Мастачка Цемра: „Беларусы – вельмі шляхетны народ”
“Беларусы – вельмі шляхетны народ”. Размова з беларускай мастачкай Цемрай пра мэту яе творчасці, захапленне беларусамі і сэнс болю у мастацтве. У пражскай галерэі “Beseder” 5 кастрычніка адбылося адкрыццё выставы “Лазарэт” беларускай мастачкі Цемры, ужо добра вядомай сваімі моцнымі і адважнымі працамі. Імпрэза была цікавая асабліва тым, што мела менавіта перфарматыўны характар. Гэта падкрэслілася не толькі касцюмам шпітальнай сястрычкі на мастачцы, цалкам адпаведнага тэме вернісажу, але і прысутнасцю на ім асаблівага парфюма ад румынскага парфумера Toskovat’, водар якога змяшчае сімвалічна распаўсюджваўся паміж гасцямі выставы на белых араматызаваных пластырах і цягам усяго вечара запаўняў прастору галерэі нотамі “пораху, крыві, ёду, палаючых кветак, разбуранага бетону, дажджу і сандалавага дрэва”.
У інтэрв’ю “Радыё Рацыя” Дар’я паспрабавала расшыфраваць вобраз краіны ў сваіх творах, падзяліцца ўласным бачаннем беларускага народа і распавесці пра тое, чаму беларусы ў эміграцыі сёння амаль не купляюць карціны.
У апісанні тваёй выставы ад Максіма Жбанкова я ўбачыла вельмі цікавы сказ: “Лазарэт – гэта зала чакання ў анатамічным тэатры”. Што гэты выраз значыць для цябе?
“Анатамічны тэатр” – гэта, перш за ўсё, пра чалавека і чалавечнасць. Ты сядзіш, чакаеш і не ведаеш, колькі табе яшчэ чакаць і што з табой будзе адбывацца, бо ўсё зацягнулася. Мне падаецца, што ў лазарэце ты павінен адчуваць таксама нейкі клопат. І мець надзею, што твае пытанні могуць быць вырашаныя. Гэта дапамагае.
Раскажы, калі ласка, пра ідэю з парфюмам на тваёй выставе.
Я ніяк не ўплывала на гэты водар. Гэта парфюм, які адначасова са мной зрабіў адзін румынскі парфюмер. Яго стварэнне проста супала з маімі працамі. Сябры распавялі мне пра свае адчуванні, калі зайшлі ў нейкую выпадковую краму. Я прыйшла туды і сказала, што шукаю прастору і хачу зрабіць выставу – так на месцы я даведалася, што гэта за мастак, які стварае парфюмы. І нашыя творы выпадкова супалі – як па сэнсу, так і па зместу.
Чаму ў тваіх працаў менавіта такая стылістыка – колеры, формы?
Мне падаецца, што гэты перыяд яшчэ будзе змяняцца, бо і я таксама змяняюся. Я намагаюся трансляраваць беларускі код з кожнай сваёй працай. Раблю гэта асэнсавана, і не заўсёды гэта счытваецца “у лоб” – ёсць шмат схаваных сімвалаў. Я хаваю ў сваіх працах беларускія моманты, якія павінны прасоўваць нашу культуру. Беларусам трэба адрознівацца – і пакуль што яны адрозніваюцца рысамі свайго характару, менталітэту. Нам не хапае нейкай візуальнай часткі. І з-за таго, што ў нас, творцаў, была даволі цяжкая сітуацыя, мы самі яшчэ шукаем вобразы, якія можна даць сабе і астатнім людзям, каб неяк заяўляць аб сабе і адрознівацца.
Зараз зручней, напэўна, праяўляцца праз траўмы і боль?
Так, і, мяркую, тэма яшчэ не раскрыта. У мяне ёсць некалькі ідэй, якія я б хацела ажыццявіць, калі скончыцца бягучы праект. Планірую зрабіць яшчэ некалькі працаў, якія вельмі падыходзяць да гэтага праекта, аднак у наступным ужо ўсе творы будуць новымі.
Што гэта за вобраз жанчыны ў тваіх творах? Хто і якая яна?
Жанчыны? Цікава. Хто каго бачыць – для кагосьці гэта Барбара Радзівіл, а нехта ўвогуле бачыць мужчыну. Напрыклад, карона з крыштальнымі слязамі на адной з інсталяцый – гэта мапа Беларусі. Уся гэтая постаць – гэта вобраз краіны і яе людзей. І важна таксама тое, што яна параненая з правага, а не левага боку – то бок, рана не смяротная, і ёсць надзея на вылячэнне.
А чаму ты абрала менавіта карону, што яна ажыццяўляе?
Мне падаецца, што беларусы – вельмі шляхетны народ. Яны такія годныя, што я проста захапляюся гэтым, іх паводзінамі ў розных абставінах, іх сціпласцю. Усе гэтыя рэчы натхняюць мяне. Гэта вельмі моцныя рысы. Карону я выкарыстала, каб паказаць не толькі вясковую народную эстэтыку праз вышыўку, але і свае, ужо крыху іншыя пачуцці ад беларусаў. Падчас маршаў у мяне быў плакат з надпісам: “Беларусь будзе раскошнай і вольнай краінай”. І першае тут – “раскошнай”. Менавіта раскошу я адчуваю ад нашых людзей зараз. У іх, можа, няма нейкіх рэчаў, а вось самі яны такія. І сама сябе, як беларуска, я адчуваю менавіта такім чынам – з раскошай. Мы заўсёды адразу заўважаем, што дзесьці нешта недапрацавана. Ад гэтага нам нядобра. І мы шукаем месца, дзе нам будзе добра.
Чаму гэты “вобраз краіны” падчас выставы сядзіць за піяніна? Што яна – краіна – грае, або, можа, нават спявае?
Інструмент тут ужо быў, і мы вырашылі інтэрпрэтаваць кампазіцыю “Купалінка” пад піяніна. На фоне ў залі грае менавіта яна. Я часам не люблю тлумачыць сваёй працай усё адразу, я не ведала, ці счытае гэта публіка, ці зразумее. Няма ў беларусаў іншай, настолькі знакамітай і сімвалічнай песні. Я вырашыла абраць “Купалінку”, а не іншы арыгінальны твор, бо цяпер менавіта яна набыла яшчэ большай папулярнасці, і чым яе паўсюль больш – тым нават лепш. Мяркую, трэба доўга біць у адну кропку, каб нарэшце быў нейкі вынік.
Ці працавала ты калі-небудзь над тэатральнымі дэкарацыямі або сцэнаграфіяй? Ці ёсць жаданне?
Не, і пакуль што такога жадання няма. Я толькі разбіраюся, як рабіць карціны. Перада мной яшчэ шмат працы. Калі я пачынаю нешта рабіць, то засяроджваюся толькі на гэтым. Мне хочацца замацавацца ў тым, што хаця б адну рэч я раблю добра. Таму, калі мне прапануюць нейкую такую супрацу, я асэнсавана адмаўляю. Я пакуль не дайшла да моманту, калі змагу пакінуць адну рэч і пераключыцца на іншую, паспрабаваць нешта новае. Вядома, гэта спрыяе развіццю, але я пакуль не маю ўнутранага пачуцця, што я да гэтага гатовая.
Ці згодная з тым, што боль – найлепшы каталізатар для мастацтва?
На маю выставу як раз прыходзіў адзін хлопец, які выкладае ва ўніверсітэце менавіта тэму траўмы. Цікава, што так супала. І ён лічыць, што праз боль нараджаецца наогул усё, і чалавек таксама. Я сама асабіста бачу боль і пакутаванне паўсюль. Бачу шмат несправядлівасці, а калі людзі пакутваюць ад яе, і ніхто гэтае пытанне потым не асвятляе – гэта для мяне самае страшнае. І мне вельмі крыўдна за людзей. Часам вельмі балючыя тэмы проста пазбягаюцца і не агучваюцца. У сваёй працы я таксама балансірую, бо людзям не заўсёды хочацца на занадта складаныя і цяжкія тэмы рэфлексіраваць. Стараюся рабіць усё ў гармоніі з сабой – калі я перажываю, трэба гаварыць аб гэтым, калі мне хочацца паглыбіцца ў нашыя культурныя формы – трэба пачаць гэта трансляраваць.
Скажы, ці адчуваеш ты моцную падтрымку сваёй дзейнасці ў эміграцыі?
Ты ўсё роўна ўсё робіш сам, шукаеш гранты і прасторы для праектаў. Мастакам зараз наогул вельмі цяжка. Я не ведаю, як балансіраваць паміж усім, як жыць, як рабіць выставы. Беларусы карціны не купляюць. Да масавай эміграцыі куплялі больш. І ёсць практычнае тлумачэнне – людзі пераязжаюць з месца на месца, у іх няма кватэраў, і яны нават не задумляюцца пра нейкія карціны. Аднак гэта ж усё наогул не пра кватэры. Мне падаецца, што трэба больш казаць пра важнасць і ўплыў мастакоў на нейкія сітуацыі і тое, што ім патрэбная падтрымка. Трэба, каб наша грамадзянства гэта падтрымоўвала і па магчымасці купляла творы, інакш усе знікнуць, асімілююцца. Як бы гэта ні гучала, мне падаецца, што ў людзей павінна быць адказнасць перад мастакамі, бо нашая праца мае вельмі вялікі сацыяльны падтэкст. І я сама шмат думаю пра беларусаў, пра тое, чаго нам не хапае, і як дапамагчы ў рамках сваіх магчымасцяў.
Наталля Міхаліна Скарынка
