з сённяшнімі днямі. Тое што творыць гэты рэжым – ён капае сабе магілу.
РР: Спадар Зянон, 33 гады як паказаўся друкам гэты артыкул, але змаганне за Курапаты надалей актуальнае, бо маем і акты вандалізму, і знішчэнне крыжоў, і самае жудаснае – рэстаран, які паўстаў на гэтых касцях.
Зянон Пазьняк: Ну так. Безумоўна. Таму што гэта тая аснова, з якой пачалося адраджэнне нацыі. І гэта аснова, якая прыводзіць людзей да патрабавання справядлівасці. Бандыты, якія гэта рабілі, яны ўжо не жывуць. Але іхнія нашчадкі, якія працягваюць іхнюю справу, ім хацелася б гэта знішчыць, закапаць, абпляваць, абылгаць. Даходзіць да таго, што крыжы пачалі ламаць. Нічога з гэтага не атрымаецца. Гэта чарговае капанне самім сабе яму. Вось тое, што гэты рэжым пачаў ламаць крыжы… Каго ён у гэтым пераканаў? А чаму яны робяць? Паўтараю: таму што Курапаты – гэта аснова справядлівасці і адраджэння нацыі. Трэба шанаваць сваіх продкаў. Продкі сваім духам уздымаюць пакаленні, іхнія справы не прападаюць. Вось так здарылася і з Курапатамі.
РР: На дадзены момант з’яўляюцца час ад часу галасы: а можа гэта не бальшавікі, а можа гэта не НКВД, а можа ўсё ж такі немцы? Хаця доказы адназначныя.
Зянон Пазьняк: Не, пра гэта нават не трэба гаварыць. Таму што чалавек, які глядзіць на снег, будзе казаць: а можа ён усё ж такі чорны? Ну то яму трэба псіхіятрычнага лекара. Няма пра што тут гаварыць. Таму што гэта даказана элементарна: і дакументамі, і археалагічнымі раскопкамі, і людзьмі – больш 200 сведкаў, якія ўсё гэта бачылі і ўсё гэта расказалі. Таму тут абсалютна іхняя пазіцыя бездапаможная. Абылгаць Курапаты ніяк не атрымаецца. Гэта даказана настолькі відавочна, што проста той, хто гаворыць нешта супраць, ён выглядае вар’ятам.
РР: Вялікія маем таксама разыходжанні, калі казаць пра колькасць ахвяраў. Да прыкладу, у 1998 годзе генеральны пракурор Беларусі Алег Бажэлка назваў лічбу 7 тысяч чалавек, якія пахаваны ў Курапатах.
Зянон Пазьняк: Яны маглі назваць што хочаш. Хто такі Бажэлка? Ён што, даследаваннямі займаўся? Абнародаваў дакументы? Хто такі Бажэлка ў адносінах да Курапат? Таму гэта ўсё чарговае глупства безадказных людзей, якія спадзяюцца, што гэтае глупства разнясуць у друку і яны некага ашукаюць. Лічба ў Курапатах даказана дастаткова дакладна. Таму што па тых магілах, якія былі раскапаны, па тых, якімі арыентуецца пракуратура, а яна арыентуецца на рэальныя рэшткі, гэта вызначана недзе каля 30 тысяч, рэальных рэштак. Але раскопкі былі зроблены археалагічным метадам. І даказана было, што гэтыя магілы былі раскапаныя недзе ў канцы 40-х гадоў. І тыя даследаванні, якія былі праведзены, паказваюць, што ў рэальнасці было расстраляна больш 200 тысяч чалавек. Пра гэта ёсць навуковыя публікацыі, гэта і мае раскопкі, ёсць апублікаваная справаздача гэтых раскопак. Гэта вядома, ніхто з гэтым не спрачаецца. Таму што тут ёсць розніца паміж навуковай ісцінай і ісцінай крымінальнай. Для крымінальнай ісціны павінен быць труп. І вось гэтыя трупы знойдзены. Тое, што засталося на дне ямаў. А навуковая ісціна, методыка археалагічная паказвае, што гэта было значна болей. І прыводзіцца адпаведная лічба. Вось у чым сутнасць Курапат. Былі нават сведкі, якія нам са Шмыгалёвым гэта расказвалі. Яны адмовіліся, бо гэта быў савецкі час, засведчыць гэта для прэсы, публічна, таму што ў іх была падпіска. Гэта былі людзі з той сістэмы. Але навукова гэта даказана.
РР: Традыцыяй сталі штогадовыя шэсці ў Курапаты. Ці памятаеце першыя? Свой настрой ад таго дня. І ад пазнейшых таксама.
Зянон Пазьняк: Першае шэсце ў Курапаты адбылося 19 чэрвеня. 3 чэрвеня быў апублікаваны артыкул. А 19-га адбылося шэсце. Тады не было ні інтэрнэту, ні мабільных тэлефонаў. Мала хто меў стацыянарны тэлефон. На стацыянарны тэлефон пры саветах людзі стаялі на чарзе па 15 гадоў. У мяне не было тэлефона. Пакуль я не стаў дэпутатам Вярхоўнага Савета. І тады, калі мы з моладдзю аб’явілі, што будзе мітынг на Курапатах, і мы прышлі туды пад Курапаты. Добра памятаю Сержука Вітушку, ён ужо не жыве, некалькі хлопцаў маладых. І мы стаім і чакаем. І нікога няма. Думаем, ну як жа так! Таму што надрукавалі некалькі аб’яў на машынцы 3-4 экзэмпляры. Ніякіх аб’яў не было. Як жа людзі даведаюцца. Каб хаця б прыйшло якіх 100 чалавек. І раптам людзі павалілі валам. Нават з лозунгам. Больш 10 тысяч прыйшло. Гэта нас так уразіла! Вось што абазначала тады – Курапаты! Не трэба ні мабільных тэлефонаў, ні інтэрнэту. Людзі перадавалі адзін аднаму, у паветры вісела. І прыйшлі. Уявіце карціну: падышлі да Курапат. І я кажу куды ісці. І вось ідзём па лесе. 10 тысяч ідуць па лесе. Шалясцяць крокі і поўная цішыня. У поўнай цішыні ідуць людзі да гэтых магіл. Гэта было нешта такое містычнае. Кожны адчуваў прысутнасць расстраляных продкаў. І калі глядзець тыя фатаграфіі, на якіх быў зняты гэты мітынг, гэта відаць на абліччах людзей.
Размаўляў Міхась Андрасюк, Беларускае Радыё Рацыя
