1. РАЦЫЯ
2. Сумежжа
3. Анджэй Галіцкі наведаў Падляшскае ваяводства

Анджэй Галіцкі наведаў Падляшскае ваяводства (абноўлена)

Пасля сустрэчы прайшла прэс-канферэнцыя на Рынку Касцюшкі ў Беластоку.

«Лічым што цяперашнія дзеянні ўрадавай адміністрацыі парушаюць правы беларускай ( і іншых ) нацыянальных меншасцяў у Польшчы і накіраваны на ліквідацыю існуючых ў краіне публічных школаў з дадатковым навучаннем беларускай мовы”,  – чытаем ў заяве да Еўрапейскага Парламанту, якую сёння перадалі прадстаўнікі беларускіх арганізацыяў у Польшчы еўрадэпутату, намесніку старшыні камісіі грамадзянскіх правоў і справядлівасці Анджэю Галіцкаму.

Гаворыць Анджэй Галіцкі:

-Не мусіць быць пагаршэння ўмоваў, сігнал пра гэта, пра пагаршэнне ўмоў – гэта повад для нашай занепакоенасці, але магчыма  і для нашага ўмяшання. Маю надзею, што мы будзем супольна працаваць над вырашэннем гэтых праблем і задач.

Якраз цяпер па хадайніцтву польскага ўраду ідзе  працэс вяртання абавязковага экзамену на атэстат сталасці па польскай мове ў школах польскай меншасці у Літве,  адзначыў  прысутны на сустрэчы дэпутат польскага Сойма, старшыня камісіі па справах палоніі Робэрт Тышкевіч:

-Урад Польшчы гаворыць пра гэта як пра выкананне натуральнага пастулату, натуральнага чакання. І ў той жа час ліквідаваны ў школах меншасці абавязковы экзамен на атэстат сталасці па беларускай мове.  Не можа быць такога падвойнага выкарыстоўвання стандартаў. Я ні пра што больш не прашу, як толькі пра тое, каб адносіцца да народных меншасцей у Польшчы так, як Польшча разлічвае на адносіны да польскай меншасці за мяжой.

Міністэрства адукацыі Польшчы і Падляшская кураторыя асветы хочуць, каб навучанне беларускай мовы ў беларускіх ліцэях стала не абавязковым. Прадстаўнікі меншасці лічаць, што гэта давядзе да фактычнай  ліквідацыі беларускага школьніцтва на Беласточчыне.

Спадзяемся на дыскусіі і разважныя рашэнні, – кажа адзін з падпісантаў заявы, старшыня Беларускага гістарычнага таварыства прафесар Алег Латышонак:

-Створаны канфлікт проста ў чыстым полі. 70 гадоў было ўсё нармальна, і нікому гэта не перашкаджала, і далей аграмаднай большасці людзей гэта не перашкаджае. Міністэрства ў справе Гайнаўкі паклікаецца на ліст 19 чалавек. І раіць, каб з гэтымі людзьмі дагаварыліся. То значыць, тых некалькі дзясяткаў тысяч жыхароў Гайнаўскага павету маюць дагаворвацца з 19 асобамі, бо гэтым асобам так падабаецца.

Еўрапейскі парламент – тая ўстанова, якая павінна вырашыць нашыя праблемы, –  лічыць старшыня Цэнтру беларускай культуры ў Беластоку Анатоль Вап:

-Я думаю, што гэта вырашыцца на карысць дзяцей і моладзі беларускай меншасці, але не толькі. Увогуле ўсіх нацянальных меншасцяў і ўсіх грамадзян Польшчы. Бо мы ж баронім грамадзянскія правы. Як абаронім, то ўлады будуць ведаць, што ім нельга парушаць правы чалавека.

„Нашыя справы мы павінны вырашаць на месцы”, – так пракаментаваў зварот у Еўрапарламент  дэпутат Сейміку Падляшскага ваяводства Славамір Назарук, які прысутнічаў сёння на сустрэчы з еўрадэпутатам Анджэем Галіцкім ў Беластоку:

-Мы тут аўтахтонная меншасць. І думаю, што такія справы трэба вырашаць тут, на Беласточчыне, гэта не патрэбна і для нашага асяроддзя, а таксама для ўладаў. У размовах з маршалкам Касіцкім, ён казаў, што гаварыў з міністрам Чарнэкем на гэту тэму і міністр Чарнэк абяцаў, што зацікавіцца гэтай справай, так я зразумеў з размовы з маршалкам Артурам Касіцкім.

Заяву да Еўрапейскага Парламенту падпісалі 17 беларускіх арганізацыі ў Польшчы. Еўрадэпутат Анджэй Галіцкі  яшчэ сёння сустрэнецца ў Бельску-Падляшскім з дырэктарамі школаў з навучаннем беларускай мовы, а таксама з прадстаўнікамі мясцовых  арганізацыяў.

* * *

На сустрэчу прыйшлі прадстаўнікі беларускіх грамадскіх арганізацый Падляшша і беларускай дыяспары. Сустрэча з намеснікам старшыні Камісіі па грамадзянскіх свабодах, справядлівасці і ўнутраных справах Еўрапарламента адбылася ў залі гатэлю „Сristal”. Анджэю Галіцкаму быў перададзены зварот (яго поўны тэкст – ніжэй) арганізацый беларускай меншасці на Падляшшы ў справе беларускамоўнага навучання.

Поўны тэкст звароту да Падкамісіі Правоў Чалавека Еўрапарламенту:

Białystok, dnia 22.06.2023 r.

Parlament Europejski

Podkomisja Praw Człowieka

60 rue Wiertz / Wiertzstraat 60B-1047 – Bruxelles/Brussels

[email protected]  

WNIOSEK

o podjęcie interwencji

My, poniżej podpisane organizacje białoruskiej mniejszości narodowej
w Rzeczypospolitej Polskiej, uprzejmie wnosimy o podjęcie interwencji w sprawie działań administracji rządowej w Polsce, które to działania zmierzają do ograniczenia swobody realizacji podstawowych praw człowieka tj. obywateli Rzeczypospolitej Polskiej należących do białoruskiej mniejszości narodowej, w zakresie prawa dostępu
do nauczania języka mniejszości narodowej w publicznym systemie oświaty.

Uważamy, że aktualne działania administracji rządowej w Polsce naruszają prawa białoruskiej (a właściwie każdej) mniejszości narodowej w Rzeczypospolitej Polskiej
w wyżej wymienionym zakresie i zmierzają de facto do likwidacji istniejących w Polsce szkół publicznych z dodatkową nauką języka białoruskiego. Istotą tych działań jest dążenie do zmiany charakteru szkół publicznych działających na terenach zamieszkałych przez białoruską mniejszość narodową w Rzeczypospolitej Polskiej. Dotychczas w tego rodzaju szkołach, przeznaczonych dla dzieci z białoruskiej mniejszości narodowej, wszystkie dzieci uczyły się języka i kultury białoruskiej. Niestety, podejmowane przez ostatni rok działania polskich władz państwowych zakazują dalszego funkcjonowania tego rodzaju szkół. Prowadzone to jest pod przykrywką rzekomej dobrowolności nauczania języka mniejszości narodowej i potrzeby zapewnienia powszechnego dostępu do szkół publicznych. Nas, jako przedstawicieli mniejszości, tego rodzaju argumentacja nie przekonuje, a stanowisko organów państwowych uznajemy za krzywdzące naszą społeczność. Niszczy to bowiem nasze szkoły, które przez lata budowaliśmy. Działania polskiej administracji rządowej w Polsce ewidentnie stoją w sprzeczności
z podstawowymi wartościami Unii Europejskiej, wyrażonymi w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (Dz.U. C 202 z 07.06.2016), który stanowi, że „Unia opiera się na  wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te  są  wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn”.

Historia edukacji białoruskiej mniejszości narodowej w Polsce to kilkadziesiąt lat pracy szkół, nauczycieli, rodziców i uczniów. Jednymi z najważniejszych instytucji edukacyjnych białoruskiej mniejszości w Rzeczypospolitej Polskiej są II Liceum Ogólnokształcące z Dodatkową Nauką Języka Białoruskiego w Hajnówce oraz II Liceum Ogólnokształcące z Białoruskim Językiem Nauczania im. Bronisława Taraszkiewicza
w Bielsku Podlaskim, znajdujące się w województwie podlaskim we wschodniej Polsce. Na tych terenach autochtoniczna białoruska mniejszość narodowa zamieszkuje od zawsze i ma ponad tysiąc lat udokumentowanej historii, ale dopiero w połowie XX wieku doczekała się możliwości organizacji szkół, w których prowadzono naukę języka białoruskiego. Wymienione wyżej licea są publicznymi placówkami oświatowymi,
w których zgodnie z ich statutami i wieloletnią praktyką wszyscy ich uczniowie uczęszczali na zajęcia z języka i kultury białoruskiej, a także przystępowali do egzaminu maturalnego z tego języka jako języka mniejszości narodowej. Tym samym cechą charakterystyczną tych szkół jest to, że oprócz standardowych przedmiotów wykładanych w języku polskim, są także prowadzone dodatkowe lekcje z języka białoruskiego jako języka mniejszości narodowej oraz z historii i kultury białoruskiej dla wszystkich uczniów tych szkół.

Niestety, taka trwająca ponad 70 lat sytuacja zaczęła nagle przeszkadzać  organom Państwa Polskiego. Najpierw tego rodzaju praktykę zakwestionowała Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Białymstoku (wystąpienie pokontrolne nr LBI.410013.03.2020). Organ kontroli zaczął kreować autorską wykładnię przepisów prawa o rzekomej nieprawidłowości stosowania przez szkoły dla mniejszości narodowych pozaustawowych warunków rekrutacji. Jest to interpretacja błędna, o czym niżej. Inspirując się wykładnią zastosowaną przez NIK, bezrefleksyjnie i bezkrytycznie Podlaski Kurator Oświaty w Białymstoku oraz Ministerstwo Edukacji i Nauki zaczęły forsować nową interpretację przepisów prawnych, mimo, że te nie zmieniły się i funkcjonują od lat w podobnym kształcie. Wszystkie te organy ogłosiły dobrowolność nauki w szkołach publicznych języka mniejszości narodowej nawet w przypadku, gdy statut danej szkoły stanowi inaczej i szkoła jest dedykowana do prowadzenia edukacji dzieci i młodzieży deklarujących przynależność do mniejszości narodowej. Wspierana przez ww. organy kampania dobrowolności spowodowała rezygnację wielu uczniów w II LO z Białoruskim Językiem Nauczania w Bielsku Podlaskim z przystępowania do egzaminu maturalnego z języka białoruskiego i w ogóle nauki tego języka. Inna sytuacja ma miejsce w II L.O.
z Białoruskim Językiem Nauczania w Hajnówce, gdzie miejscowa społeczność szkoły (w tym Rada Rodziców i Rada Pedagogiczna) opowiedziała się za koniecznością zachowania dotychczasowego charakteru szkoły. Społeczność szkolna wystosowała apele do władz
o pozostawienie dotychczasowego charakteru szkoły w Hajnówce (treść tych apeli przedstawiamy w załączeniu do pisma). W tej sytuacji z formalną interwencją wkroczyły Kuratorium Oświaty w Białymstoku oraz Ministerstwo Edukacji i Nauki. Począwszy
od listopada 2022 roku przedstawiciele tych Urzędów wywierają naciski na II LO z DNJB w Hajnówce, aby szkoła ta wprowadziła zmiany w swoim statucie, w wyniku których nie wszyscy uczniowie byliby objęci nauczaniem białoruskiego jako języka mniejszości narodowej. W praktyce oznaczałoby to, że nauka tego przedmiotu w liceum oraz przystąpienie do matury z języka białoruskiego stałyby się nieobowiązkowe również w tej szkole i faktycznie zrównywałoby to język mniejszości narodowej z przedmiotami fakultatywnymi. W konsekwencji także II LO z DNJB w Hajnówce straciłoby swój dotychczasowy charakter szkoły kształcącej wszystkich swoich uczniów w zakresie języka i kultury białoruskiej mniejszości narodowej.

Należy przy tym podkreślić, że Kuratorium Oświaty w Białymstoku i Ministerstwo Edukacji i Nauki konsekwentnie dążą do wymuszenia zmiany charakteru II LO z DNJB
w Hajnówce nie tylko mimo apeli społeczności szkolnej, ale także mimo przedstawionych opinii prawnych pochodzących od specjalistów z dziedziny Prawa oświatowego, wskazujących na to, że żądanie odstąpienia od obowiązku objęcia nauką języka białoruskiego wszystkich uczniów II LO z DNJB w Hajnówce jest niezgodne z szeregiem przepisów, w szczególności z ustawą z dnia 13 września 1991 r. o systemie oświaty. Przedmiotowe opinie prawne również stanowią załączniki do niniejszego pisma. Przedstawiciele II LO z DNJB w Hajnówce oraz białoruskiej mniejszości narodowej podejmowali wielokrotne próby rozmów z przedstawicielami Kuratorium Oświaty w Białymstoku oraz Ministerstwa Edukacji i Nauki w celu przekonania ich,
iż forsowane przez nich rozwiązania podważają fundamenty istnienia oraz misji szkoły
i doprowadzą do faktycznej likwidacji liceum w jego dotychczasowym kształcie. Niestety urzędnicy pozostają głusi na nasze apele i argumenty.

Chcemy podkreślić, że obie szkoły tj.: II LO z Dodatkową Nauką Języka Białoruskiego w Bielsku Podlaskim oraz II LO z Dodatkową Nauką Języka Białoruskiego w Hajnówce to placówki oświatowe z ponad siedemdziesięcioletnią historią, które
w założeniu powstały jako szkoły dla przedstawicieli białoruskiej mniejszości narodowej. To licea, które są stałym i ważnym elementem życia kulturalnego i oświatowego białoruskiej mniejszości narodowej w Polsce. Ich uczniowie to często dzieci, a nawet wnuki absolwentów tej szkoły. To placówki nowoczesne, stawiające na jednocześnie
na wysoki poziom nauczania oraz na zachowanie i rozwój tożsamości kulturowej białoruskiej mniejszości narodowej. Odgórne próby zmiany charakteru tych wyjątkowych szkół odbieramy jako działania dewastujące edukację białoruskiej mniejszości narodowej w Polsce oraz niweczące dorobek pokoleń uczniów i nauczycieli pracujących w tych liceach. 

Należy przy tym wyjaśnić, że licea z językiem białoruskim nie są jedynymi dostępnymi średnimi szkołami publicznymi w ww. miejscowościach. Powiat bielski
i hajnowski, które są organizatorami tych szkół, wywiązują się z całkowicie z obowiązku realizacji potrzeb edukacyjnych młodzieży zamieszkałej na terenie danego powiatu
na zasadzie powszechnej dostępności. Biorąc pod uwagę liczbę młodzieży zamieszkałych w tych powiatach, wystarczającym byłoby utrzymywanie po jednym liceum ogólnokształcącym w danym powiecie. Tymczasem oba powiaty utrzymują po dwa licea ogólnokształcące: jedno ogólnodostępne bez dodatkowych kryteriów, a drugie
z dodatkowym językiem białoruskim nauczania, dedykowane dla uczniów deklarujących chęć języka białoruskiej mniejszości narodowej. Każdy z uczniów, który nie deklaruje chęci nauki tego języka, może korzystać z oferty innego liceum w powiecie, co zapewnia każdy z ww. powiatów. Drugie licea w Hajnówce i Bielsku Podlaskim zostały zatem stworzone przede wszystkim dla dzieci białoruskiej mniejszości narodowej w celu umożliwienia tej mniejszości zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. Logicznym zatem było praktykowanie pobierania od kandydatów zgłaszających chęć nauki w takich szkołach deklaracji nauki języka białoruskiego. Praktyka ta została również sformalizowana poprzez stosowne zapisy w statutach takich szkół, stosownie do obowiązku wynikającego z art. 98 ust. 1 pkt 6) ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (j.t. Dz.U. z 2021 r., poz. 1082 ze zm.). Zgodnie z treścią tych statutów, od kandydatów aplikujących do tego rodzaju szkół wymaga się złożenia stosownej deklaracji nauki języka białoruskiej mniejszości narodowej. Osoby, które nie są zainteresowane pobieraniem nauki języka białoruskiego mogą aplikować do innych dostępnych w tych miejscowościach szkół publicznych, które nie stawiają tego rodzaju wymogów i są powszechnie dostępne. Powyższy wymóg składania deklaracji nauki języka mniejszości, stawiany kandydatom, zapewniał dotychczas szkołom możliwość zachowania ich charakteru, jako przeznaczonych dla dzieci z białoruskiej mniejszości narodowej, gdzie dzieci te mogły swobodnie uczyć się języka swoich przodków i zachować własną kulturę. Ten charakter szkół chce zmienić rządowa administracja publiczna pod przykrywką zapewnienia powszechnej dostępności do szkół publicznych także dla osób, które nie chcą się uczyć języka mniejszości narodowej.

Argumentacja Najwyższej Izby Kontroli, Podlaskiego Kuratora Oświaty
w Białymstoku oraz Ministerstwa Edukacji i Nauki (np. pismo DKOPP-WEK.4019.11.2023.MR z 3.02.2023 r.) sprowadza się do zarzutu naruszenia przepisu art. 14 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, zgodnie z którym szkoła publiczna przeprowadza rekrutację uczniów w oparciu o zasadę powszechnej dostępności. Zatem, wg tych urzędów, deklaracja przynależności do mniejszości narodowej nie może być warunkiem przyjęcia do szkoły publicznej. Uważamy,
że stanowisko organów państwowych jest błędne i stoi w sprzeczności z systemem organizacji nauki języka mniejszości narodowych w szkołach publicznych. Jak bowiem stanowi art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 13 września 1991 r. o systemie oświaty (j.t. Dz.U.
z 2021 r., poz. 1237 ze zm.) szkoła i placówka publiczna umożliwia uczniom podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej,
a w szczególności naukę języka oraz własnej historii i kultury. Z kolei art. 13 ust. 2 ww. ustawy stanowi, że na wniosek rodziców taka nauka może być prowadzona w określonych formach tj.:

1) w osobnych grupach, oddziałach lub szkołach;

2) w grupach, oddziałach lub szkołach – z dodatkową nauką języka oraz własnej historii
i kultury;

3) w międzyszkolnych zespołach nauczania.

Jak zatem widać, jedną z form organizacyjnych prowadzenia nauki języka mniejszości jest nauka w odrębnych (sprofilowanych) grupach, oddziałach lub szkołach – z dodatkową nauką języka oraz własnej historii i kultury. Jeżeli zatem jest tworzona
i prowadzona szkoła z dodatkową nauką języka oraz własnej historii i kultury danej mniejszości narodowej, to logicznym jest i zgodnym z przepisami, aby kandydat zgłaszający chęć nauki w takiej szkole składał deklarację nauki języka takiej mniejszości. W przypadku II LO z DNJB w Hajnówce mamy do czynienia właśnie z taką odrębną szkołą, w której wszyscy uczniowie pobierają dodatkową naukę języka białoruskiego i w tego typu szkołach nie może być mowy o nieobowiązkowej deklaracji, jak może to mieć miejsce w przypadku pobierania nauki jedynie w określonych grupach czy oddziałach danej szkoły, w której rodzic/dziecko ma wybór nauki w grupie / oddziale z dodatkową nauką języka bądź poza taką grupą / oddziałem.

Co więcej, w pewnych sytuacjach wymaganie od kandydata złożenia deklaracji nauki języka mniejszości narodowej jest jak najbardziej uzasadnione. Jak bowiem stanowi art. 88 ust. 3 Prawa oświatowego dopuszcza się istnienie bezobwodowych szkół dla danej kategorii uczniów, którzy muszą spełnić warunek niezbędny do objęcia nauką w takiej szkole. Nie ustala się obwodów szkołom specjalnym, szkołom integracyjnym, szkołom dwujęzycznym, szkołom dla mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługujących się językiem regionalnym szkołom sportowym, szkołom mistrzostwa sportowego, szkołom artystycznym, szkołom w okręgowych ośrodkach wychowawczych, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich oraz szkołom przy zakładach karnych i aresztach śledczych. Tym samym ustawa wymienia wprost szkoły dla mniejszości narodowych i etnicznych, jako rodzaj szkoły powszechnej. Jeśli dana szkoła publiczna jest przeznaczona dla dzieci mniejszości narodowej, to celowym
i w pełni uzasadnionym jest zatem wymaganie od kandydatów zgłaszających się
do takiego rodzaju szkoły złożenia deklaracji nauki języka mniejszości narodowej. Inaczej tego rodzaju szkoły mogłyby stracić swój charakter i rację bytu poprzez dopuszczanie
do nauki w takich szkołach coraz większej ilości uczniów niedeklarujących chęci nauki języka mniejszości narodowej. Dlatego uzasadnionym jest wymóg składania deklaracji nauki języka mniejszości narodowej przez kandydatów aplikujących do takiej szkoły. Jest to analogiczny wymóg, jak w przypadku wymagania od ucznia szkoły muzycznej deklaracji gry na instrumencie muzycznym, czy od ucznia szkoły dwujęzycznej deklaracji nauki języka obcego, a od ucznia szkoły sportowej deklaracji uprawiania dyscypliny sportowej, w której szkoła specjalizuje się. Są to wyjątki od zasady powszechności dostępu do szkół publicznych, ale polska administracja rządowa zdaje się w ogóle tego nie zauważać.

Organy państwowe podważają obowiązek złożenia deklaracji nauki języka mniejszości w szkołach z dodatkowym nauczaniem języka mniejszości narodowej także
z uwagi na treść § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 18 sierpnia 2017 r. Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły
i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych
i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym (Dz.U. z 2017 r., poz. 1627). Zgodnie z powołanym przepisem naukę języka mniejszości lub języka regionalnego w przedszkolu lub oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej oraz naukę języka mniejszości lub języka regionalnego i naukę własnej historii i kultury
w szkole organizuje odpowiednio dyrektor przedszkola lub szkoły, na wniosek złożony przez rodziców dziecka lub ucznia albo pełnoletniego ucznia. Wniosek składa się
w postaci papierowej. Zdaniem organów państwowych z brzmienia tego przepisu wynika, że złożenie wniosku jest nieobowiązkowe. Wobec tego szkoła rzekomo nie może wymagać od ucznia złożenia deklaracji nauki języka białoruskiego. W naszej ocenie oraz według załączonych opinii prawnych również ta argumentacja jest nietrafna i jest błędną wykładnią przepisów. Zarówno zacytowany wyżej przepis rozporządzenia, jak
i powoływany art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 13 września 1991 r. o systemie oświaty (mówiący o tym, że na wniosek rodziców nauka języka mniejszości narodowej może być prowadzona w określonych formach) odwołują się do wniosku jedynie w zakresie koniecznym do ustalenia uruchomienia nauki języka mniejszości narodowej w określonej formie. Z przepisów tych nie można wywieść argumentu o nieobowiązkowości składania wniosku bądź dobrowolności składania i cofania deklaracji nauki języka w przypadku szkoły przeznaczonej dla mniejszości narodowej. Przeciwne stanowisko jest zbyt daleko idące. Co więcej, stanowiska tego nie można wywodzić z rozporządzenia, które jako akt niższego rzędu nie może być sprzeczne z aktem wyższego rzędu, którym jest ustawa.
A ustawa wyraźnie akcentuje stworzenie możliwości nauki w określonej formie języka oraz własnej historii i kultury dzieciom deklarującym przynależność do danej mniejszości narodowej.

Licea z dodatkowym językiem białoruskim nauczania w Bielsku Podlaskim
i Hajnówce przez ponad 70 lat prowadzą działalność w tej samej formie. Nagle polska administracja rządowa zaczęła kwestionować tą formę. Czy to oznacza, że przez 70 lat
te placówki oświatowe funkcjonowały niezgodnie z obowiązującymi przepisami prawa? Otóż nie. Czy prawo uległo znaczącej zmianie w tym zakresie? Też nie. Zmieniła się wyłącznie wizja władz państwowych na dalsze prowadzenie szkół publicznych dla mniejszości narodowych. Obecne władze nie widzą w systemie oświaty szkół, w których wszyscy uczniowie pobierają naukę języka mniejszości narodowej. Likwidacja takich szkół z pewnością osłabi mniejszości i przyspieszy ich asymilację. W dniu 27.04.2023 r. Podlaski Kurator Oświaty formalnie wszczął postępowanie administracyjne w sprawie uchylenia zapisów statutu II LO z Dodatkową Nauką Języka Białoruskiego w Hajnówce. Nie pomagają tłumaczenia, argumenty, opinie prawne. W sprawie tej wystosowała również pismo Swietłana Cichanuskaja, liderka białoruskiej opozycji demokratycznej na wygnaniu, która zaapelowała do polskiego Ministra Edukacji i Nauki o powstrzymanie działań zmierzających do zmiany charakteru szkół białoruskiej mniejszości narodowej
w Rzeczypospolitej Polskiej (pismo w załączeniu). Wskazano, że działania polskich władz upodabniają się do reżimu Łukaszenki na Białorusi, który niszczy język i kulturę białoruską poprzez jej rusyfikację. Na ten apel władze pozostają głuche. Również nie pomogły apele środowiska białoruskiej mniejszości narodowej kierowane do Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezydenta RP, Sejmu RP. Organy te przyjęły apele i postulaty, jednakże dotychczas niewiele zrobiły w tej sprawie. Stąd nasz próba zwrócenia uwagi na ten problem instytucji europejskich.

Nie możemy dopuścić, aby przez odgórne decyzje, forsowane wbrew prośbom
i apelom środowiska, którego dotyczą, pogrzebały kilkadziesiąt lat pracy, zahamowały rozwój i w praktyce doprowadziły do zniszczenia edukacji białoruskiej mniejszości narodowej w Polsce. Podzielamy niepokój rodziców i Rady Pedagogicznej z II LO
z DNJB w Hajnówce. Obserwujemy bowiem coraz powszechniejsze kwestionowanie przez organy administracji publicznej i organy kontroli państwowej niektórych form funkcjonowania szkół publicznych z dodatkową nauką języków mniejszości narodowej. Dlatego zwracamy się do Parlamentu Europejskiegoo podjęcie interwencji w sprawie zapewnienia swobody realizacji podstawowych praw obywateli Rzeczypospolitej Polskiej należących do mniejszości narodowych, w zakresie prawa w swobodnym dostępie
do nauczania języka mniejszości narodowej w publicznym systemie oświaty.
W szczególności dotyczy to możliwości prowadzenia tej nauki w odrębnych szkołach,
w których wszystkie dzieci mogą uczyć się języka mniejszości narodowej jako języka dodatkowego obok przedmiotów wykładanych w języku polskim. Przedstawicielom mniejszości narodowych całe lata zajmował trud stworzenia szkół publicznych o pewnym jednolitym charakterze, zapewniającym zachowanie języka, kultury i tożsamości. Dziś
to wszystko próbuje się podważyć i zburzyć poprzez dokonywanie kontrowersyjnych wykładni przepisów prawa, w sprzeczności z ich celowością, co w konsekwencji może doprowadzić do upadku szkolnictwa mniejszości narodowych w ramach systemu szkół publicznych. Organy państwowe, dokonujące takich wykładni zdają się nie brać pod uwagę przepisów wynikających z aktów prawnych najwyższej rangi.

Przecież art. 35 oraz art. 70 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej daje mniejszościom narodowym konstytucyjnie gwarantowane prawo tworzenia przedszkoli, szkół i placówek oświatowych na równi z innymi grupami obywateli. Mniejszości narodowe mogą tworzyć własne szkoły niepubliczne albo ww. prawo może być realizowane także w szkołach publicznych, w przypadku których organami prowadzącymi te szkoły i placówki są właściwe miejscowo jednostki samorządu terytorialnego.
Są to prawa człowieka. Artykuł 35 Konstytucji RP zawarty jest w rozdziale II tej ustawy zasadniczej pt. WOLNOŚCI, PRAWA I OBOWIĄZKI CZŁOWIEKA I OBYWATELA
i stanowi, że Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. Również wiążące prawo międzynarodowe (tj. art. 12-14 Konwencji ramowej z dnia 1 lutego 1995 r. o ochronie mniejszości narodowych), które ratyfikowała Rzeczpospolita Polska (Dz.U. z 1995 r., poz. 209), daje mniejszościom narodowym prawo do zakładania i prowadzenia własnych szkół i placówek kulturalno-oświatowych mniejszości narodowych oraz nauczania
i kultywowania ich języków. Również Rada Europy przyjęła Europejską kartę języków regionalnych lub mniejszościowych (1992 rok), odwołująca się do ochrony języków mniejszości. Także ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych
i etnicznych oraz o języku regionalnym (art. 18 ust. 1) nakłada na organy władzy publicznej obowiązek podejmowania odpowiednich środków w celu wspierania działalności zmierzającej do ochrony, zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej mniejszości. Warto też podkreślić, iż nawet sama ustawa Prawo oświatowe odwołuje się do zasad konstytucyjnych stanowiąc w preambule, że oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa; kieruje się zasadami zawartymi
w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich
i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka.

Pragniemy zauważyć, że Parlament Europejski, do którego zwracamy się z apelem o wsparcie, wielokrotnie zajmował się tematyką ochrony mniejszości narodowych. Można tu przytoczyć przykładowo:

1. Rezolucję Parlamentu Europejskiego z dnia 16 października 1981 roku dotycząca Wspólnotowej karty języków i kultur regionalnych oraz Karty praw mniejszości etnicznych, Official Journal of the European Communities, Nr C 287/106–107, 09.11.81 – w której Parlament Europejski wzywał władze państw członkowskich między innymi
   do umożliwienia oraz wspierania nauki języków mniejszościowych na wszystkich szczeblach edukacji;
2. Rezolucję Parlamentu Europejskiego z dnia 11 lutego 1983 roku w sprawie środków sprzyjających językom i kulturom mniejszościowym, Official Journal of the European Communities, Nr C 287/103–104, 14.03.83 – w której wezwano Komisję
   do kontynuowania wysiłków na rzecz ochrony języków i kultur mniejszościowych oraz do ponownego przeglądu prawa wspólnotowego i praw krajowych pod kątem przepisów dyskryminujących języki mniejszościowe;
3. Rezolucję Parlamentu Europejskiego z dnia 30 października 1987 roku dotycząca języków i kultur mniejszości regionalnych i etnicznych we Wspólnocie Europejskiej, Official Journal of the European Communities, Nr C 318/160–164, 30.11.87 – w której podkreślono, że państwa członkowskie powinny uznać mniejszości językowe i ich prawa, a także zapewnić warunki niezbędne do zachowania oraz rozwoju języków i kultur regionalnych czy też mniejszościowych;
4. Rezolucję Parlamentu Europejskiego z dnia 9 lutego 1994 roku w sprawie mniejszości językowych i kulturowych, Official Journal of the European Communities, Nr C 61/110–113, 28.02.94 – w której podkreślono znaczenie języków mniejszościowych dla kultury
   i dziedzictwa Europy, a także wezwano państwa członkowskie do przyjmowania rozwiązań prawnych, szczególnie w sferze edukacji i administracji, uwzględniających potrzebę zachowania i rozwoju języków mniejszościowych. W tej rezolucji Parlament wskazał, że przedstawiciele mniejszości nie tylko mają prawo do własnego języka i kultury, ale również do środków prawnych mogących je chronić. Podkreślono także, że kraje powinny uznać prawnie własne mniejszości językowe i zapewnić im niezbędne zabezpieczenie administracyjne i prawne, dla stworzenia podstawowych warunków
   do zachowania i rozwoju języka;
5. European Parliament resolution on regional and lesser-used European languages oraz European Parliament resolution with recommendations to the Commission on European regional and lesser-used languages — the languages of minorities in the EU —
   in the context of enlargement and cultural diversity (2003/2057(INI), gdzie podkreślono, że prawa mniejszości są integralną częścią praw człowieka;
6. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 7 lutego 2018 roku w sprawie ochrony i niedyskryminacji mniejszości w państwach członkowskich UE (2017/2937(RSP)), P8_TA (2018) 0032;
7. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 13 listopada 2018 roku w sprawie norm minimalnych dla mniejszości w UE (2018/2036(INI)), P8_TA (2018) 0447 – gdzie Parlament podkreśla m.in. szczególną rolę prawa do nauki w kontekście mniejszości. Każda osoba należąca do mniejszości narodowej ma prawo do nauki w języku ojczystym, a ciągłość kształcenia w swoim języku jest niezbędna dla zachowania tożsamości kulturowej i językowej.

Jak widać, Parlament Europejski od wielu lat docenia potrzebę ochrony języków mniejszości narodowych zamieszkujących Wspólnotę Europejską, a także widzi konieczność stworzenia prawnych zabezpieczeń gwarantujących tą ochronę. Niestety, takiej potrzeby, ani przytoczonych wyżej przepisów i zasad zdaje się nie zauważają niektóre organy administracji publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej, przez co naruszane są prawa człowieka w grupie osób należących do mniejszości narodowych. Pomijanie prawa określonej grupy społeczności zamieszkującej Rzeczpospolitą Polską w dostępie
do prowadzonej nauki języka ojczystego w formie posiadania odrębnej szkoły może być poczytane jako naruszenie równego traktowania i praw człowieka. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Niestety, w tym przypadku brak jest równego traktowania dzieci należących
do białoruskiej mniejszości narodowej, którym odmawia się prawa do istnienia sprofilowanych szkół, które byłyby dedykowane do nauczania języka mniejszości wszystkich uczniów zgłaszających chęć nauki w takich szkołach. Próbuje się zmienić charakter tych szkół, przez co pozbawia się mniejszości narodowe prawa
do utrzymywania sprofilowanych szkół publicznych. Budzi to nasz stanowczy sprzeciw. Państwo Polskie, wbrew postanowieniom wyżej powołanej Konwencji Rady Europy
i Rezolucji Parlamentu Europejskiego nie wspiera tworzenia warunków koniecznych
do utrzymywania i rozwijania przez osoby należące do mniejszości narodowych ich kultury i języka. Nie powstrzymuje się od praktyk chroniących mniejszości narodowe przed działaniami mającymi na celu asymilację. Nie zapewnia w ramach swojego systemu oświatowego odpowiednich możliwości uczenia się języka mniejszości poprzez zagwarantowanie istnienia szkół publicznych dedykowanych dla mniejszości narodowych. A przecież, jako przedstawiciele mniejszości narodowej mamy prawo
do nauki języka naszej mniejszości, w tym też do ochrony szkół, które taką naukę prowadzą. Chcemy podkreślić, że samo formalne umożliwianie przez Państwo Polskie obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych swobodnej nauki języka tych mniejszości nie wypełnia obowiązków Konstytucji RP, ww. Konwencji i Rezolucji, gdy jednocześnie warunki tworzone przez to Państwo zniechęcają do tej nauki bądź faktycznie ograniczają możliwości korzystania z tego prawa, a nawet wywierana jest presja na osoby, które pragną utrzymać szkoły sprofilowane. Przecież deklarowana przez administrację publiczną możliwość pobierania nauki języka mniejszości narodowej w szkole
z dodatkową nauką tego języka nie daje gwarancji utrzymania takiej szkoły, jeśli nauka języka nie jest obowiązkową i chęć nauki w szkole może deklarować coraz większa, nieograniczona liczba osób w ogóle nie związana z mniejszością narodową, przez co dana szkoła traci swój charakter i dotychczasowy byt. Ubolewamy nad tym, że polskie władze rządowe tego nie rozumieją.

Bardzo prosimy Parlament Europejski o pomoc i uwzględnienie naszych wniosków zawartych w tym piśmie, w tym podjęcie interwencji w celu zobligowania polskich władz do przestrzegania praw człowieka w przedmiocie praw mniejszości narodowych w zakresie ochrony własnego języka i szkolnictwa.

Załączniki:

1. wystąpienie pokontrolne nr LBI.410013.03.2020;
2. stanowisko Rady Rodziców II L.O. w Hajnówce z 22.11.2022 r.;
3. stanowisko Rady Pedagogicznej II L.O. w Hajnówce z 22.02.2023 r.;
4. opinia prawna z dnia 12.12.2022 r. prof. dr hab. Andrzeja Sakowicza;
5. opinia prawna z dnia 10.02.2023 r. prof. dr hab. Mateusza Pilicha;
6. zawiadomienie z dnia 27.04.2023 r. od Podlaskiego Kuratora Oświaty;
7. informacja MEiN na temat zachowania dotychczasowego charakteru edukacji mniejszości białoruskiej w Polsce z czerwca 2023 r.;
8. pismo z dnia 5.05.2023 r. od Swietłany Cichanouskiej.

Sygnatariusze niniejszego pisma:

1. Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci i Młodzieży Uczących się Języka Białoruskiego AB-BA, adres:
ul. Częstochowska 6a lok. 8, 15-459 Białystok

2. Białoruskie Towarzystwo Historyczne, adres: ul. Proletariacka 11, 15-449 Białystok

3. Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, adres: ul. Warszawska 11, 15-062 Białystok

4. Białoruskie Zrzeszenie Studentów, adres: ul. L. Zamenhofa 27, 15-959 Białystok

5. Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska – Białoruś, adres: ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2/89, 15-888 Białystok

6. Centrum Edukacji i Promocji Kultury Białoruskiej w Szczytach, adres: Szczyty-Dzięciołowo 3,
17-106 Szczyty Dzięciołowo

7. Centrum Kultury Białoruskiej w Białymstoku, adres: ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2/89,
15-888 Białystok

8. Forum Mniejszości Podlasia, adres: ul. Świętego Mikołaja 5, 15-420 Białystok

9. Fundacja Kamunikat.org, adres: ul. Proletariacka 11, 15-449 Białystok

10. Fundacja Na Rzecz Budowy Otwartego Społeczeństwa, „Oni – to My”, adres: ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 22/11, 17-200 Hajnówka

11. Fundacja Tutaka, adres: Pieszczaniki 9, 16-040 Gródek

12. Fundacja im. Księcia Konstantego Ostrogskiego, ul. Składowa 9, 15-399 Białystok

13. Rada Programowa Tygodnika „Niva”, adres: ul. L. Zamenhofa 27, 15-959 Białystok

14. Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich, adres: ul. L. Zamenhofa 27, 15-959 Białystok

15. Stowarzyszenie Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach, adres: ul. Sosnowa 56,
17-100 Bielsk Podlaski

16. Stowarzyszenie Nasza Szkoła, adres: ul. Piłsudskiego 3, 17-200 Hajnówka

17. Związek Białoruski w Rzeczypospolitej Polskiej adres: ul. L. Zamenhofa 27, 15-959 Białystok  

Праграма візіту ў Падляшскае ваяводства Анджэя Галіцкага, намесніка старшыні Камісіі па грамадзянскіх свабодах, справядлівасці і ўнутраных справах Еўрапарламента.

11:30 – 12:50 – Сустрэча з беларускай меншасцю, канферэнц-зала гатэля Cristal у Беластоку, вул. Ліповая 3 (Lipowa 3).

13:00–13:30 – Прэс-канферэнцыя, Рынак Касцюшкі ў Беластоку

Пераезд у Бельск Падляскі

14:30– 15:45 – Сустрэча з прадстаўнікамі школ беларускай меншасці, Бельскі Дом Культуры (тэатральная зала), вул. 3 Мая-2.

15:50 – 16:30 Абед

Пераезд у Грабаўку

17.30 – Адкрытая сустрэча з жыхарамі Грабаўкі, Вішнёвы сад, вул. Вішнёва-46 (Wiśniowy Sad, ul. Wiśniowa 46)