Беларускі Беласток
Герб і сцяг Беластока з „Пагоняй” у сучасным выглядзе былі зацверджаны 27 лютага 1995 г.
„Беларускі Беласток” – гэта інтэрнэт-гід па мясцінах горада, якія звязаныя з беларускай гісторыяй і культурай. Рубрыка і мапа створаны на падставе розных крыніц і матэрыялаў аўтара.
Паглядзець поўную версію мапы
* * *
Графічны варыянт мапы, які выканала мастачка Паўліна Гайда-Дэшчка ў межах праекта „Беларускія сляды Беластока”.
* * *
Беластоцкая гімназія
(з 1873 Беластоцкае рэальнае сярэдняе вучылішча) (1802-1915)
Гімназія была заснавана ў 1802 г., і месцілася на перасячэнні вуліц Кілінскага і Касцёльнай, а ў 1858 г., перанесена ў будынак па вул. Варшаўскай. Навучальная ўстанова была галоўным асяродкам інтэлектуальнага і культурніцкага жыцця Беластока напрацягу ўсяго XIX ст.
Будынак Беластоцкай гімназіі, якая ў 1873 годзе была перайменавана ў Беластоцкае рэальнае сярэдняе вучылішча (Варшаўская 8/Warszawska 8).
З 1844 года дырэктарам гімназіі быў польскі і беларускі паэт Ігнат Кулакоўскі (1800 – 1870).
Больш за 20 гадоў у Беластоцкай гімназіі працаваў настаўнікам таленавіты вучоны-фізік з-пад Ашмян Кароль Чаховіч (1832-1902), які разам з М. Гусевым выпускаў першы ў Расеі навуковы фізіка-матэматычны часопіс (выдаваўся ў Вільні ў 1860-1863 гг.), быў членам вядучых навуковых таварыстваў, членам-карэспандэнтам Галоўнай фізічнай абсерваторыі.
У гімназіі вучыўся Ігнат Грынявіцкі (1855-1881) (на фота) беларускі рэвалюцыянер-нарадаволец.
У 1875 годзе Грынявіцкі, найлепшы выпускнік гімназіі, едзе ў Пецярбург, каб працягнуць навучанне. Стаўшы студэнтам Пецярбурскага тэхналагічнага інстытута (1875-1880) удзельнічае ў польска-беларускіх і расейскіх рэвалюцыйных гуртках, вядзе прапаганду сярод рабочых, збірае грошы палітычным вязням. З 1879 г. становіцца сябрам партыі „Народная воля” і сузаснавальнікам яе беларускай фракцыі.
Грынявіцкі стаў адным з 4 выканаўцаў, якім „Народная воля” даручыла тэрарыстычную аперацыю. У сваім запавеце напісаў: „Аляксандар ІІ павінен памерці. Ён памрэ, а разам з ім памрэм і мы, яго ворагі, яго забойцы… Гісторыя сведчыць, што раскошнае дрэва свабоды вымагае чалавечых ахвяраў…”
1 сакавіка 1881 г., бомбай, якую кінуў Грынявіцкі, забіты цар Аляксандр II, а Грынявіцкі быў смяротна паранены.
У 1910 годзе паспяхова скончыў Беластоцкае рэальнае сярэдняе вучылішча і здаў экзамен на настаўніка павятовых школ беларускі вайсковы і грамадска-палітычны дзеяч Мікалай Дзямідаў (1888-1967) (на фота).
У 1911 годзе прызначаны кіраўніком беластоцкай двухкласнай чыгуначнай школы.
З 20 снежня 1918 года быў камендантам Гародні, прадстаўляў у камендатуры Раду БНР. Актыўна займаўся стварэннем беларускіх ваенных аддзелаў, сфармаваў 350-асабовы асобны батальён гарадзенскай камендатуры. Быў ініцыятарам стварэння мабілізацыйных пунктаў.
1 чэрвеня 1919 быў арыштаваны польскімі ўладамі, сядзеў у Коўне, з канца ліпеня — ў лагеры для інтэрнаваных у Беластоку, адкуль быў выпушчаны ў верасні. У тым жа годзе прайшоў настаўніцкія курсы і адначасова ўвайшоў у склад Беларускай Вайсковай Камісіі ў Вільні.
У 1920 годзе ў наваколлях Беластока набраў з добраахвотнікаў батальён (каля 400 чалавек) і далучыўся да арміі Станіслава Булак-Балаховіча. Батальён Мікалая Дзямідава быў апошнім беларускім падраздзяленнем, які ў адкрытым баі аказваў супраціў савецкім войскам.
Абвестка пра набор добраахвотнікаў у Беларускі полк падпісаная Язэпам Варонкам і Мікалаем Дзямідавым (1919 г.)
* * *
У 1919 годзе Міністэрства беларускіх спраў пры літоўскім урадзе, якое пераехала ў Гародню, прызначыла Кастуся Езавітва (1893-1946) камісарам Беластока „начальнікам горада”.
Яго зачараваў гэты старадаўні памежны горад – чыгуначны вузел пяці дарог ва ўсе бакі свету, цэнтр прамысловай вытворчасці сукна, скуры, лесу – на шасці з паловай сотнях фабрык працавалі каля дзесяці тысячаў работнікаў. Дні праходзілі ў гарадскіх клопатах, а вечары й ночы Езавітаў праводзіў у бібліятэцы, што месцілася неўздалёк ад ягонага камісарыята, з другога боку Ратушы з заўсёдна дакладным гадзіннікам, дзвюма зялёнымі купалкамі-стрэшкамі (адна большая, другая – зверху – меншая, – на ёй узвышаўся крыж).
Здаралася, Езавітаў выходзіў з бібліятэкі, а на Ратушы гадзіннік адбіваў сем разоў. На сон часу не заставалася, і начальнік горада паволі накіроўваўся да белай царквы і касцёла з вострай гатычнай вежкай над франтонам (царква і касцёл месціліся насупраць Ратушы), ішоў, бадзёра ловячы марозныя подыхі ветру, да рынка (ён яшчэ не пачынаў працы) і, сустракаючы заспаных дворнікаў, якія адкідвалі з тратуараў начны снег, вяртаўся – ужо шпарчэй – назад у свой кабінет…
Прамысловасць у горадзе развівалася паспяхова і не патрабавала асаблівых высілкаў камісарыята, і Езавітаў імкнуўся найперш актывізаваць у горадзе культурнае жыццё. Пачалася распрацоўка мерапрыемстваў па святкаванні 600-годдзя Беластока – з удзелам грамадскіх дзеячоў, харавых і драматычных гурткоў. Па школках прайшлі гістарычныя чытанні – у гонар 170-годдзя ад часу надання Беластоку гарадскіх правоў. Беласточчына, здавалася, абуджалася ад няпэўнасці. А ў лютым 1919-га у горад увайшлі жаўнеры легіёнаў Пілсудскага. Езавітаў мусіў пакінуць горад.
* * *
Сцяг Першага Слуцкага палка стральцоў БНР. Вільня, 1921 год. Лявон Вітан-Дубейкаўскі, Любоў Зяневіч, Антон Борык.
28 снежня 1920 года палкі Слуцкай брыгады перайшлі Лань. Жаўнеры і афіцэры, здаўшы зброю польскім уладам, былі інтэрнаваныя ў часовым лагеры ў мястэчку Сіняўка (Клецкі раён), потым пераведзены ў канцэнтрацыйны лагер „Станцыя раздзельная” у Беластоку, дзе знаходзіліся ад пачатку лютага да паловы красавіка, а пасля – у Дарагуску. Яны былі вызвалены толькі ў канцы траўня 1921 года, пасля падпісання і канчатковай ратыфікацыі савецка-польскай мірнай дамовы.
29-га красавіка ў газеце „Наша Думка” (№17, Вільня, 1921 г), быў апублікаваны ліст паўстанцаў з лагера ў Беластоку, які сведчыў пра тое, у якім гаротным становішчы яны апынуліся на чужыне:
„Ліст ад беларускіх паўстанцаў 1-ае Слуцкае Брыгады стральцоў войск Б.Н.Р. з Беластоцкаго канцэнтрацыйнага лагера.
Паважаны пане рэдактару.
Вельмі просім памясьціць у газэце „Наша Думка” ніжэйнапісанае.
Ужо тры з лішнім месяцы мы, Слуцкія паўстанцы, сядзім за дротам у чужацкай няволі, голыя, босыя, абадраныя і паўгалодныя. Да гэтага часу мы ня ведаем, дзе знаходзіцца „Глава нашага паўстаньня” – Рада Случчыны і што робіць яна дзеля нашага вызваленьня? Вельмі цікава ведаць, дзе і што робяць Старшыня Рады У. Пракулевіч і палітычны камісар П. Жаўрыд? Можа яны будуць ласкавы, пачуўшы наш голас праз „Нашу Думку”, даведаюцца нас і тым падтрымаюць наш дух, бо ўсё-такі яны правадыры нашае ідэі. Паўстанцы.”
Агульная колькасць паўстанцаў, якія ўтрымліваліся ў Канцэнтрацыным лагеры №21 у Беластоку, на працягу ўсяго перыяду вагалася ад 239 да 334 (9 афіцэраў і 325 шэраговых) асобаў.
Ад лагера, дзе ўтрымлівалі слуцкіх паўстанцаў, нічога не засталося, а на яго месцы цяпер знаходзіцца шпітальны комплекс (М. К. Складоўскай 24/ul. M. C. Skłodowskiej 24a).
* * *
14 траўня 1923 г. у Беластоцкім акруговым судзе пачаўся працэс 45-ці беларускіх дзеячаў, абвінавачаных ва ўдзеле ў нелегальнай беларускай арганізацыі і спробе адарвання шляхам узброенага паўстання паўночна-ўсходняй часткі Польшчы з мэтай далучэння яе да Беларускай Народнай Рэспублікі. Арганізацыя, паводле абвінаваўчага акту, прыняла канкрэтныя меры па здзяйсненні пастаўленых кіраўніцтвам мэтаў. Доказам гэтаму было знойдзенае ў падпольшчыкаў узбраенне – 10 пісталетаў розных марак і 7 вінтовак.
Нават польскі суд сцвердзіў, што ўпершыню разглядае канфлікт паміж дзвюма нацыянальнымі ідэямі – польскай і беларускай, якія спасылаліся на права народаў да незалежнасці і ўзаемна выключаліся. Усходняя Беласточчына і Гарадзеншчына, якія для палякаў былі неад’емнай часткай іх краіны, беларускімі дзеячамі акрэсліваліся „акупаванай палякамі часткай Беларускай Народнай Рэспублікі”.
Зала суда падчас працэсу 45-ці.
Вера Маслоўская падчас працэсу 45-ці. Лізавета Шыманюк, якая была сведкай у судзе
Будынак акруговага суда, дзе праходзіў працэс 45-ці (Варшаўская 63/Warszawska 63).
Працэс шырока асвятляўся ў прэсе, у тым ліку ў віленскай газеце „Нашае жыцьцё”, 1923 (Вільня).
Апрача Веры Маслоўскай абвінавачанымі ў канспірацыйнай дзейнасці былі яе брат Канстанцін і сястра Яўгенія Матэйчукі, паслы Сейма Сяргей Баран і Сымон Якавюк. У ліку 45-ці падсудных было 7 настаўнікаў, 2 былых афіцэра, інжынер, фельчар, некалькі рабочых, аднак большасць складалі сяляне. У вялікай частцы сведкамі былі агенты яўнай і тайнай паліцыі, якія аднак не выступалі перад судом. Іх паказанні былі адчытаны як матэрыял пракуратуры.
У акце абвінавачання пісалася, што падпольная беларуская арганізацыя ўзнікла пасля з’езда прадстаўнікоў беларускіх партый у Празе восенню 1921 г. Тады тэрмін паўстання быў назначаны на пачатак сакавіка 1922 г. Удзельнікамі з’езда было трое абвінавачаных – Вера Маслоўская, Сяргей Баран і Сцяпан Жабінскі. Беларусы, паводле пракуратуры, мелі атрымаць падтрымку з боку Літвы і Нямеччыны. Беларускія землі былі падзелены падпольнымі ўладамі на раёны, арганізаваліся штабы, сеткі афіцэраў для лучнасці і мабілізацыі на выпадак паўстання. Рух узначальваў Цэнтральны беларускі штаб у Коўне, падпарадкаваны ўраду Беларускай Народнай Рэспублікі Вацлава Ластоўскага. У Беластоку судзілі арганізатараў чацвёртай групы, падпарадкаванай Вячаславу Разумовічу („Хмары”), штаб якога знаходзіўся ў Мерачы недалёка ад літоўска-польскай мяжы.
* * *
У 1927 годзе ў Беластоку быў створаны гурток Таварыства беларускай школы (ТБШ).
З’езд ТБШ у Беластоку (1927 г.)
Як згадвае Кастусь Сідаровіч у зборніку „Лёс аднаго пакалення”, першы сход ТБШ адбыўся ў прыватным памяшканні Язэпа Грыгарчука, дзе дэкларацыю аб прыналежнасці да ТБШ падпісалі 23 чалавекі.
На першым арганізацыйным сходзе, як згадвае Кастусь Сідаровіч, быў выбраны прэзідыум гуртка і сакратарыят. Старшынёю прэзідыума гуртка стаў Нікіта Федарчук. Знайшлося і памяшканне для ТБШ, дзе хутка быў зроблены рамонт і паціху наладжвалася праца. Актыўна запрацавалі ў ТБШ драматычная, харавая, дэкламатарская і літаратурная секцыі. „Праз нейкі час пачалі ставіць беларускія п’есы – ва ўласным памяшканні па суботах, нядзелях і ў святы, а таксама ў Беластоку і ў цэлай акрузе. Беларускае насельніцтва выдатна падтрымала ініцыятыву Таварыства”, – успамінае Кастусь Сідаровіч.
За сем гадоў дзейнасці ТБШ было пастаўлена 167 спектакляў і беларускіх сцэнічных твораў, у якіх удзельнічаў і хор. Драматычная секцыя налічвала 13 пастаянных акцёраў-аматараў, харавы калектыў – 38 харыстаў. За сямігадовы час існавання ТБШ былі арганізаваны два з’езды Акруговай управы.
Пры ўдзеле таварыства, у ліпені 1929 г., быў створаны Выдавецка-асветніцкі кааператыў „Рунь”, на вуліцы Ліповая 6 (будынак не захаваўся) узнікла кнігарня з беларускімі выданнямі і бібліятэка. Аднак антыбеларускасць уладаў давяла да ліквідацыі кааператыва ў 1932 г. (арганізацыя налічвала 37 чальцоў).
Кааператыў выдавецка-асветніцкае таварыства „Сяўба” (вул. Ліповая 6, будынак не захаваўся)
Пасля роспуску Выдавецка-асветніцкага таварыства „Рунь” у кастрычніку 1932 года, яго функцыі пераняло Выдавецка-асветніцкае таварыства „Сяўба” (налічвала 75 чальцоў). Мэтай дзейнасці таварыства было пашырэнне асветы і культуры шляхам арганізацыі спектакляў, курсаў, распаўсюду кніг, газет ды іншага. Аднак у 1935 годзе ў памяшканні „Сяўбы” быў праведзены вобшук, а кіраўніцтва В. Зайцаў, Ф. Зубрыцкі, І. Жыўлік арыштаваныя. Усе гэтыя чыннікі ўрэшце прывялі да канчатковай ліквідацыі арганізацыі ў тым жа годзе.
Артыкул прысвечаны акружному з’езду з выдання ТБШ „Наш бюлетэнь”, 1932 (Вільня).
У сакавіку 1933 беластоцкія тэбэшоўцы запрашаюць да сябе слыннага беларускага мастака Язэпа Драздовіча (на фота), абяцаючы яму заробак за афармленне стэндаў, плакатаў, тэатральных дэкарацый.
6 сакавіка Язэп Драздовіч прыязджае ў Беласток. „Уражанне ад горада такое: вялікае старадаўняе сяло, не надта даўно перашоўшае ў стан багацеючага горада, у якім адразу кідаецца ў вочы розніца між старымі і новымі будынкамі. Старыя аднастольныя хаты ў перамежку з новымі мнагастольнымі камяніцамі. Па свайму месцу распалажэння Беласток нічым не розніцца ад новаўзбудаваных Баранавіч – ні ракі, ні возера, ні прыгожых узгор’яў ці даліны. Найпрыгажэйшая часць Беластоку – гэта каля гатыцкага касцёлу. Ад т. зв. ратушы да брамы палацу Браніцкіх…”, – згадвае ў “Дзённіках” Язэп Драздовіч.
8 сакавіка Язэп Драздовіч ужо малюе шыльду на памяшканне акружной управы ТБШ. „Усё добра, ды холад, работа з рук валіцца”, – адзін з першых дзённікавых запісаў Язэпа Драздовіча на новым месцы. Затым пачаў па заказе Беластоцкай акружной управы ТБШ маляваць дэкарацыі для спектакляў.
„Вясковая вуліца” („Беларуская вёска з вуліцай”) (18/III 1933)
„Краявід” (23/III 1933)
„Пушча” (1933)
„Замчышча” („На дзядзінцу старога замчышча”) (1/VI 1933)
Элементы сцэнаграфіі створаныя Язэпам Драздовічам у Беластоку для драматычнай секцыі ТБШ.
У 1933-1935 гадах Беластоцкая акружная ўправа ТБШ пачала адчуваць фінансавыя праблемы. Адзінай крыніцай папаўнення бюджэту была выручка ад спектакляў. Але аматарскія спектаклі рэдка давалі добрыя касавыя зборы. Неўзабаве Язэп Драздовіч зразумеў, што ў Таварыстве не толькі ганарар, але нават на фарбы няма грошай: “Прыйшоў на Купецкую, 44 у ТБШ, каб закончыць абраз-дэкарацыю “Пушча”, ды на вялікі жаль прыходзіцца сядзець і нічога не рабіць – пакосту, клею і некаторых фарбаў не хапіла, а ў Таварыстве, аказалася, няма грошай на дакупку”.
Праз пэўны час ТБШ знайшло 25 злотых для Драздовіча, за якія мастак паехаў у Вільню.
На фотаздымку група дэлегатаў з’езда Таварыства беларускай школы ў Беластоку, які праходзіў 8 снежня 1929 года. Злева сядзяць беларускія паслы польскага сейма Ф. Валынец і І. Дварчанін. Ігнат Дварчанін – беларускі літаратар і крытык, узначальваў у тойчас Беларускі работніцка-сялянскі пасольскі клуб „Змаганне”. (Фота: futureofmuseums.eu)
За сем гадоў дзейнасці ТБШ было пастаўлена 167 спектакляў і беларускіх сцэнічных твораў, у якіх удзельнічаў і хор. Драматычная секцыя налічвала 13 пастаянных акцёраў-аматараў, харавы калектыў – 38 харыстаў.
Драматычная секцыя беластоцкага ТБШ
За сямігадовы перыяд існавання ТБШ былі арганізаваны з’езды Акруговай управы.
Павятовы з’езд ТБШ у Беластоку (23 кастрычніка 1927 г.)
Сядзіба Беластоцкай акруговай управы ТБШ месцілася ў неіснуючым сёння будынку на вуліцы Купецкай 44 (вул. Іцхока Малмеда) – гэта каля рога сучасных вуліц Іцхока Малмеда/Icchoka Malmeda і алеі Юзафа Пілсудскага/aleja Józefa Piłsudskiego.
* * *
Зацемка з літаратурна-навуковага часопіса Калосьсе (Вільня) 2 (11) 1937
У 1937 годзе беластоцкая беларуская моладзь спрабуе стварыць Кааператыўнае Таварыства Працаўнікоў Беларускага Тэатру „Полымя”. За арганізацыю кааператыва ўзяліся – Ігнат Бакуновіч, Аляксандр Андрэйчук, Лявон Богуш, Сяргей Крывец, Антон Кавальчук, Кастусь Сідаровіч, Васіль Лукашык, Пётр Дзем’яновіч, Ганна Абуховіч, Уладзімір Маеўскі, Іван Гургенбенаў.
Старшынёй управы кааператыва была абрана Ганна Абуховіч.
У канцы 1930-х гадоў таварыства становіцца даволі вядомым: ставіць спектаклі, мае струнны аркестр і хор. Аднак мясцовыя ўлады забаранялі дзейнасць „Полымя”: „Беластоцкі Тэатральны Беларускі Коопэратыў „Полымя” меўся ставіць два спэктаклі 16 і 17 кастрычніка ў м-ку Гарадок каля Беластока. Прыгатаваны былі п’есы: „Пакой у наймы”, „На вёсцы”, арганізавана струнная аркестра і хор. Падалі просьбу аб дазвол на спэктаклі, але Беластоцкі Павятовы Стараста прыслаў адмову, матывуючы тым, што ў гэтым часе і ў тым жа мейсцы „прамышляюць” ужо іншыя арганізацыі” („Беларускі летапіс”, № 10-11, 1937 г.).
Вуліца Надрэчная (праўдападобна будынак №9 недзе па левым боку).
Будынак у якім праўдападобна месцілася сядзіба кааператыва „Полымя”, знаходзіўся па вуліцы Надрэчная 9 (цяпер Бульвар Ірэны Сендлер/Bulwary Ireny Sendlerowej).
* * *
Беларуская сялянска-работніцкая грамада ў Беластоку (1926-1927)
Артыкул прысвечаны з’езду ў газеце „Народная справа” №36, 1926, (Вільня)
14 лістапада 1926 года ў будынку тэатра „Polonia”, які месціўся па адрасу вул. Пілсудскага 18 (будынак не захаваўся), быў арганізаваны павятовы з’езд Беларускай сялянска-работніцкай грамады Беластоцкага павета. У з’ездзе прыняло 230 дэлегатаў і дэпутаты: Павел Валошын, Сымон Рак-Міхайлоўскі і Пятро Мятла. Апрача абрання прэзідыума з’езда, на ім таксама была прадстаўлена справаздача Сеймавага клубу Беларускай сялянска-работніцкай грамады.
З гэтым з’ездам звязаны і пэўны інцыдэнт. Правядзенне з’езда было прыпынена з-за таго, што падчас пасяджэння ў арандаванае памяшканне ўварваліся, правакатары, мэтай якіх быў разгон дэлегатаў, але беларусы хутка адбілі напад. Аднак з’езд быў канчаткова сарваны пасля таго, як уласнік будынку выключыў святло ў памяшканнях. Калі дэлегаты пакідалі залу, аказалася, што тэатр аточаны кардонам паліцыі. Удзельнікаў з’езду абшукалі, а некаторых з іх арыштавалі.
Карыкатура з часопіса Маланка №17, 1926
У другім паўгоддзі 1926 г., на тэрыторыі Беласточчыны ў гуртках БСРГ дзейнічала каля 5 тысяч чалавек. Амаль у кожнай беларускай вёсцы быў гурток або некалькі членаў партыі. Польская адміністрацыя заўважыўшы рэальную пагрозу таго, што ўладу ў рэгіёне дэмакратычным шляхам могуць пераняць беларускія дзеячы, выкарысталі правакацыі, якія мелі месца падчас павятовых з’ездаў Грамады. Так адбылося ў Беластоку ў лістападзе 1926 г., а ў Бельскім павеце нават дайшло да бойкі з дэлегатамі з’езда, што меў адбыцца ў Старым Беразове. Аднак толькі арышт кіраўніцтва Грамады і мясцовых актывістаў, у тым ліку і на Беласточчыне, спыніў далейшае развіццё гэтай найбуйнейшай беларускай сялянскай палітычнай партыі. У турму, сярод іншых, трапілі старшыня Павятовага камітэта ў Беластоку Аляксандр Грэсь, сакратар камітэта Васіль Казлоўскі ды старшыня Сакольскага камітэта Ян Гелда.
* * *
Тэатр „Palace”
Будынак тэатра не захаваўся (цяпер гэта Cквер Арміі Краёвай/Skwer Armii Krajowej).
6-га снежня 1925 у тэатры праходзіў сход БСРГ з удзелам Рак-Міхайлоўскага і Валошына.
„Беларуская Ніва” №7, Вільня, 1925 г.
У 1937 годзе, дзякуючы Аб’яднанню працаўнікоў беларускага тэатра „Полымя”, у будынку па адрасу вул. Кілінскага 6, адбыўся канцэрт Міхася Забэйды-Суміцкага (на фота). Спявак выступаў у тэатры „Palace” бясплатна. Як успамінаў адзін з удзельнікаў канцэрта, улады горада да апошняй хвіліны не давалі згоды на выступленне. Калі ўрэшце быў атрыманы дазвол, на ім віднеў чырвоны грыф: „Spiewac po polsku”. Толькі асабісты візіт Забэйды-Суміцкага да беластоцкага старасты спрычыніўся да згоды апошняга на беларускія спевы. „На канцэрце было відаць, як публіка рэагуе на кожны яго рух, на кожны пераход пераліўнага голасу артысты, які пявучымі тонамі захоплівае душы слухачоў і з уласцівай яму лёгкасцю вядзе іх лабірынтам сваіх перажыванняў.
Бурныя воплескі суправаджалі кожнае выступленне М. Забэйды-Суміцкага, прымушалі яго выходзіць і спяваць ізноў, а ўрэшце, пасля канцэрта слухачы неслі артыста на руках, абсыпанага кветкамі.
„Беларускі летапіс” №6-7, Вільня, 1937 г.
* * *
Беластоцкая турма
Вонкавы выгляд будынку Беластоцкай турмы, 1939 г. (Фота: goskatalog.ru)
Беластоцкая турма была збудавана яшчэ ў часы царскага панавання. Яна выкарыстоўвалася: расейскімі, польскімі, савецкімі ды нямецкімі ўладамі. У мурах гэтай вязніцы ў розныя часы давялося пабываць многім беларускім дзеячам і барацьбітам (Каперніка 21/Kopernika 21).
У 1919 годзе ў турме ўтрымліваўся беларускі вайсковы і рэлігійны дзеяч Хведар Данілюк.
У 1922 г. у турме сядзелі кіраўнік Галоўнага штаба партызанскіх аддзелаў „Зялёнага дуба” атаман Уладзімір Ксяневіч („Грач”) і партызаны атамана Івана Грыцука („Чорта”) ды інш.
Здымак партызанаў атамана „Чорта” (Фота: niva.bialystok.pl).
У сакавіку 1923 года за кратамі беластоцкай турмы апынуліся 43 падпольшчыкі на чале з Верай Маслоўскай („Працэс 45-ці”). У ліку падсудных было 7 настаўнікаў, 2 былых афіцэра, інжынер, фельчар, некалькі рабочых, а асноўную колькасць складалі сяляне.
28-га верасня 1925 года за кратамі турмы апынуўся беларускі палітычны дзеяч і журналіст Міхаіл Гурын-Маразоўскі (псеўданімы: Стах; Ян), дзе ён знаходзіўся амаль год.
У 1939 годзе падчас допытаў у беластоцкай турме быў закатаваны Макар Краўцоў (на фота) (сапр. Касцевіч Макар) – беларускі паэт, публіцыст, перакладчык, дзеяч нацыянальна-вызваленчага руху, аўтар словаў гімну Беларускай Народнай Рэспублікі.
Ён уваходзіў у склад Беларускай вайсковай камісіі, быў удзельнікам Слуцкага паўстання 1920 г., а з 1921 г. жыў і працаваў у Вільні. Удзельнічаў у рабоце Беларускага навуковага таварыства. У 1926 г. арыштаваны польскімі ўладамі. Пасля ўз’яднання Заходняй Беларусі з БССР з кастрычніка 1939 г. працаваў у рэдакцыі газеты „Віленская праўда”. У канцы 1939 г. арыштаваны разам з іншымі дзеячамі беларускага вызваленчага руху. Дакладныя абставіны смерці Краўцова невядомыя.
У тым жа 1939 годзе ў турме ўтрымліваўся выдатны дырыжор і кампазітар Кастусь Кіслы.
Таксама ў 1939 у турме ўтрымліваўся аўтар Трэцяй устаўной граматы БНР Антон Луцкевіч.
У канцы 1942 г. у беластоцкай турме ўтрымліваўся беларускі пісьменнік, грамадскі дзеяч Аляксей Карпюк (на фота). У той час Карпюк уваходзіў у склад антыфашыстоўскай падпольнай дыверсійнай групы. Ён быў арыштаваны падчас адной з дыверсій на чыгунцы і адпраўлены ў турму, а адтуль у канцлагер Штутгоф. Увосень 1943 г. уцёк з лагера і прыняў удзел у партызанскай барацьбе. У 1944 г. быў камандзірам партызанскага атрада імя Кастуся Каліноўскага на Гарадзеншчыне.
Напрыканцы вайны ў турме апынуліся сябры Беларускай Незалежніцкай Партыі. У траўні 1944 года нямецкае гестапа арыштавала ў беларускім батальёне каля 20 чалавек, у тым ліку, Івана Гелду, Міколу Грыцука, Алеся Асяцімскага, Смактуновіча, Матыса, Нігерэвіча ды іншых. Усім ім закідалася абвінавачванне ў прыналежнасці да БНП, якая, па звестках гестапа, пашыралася ў беларускім батальёне. Аднак на допытах ніхто з арыштаваных не прызнаўся ў сяброўстве ў БНП (на Беласточчыне БНП кіраваў Іван Гелда). Тым не менш, беларускім вайскоўцам пагражаў расстрэл і толькі імклівае адступленне немцаў выратавала іх ад смерці.
Пасля вайны ў беластоцкай турме апынулася група Усевалада Родзькі. У чэрвені 1945 года група дэсантнікаў „Дальвіца”, якая накіроўвалася з Чэхіі ў Беларусь для арганізацыі антысавецкага падполля, была арыштаваная ў Беластоку па наводцы агента.
* * *
Беласток 1939. Немцы перадаюць горад Саветам у Палацы Браніцкіх.
* * *
Народны сход Заходняй Беларусi (1939)
Cтановішча, якое склалася на занятых пасля 17 верасня 1939 года Чырвонай Арміяй землях патрабавала фармальнага юрыдычнага афармлення. 22 кастрычнiка былі праведзены выбары, а 28-30 кастрычнiка ў Беластоку адбыўся Народны сход Заходняй Беларусi.
Будынак гарадскога тэатра, у якім праходзіў Народны сход, пабудаваны ў 1938 годзе. Цяпер у ім знаходзіцца Драматычны тэатр імя Венгеркі (Электрычная 12/Elektrycznа 12).
3 926 старанна падабраных дэпутатаў Народнага сходу 563 былi з сялян, 197 – з рабочых, 166 – з iнтэлiгенцыi i iншых слаёў насельнiцтва. Сярод дэпутатаў было: 621 беларус, 127 палякаў, 72 яўрэi, 43 расейцаў, 53 украiнцы i 10 прадстаўнiкоў iншых нацыянальнасцей.
На сходзе прысутнічалі прадстаўнікі ўрада БССР, а таксама народныя паэты Янка Купала (на фота) і Якуб Колас.
Народны сход прыняў дэкларацыi аб устанаўленні савецкай улады на ўсёй тэрыторыi Заходняй Беларусi, а таксама аб канфiскацыі памешчыцкiх зямель, нацыяналiзацыі банкаў i буйной прамысловасцi. Дзень пазней адзінагалосна была прынята дэкларацыя пра далучэнне гэтых зямель да БССР.
Далучаны абшар стаў часткай краіны саветаў, але мяжа захавалася, свабоднага руху не было, сем’і, сваякі, якія штучна былі падзеленыя, так і не змаглі пабачыцца.
Мапа Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі ў перыяд 1939-1940 гг.
Цэнтральная плошча (цяпер Рынак Касцюшкі) без ратушы. Фотаздымак з газеты „Звязда” 30 траўня 1941 г.
Савецкія ўлады вырашылі ўсталяваць на цэнтральнай плошчы Беластока помнік у гонар уз’яднання Заходняй Беларусі з БССР, дзеля чаго нават разбурылі гарадскую ратушу. Было апублікавана некалькі праектаў, аднак помнік так і не паўстаў з-за пачатку вайны з Нямеччынай.
„Вольная праца”, 6 кастрычніка 1940 г.
У верасні 1940 года ў фае Тэатра оперы і балета БССР у Менску праходзіла выстава конкурсных праектаў помніка вызваленню Заходняй Беларусі, які планавалася паставіць у Беластоку.
* * *
Беларускі ансамбль песні і танца Рыгора Шырмы
Беларускі ансамбль песні і танца пад кіраўніцтвам Рыгора Шырмы. Беласток, 1939 год.
1-га лютага 1940 года ў Беластоку быў арганізаваны і пачаў плённую працу Беларускі ансамбль пеcні і танца пад кіраўніцтвам выдатнага знаўцы беларускага песеннага фальклору Рыгора Шырмы, у якога на той час было запісана звыш тысячы народных песень. Ансамбль складаўся з харавой і танцавальнай груп, а таксама з групы музычнага суправаджэння. Харэаграфіяй займаўся вядомы на той час балетмайстр і этнограф Янка Хвораст.
У ансамблі ўдзельнічала шмат выкладчыкаў, якія працавалі і адначасова вучыліся ва ўніверсітэтах Варшавы і Вільні, у духоўных семінарыях. Быў створаны складаны і цікавы харавы рэпертуар. Артысты былі добра падрыхтаваныя ды імкнуліся як мага хутчэй выступіць на прафесійнай сцэне. Ансамбль дзейнічаў пры Беластоцкай абласной філармоніі, якая не мела сталай сядзібы, а канцэрты найчасцей, праўдападобна, адбываліся ў былым тэатры „Palace” па вуліцы Кілінскага 6.
23 лютага 1940 года ў Доме Чырвонай Арміі адбыўся першы канцэрт, які ладзіўся для вайскоўцаў мясцовага вайсковага гарнізона. У праграму канцэрта акрамя абавязковых савецкіх прапагандысцкіх твораў былі ўключаны беларускія народныя песні “Ой загуду” (у апрацоўцы М. Гайваронскага), “Там за садамі” (у апрацоўцы Кошыца), а таксама беларускія танцы “Лявоніха”, “Крыжачок”, “Лянок”, “Мяцеліца” ды іншыя.
З 1940 года ансамблем было дадзена больш за 170 канцэртаў. Выступленні праходзілі ў гарадах і вёсках Заходняй Беларусі, а таксама ў сталіцы Беларусі Менску.
Танцавальная група Беларускага ансамбля песні і танца / Янка Хвораст. 1940 г.
Афіша першых выступаў Беларускага ансамбля песні і танца.
„Wolna Praca” №53 (233), 1941 (Białystok)
Беласток на савецкай кінахроніцы.
* * *
Беластоцкі педагагічны інстытут (1940-41)
У 1940 годзе ў Беластоку быў адкрыты педагагічны інстытут палову навучэнцаў якога складалі беларусы. Інстытут месціўся ў будынку па вуліцы Варшаўская 55/Warszawska 55, (цяпер 63).
Намеснікам дырэктара педінстытута працаваў пісьменнік Язэп Засека.
Вучыўся ў педінстытуце і беларускі настаўнік, краязнавец, стваральнік Дзятлаўскага краязнаўчага музея Міхась Петрыкевіч. Захаваліся яго ўспаміны пра сустрэчу Якуба Коласа і Янкі Купалы ў Беластоцкім педінстытуце:
“Гэта было 14 кастрычніка 1940 года ў горадзе Беластоку. Я тады вучыўся ў Беластоцкім педінстытуце на літаратурным факультэце. Вялікай падзеяй у жыцці інстытута і маім асабістым жыцці была нечаканая першая сустрэча з Народнымі паэтамі Беларусі Янкам Купалам і Якубам Коласам. У Беластоку тады праходзіла выязная сесія АН БССР. На сесіі прысутнічалі і народныя песняры. Калі мы пра гэта даведаліся, то аднадушна вырашылі арганізавааць у інстытуце сустрэчу з паэтамі. Дырэкцыя інстытута падтрымала нашу ініцыятыву. На хуткую руку мы падрыхтавалі невялікі канцэрт, выпусцілі спецыяльны нумар насценнай газеты.
14 кастрычніка пад вечар дэлегацыя студэнтаў, сярод якіх быў і я, адправілася ў памяшканне, дзе праходзіла сесія. Калі літаратарам перадалі нашу просьбу, то яны адразу пагадзіліся з намі сустрэцца. Мы крыху пачакалі. І раптам з прэзідыума выйшлі народныя паэты, ветліва прывіталіся, і мы накіраваліся ў педінстытут. Нашаму шчасцю не было канца. Трэба было ісці не менш кіламетра, і ўвесь гэты час мы маглі свабодна гутарыць з любымымі паэтамі. Вечар быў цёплы і ціхі. Ападала лісце з ліп і каштанаў. Вясёлая грамада абступіла паэтаў, мы ішлі гурбою. Янка Купала ўвесь час жартаваў, а мы смяяліся.
У педінстытуце вучыўся беларускі паэт Сяргей Крывец (на фота). З 1925 вёў культурна-асветніцкую работу на вёсцы. У 1930-1933 жыў у Гародні. У 1933-1944 – Беластоку. Быў сябрам ТБШ, а потым адным з арганізатараў „Полымя”, публікаваўся ў газеце „Новая Дарога”.
У 1944 годзе мабілізаваны ў савецкае войска, а ў красавіку 1945 года, падчас штурму Гдыні, быў цяжка паранены, і 28 красавіка 1945 года ён памёр у шпіталі. Яму было 36 гадоў.
Беластоцкі педагагічны тэхнікум, 1940 г.
* * *
Беларускі нацыянальны камітэт (1941-1944)
Пад нямецкай акупацыяй, ужо летам 1941 года, у Беластоку быў створаны Беларускі нацыянальны камітэт, на чале якога першапачаткова стаяў Чэслаў Ханяўка, а пазней Уладзімір Тамашчык і Хведар Ільшэвіч. Дакладная агульная колькасць членаў Беларускага камітэта невядомая і ацэньваецца па-рознаму – ад некалькіх соцень да некалькіх тысяч чалавек.
Управа Беларускага камітэта ў Беластоку. Стаяць злева: Іван Гелда (сакратар па гаспадарчых справах), С. Пяткевіч (сакратар па справах сацыяльнай дапамогі) П. Барташэвіч (сакратар), В. Маркевіч (Маркевічанка), Эдвард Валанцей (кіраўнік моладзевай секцыі), Мікола Чарнецкі (скарбнік). Сядзяць злева направа: Хведар Ільяшэвіч (віцэ-кіраўнік і кіраўнік аддзелу культуры), В. Аляксеюк (кіраўнічка жаночай секцыі), Мікола Шчорс (трэці), Валянціна Міленушкіна (артыстка) Уладзімір Тамашчык (старшыня). 1941 г.
Уладзімір Тамашчык. Беласток, 1943 г.
Праца камітэта ішла ў трох напрамках: спыніць антыбеларускую дзейнасць польскай паліцыі і адміністрацыі, дапамагчы беларускаму насельніцтву, якое пацярпела ад вайны, і разбудзіць нацыянальную свядомасць шляхам арганізацыі канцэртаў, публічных лекцыяў, розных тэартальных формаў, чытання.
Беларускі хор, які дзейнічаў пры БНК
Камітэт выдаваў беларускамоўную газету “Новая дарога”, галоўным рэдактарам якой быў паэт Хведар Ільяшэвіч. Пры Беларускім камітэце дзейнічаў беларускі хор (на фота). Cпярша хорам кіраваў Кастусь Кіслы, а з сакавіка 1943 г. – Дзмітры Арлоў. Хор выконваў беларускія народныя песні, ездзіў з канцэртамі па ўсёй Беласточчыне. Тут жа праводзіліся беларускія настаўніцкія курсы ды іншыя мерапрыемствы. Летам 1943 г. структуры камітэта пераўтварыліся ў Беларускае нацыянальна-дэмакратычнае аб’яднанне.
Беларускія настаўнікі Беласточчыны з сябрамі Беларускага камітэта ў Менску, 1944 г. Сядзяць (злева направа): Хведар Ільяшэвіч, Масей Сяднёў, Тодар Лебяда, Кастусь Езавітаў, Наталля Арсеннева, Уладзімір Тамашчык, Аляксей Грыцук, Цімафей Хведашчэня. Стаіць другі справа Кастусь Кіслы.
У Беластоку (справа налева) Аляксей Грыцук (другі), Масей Сяднёў (чацвёрты), Хведар Ільяшэвіч (пяты), Уладзімір Тамашчык (восьмы), астатнія невядомыя, 1943 г.
Свае ўспаміны пра камітэт пакінула пісьменніца і грамадская актывістка Алена Анішэўская:
– Увайшла я ў пакой і адразу пазнала знаёмага 
старшыню. Прывіталася: „Здравствуйте”, пачула: „Вітаю, добры дзень”. Размова пачалася ад пытанняў: як пасяліліся, ці дасталі ўжо накіраванне на працу, ці люблю чытаць, што я чытала па-беларуску. Даведалася, што ў Беластоку выдаецца беларуская газета „Новая дарога”, атрымала некалькі экземпляраў. У размове старшыня пачаў звяртацца да мяне на „вы”. Мяне гэта збянтэжыла. Мне было 15 гадоў і я выглядала яшчэ па-дзіцячы. Я зразумела, што гэты чалавек вельмі сардэчны і добры. Адным словам, культурны, падумалася мне.
І так вось пазнаёмілася я з Хведарам Ільяшэвічам, а пасля і з ягоным паплечнікам Уладзімірам Тамашчыкам. У Камітэт заглядала я часта, атрымоўвала там газету і брала беларускія кніжкі для чытання. Круцілася там заўсёды шмат людзей, беларускіх дзеячаў, харыстаў ці вывезеных сюды беларускіх сялян.
Беларускі ансамбль песні і танца і чальцы Беларускага камітэта ў Беластоку. У першым шэрагу злева сядзяць: другі Іван Гелда, чацьвёрты Кастусь Кіслы, пяты Міхал Забэйда-Суміцкі, шосты Хведар Ільяшэвіч.
„Гаспадар” – беларускі народны каляндар, які выдаваўся ў 1943-1944 у Кёнігсбергу на беларускай мове Усходнепрускім галіновым філіялам Імперскага земляробчага выдавецтва па заказу акупацыйных улад генеральнай акругі Беласток і Беларускага камітэта. У выданні друкаваліся матэрыялы пра сістэму адміністрацыйнага і гаспадарчага кіравання ў Беластоцкай акрузе, дзейнасць Беларускага камітэта, сельскагаспадарчыя парады, беларускі фальклор, вершы Н. Арсенневай, М. Багдановіча, К. Буйло ды інш, выйшла два нумары.
Беларускія настаўнікі Беласточчыны 1943 г.
Беларускія настаўніцкія курсы ў Беластоку 1943-1944
Беларускія настаўніцкія курсы ў Беластоку 1943
Будынак, у якім месціўся Беларускі нацыянальны камітэт (Кіеўская 1/Kijowska 1).
Напрацягу двух гадоў пасля вайны ў гэтым жа будынку дзейнічала расейска-беларуская гімназія. У гімназіі навучаліся рэдактар „Беларускага календара” Уладзімір Юзвюк і журналіст тыднёвіка „Ніва” Міхась Хмялеўскі.
* * *
Дом, дзе „Фаіна” здала „Ермаловіча” (1945)
Усевалад Родзька (1920 – 1946?) — беларускі палітычны і ваенны дзеяч.
Дом па вуліцы Міцкевіча, 13 – месца яго затрымання.
Родзька быў адным з кіраўнікоў Беларускай Незалежніцкай Партыі і пражываў там пад прозвішчам „Ермаловіч” у 1944 годзе пасля таго, як перабраўся ў Беласток з групай, якая налічвала каля дзесяці чалавек-дэсантнікаў „Дальвіца”.
Лідар БНП меркаваў устанавіць сувязь з дэсантнымі групамі, раней закінутымі на тэрыторыю БССР і з падполлем АК. Пасля гэтага Родзька спадзяваўся ўшчыльную заняцца арганізацыяй беларускага антысавецкага паўстанцкага руху. У чэрвені 1945 года ён і частка яго групы былі арыштаваныя савецкай дзяржбяспекай у Беластоку.
Усевалад Родзька быў схоплены па наводцы агента „Фаіны”, гэты выпадак апісаны ў метадычцы КДБ СССР „Белорусские буржуазные националисты” выдадзенай з пазнакай „Совершенно секретно” ў 1957 годзе.
Турэмны дзённік з датай арышту Усевалада Родзькі 26.06.1945 г. (Фота Антося Цялежнікава).
Будынак, дзе быў затрыманы лідар БНП Усевалад Родзька (Міцкевіча 13/Mickiewicza 13).
Фрагмент фільма Антося Цялежнікава „Праклятыя і забытыя” (Белсат) прысвечаны групе Усевалада Родзькі.
* * *
Будынак у якім у 1956 годзе адбыўся першы арганізацыйны з’езд БГКТ (Сянкевіча 3/Sienkiewicza 3).
Прэзідыум з’езда. Выступае старшыня з’езда Піліп Кізевіч, 1956 г.
Першай беларускай арганізацыяй, якая пачала дзейнічаць ва ўмовах ужо поўнасцю сфармаванай камуністычнай сістэмы, было Беларускае грамадска-культурнае таварыства.
Удзельнікі першага арганізацыйнага з’езду БГКТ, 1956 г.
На пачатку 1956 у памяшканні Ваяводскага праўлення таварыства польска-савецкага сяброўства ў Беластоку быў арганізаваны аргкамітэт па стварэнні БГКТ, а 26 лютага адбыўся першы з’езд.
Калектыў песні і танца БГКТ. (Фота: „Беларускі каляндар 1966”)
БГКТ сканцэнтравала амаль усю эліту беларускай нацыянальнай меншасці ў Польшчы. Гэтая структура, задуманая як інструмент палітыкі ўладаў, аб’яднала ў сабе два супярэчлівыя намеры. Камуністычным уладам гэта дазваляла кантраляваць беларускія ініцыятывы, а самім беларусам давала магчымасць рэалізаваць асноўныя патрэбы ў сферы нацыянальнай культуры.
„Ніва” №19 (63), Беласток, 1957 г.
10 гадоў БГКТ. На 5 з’ездзе таварыства выступае Піліп Кізевіч, 1966 г.
Міхась Забэйда-Суміцкі пасля выступлення 1965 г. Рыгор Шырма ў Беластоку 1958 г. (Фота з архіва Віктара Шведа)
(Фота: przegladprawoslawny.pl)
Беларускі калектыў песні і танца, дырыжор – Гэлена Куляшэвіч.
БГКТ у 1960-я гады стала масавай арганізацыяй і дзейнічала амаль на ўсёй Беласточчыне.
З канца 50-х гадоў арганізацыя займае будынак па адрасу Варшаўская 11/Warszawska 11. (Фота: „Беларускі каляндар 1966”)
* * *
Аўтаномнай структурай, якая ўзнікла амаль адначасова з БГКТ, была рэдакцыя тыднёвіка „Ніва”. Гэта выданне, якое кіраўніцтва БГКТ лічыла ўласным друкаваным органам, па сутнасці да канца 80-ых гадоў падпарадкоўвалася Ваяводскаму камітэту Польскай аб’яднанай рабочай партыі.
Будынак у якім месцілася першая рэдакцыя „Нівы” ў 1956 г. Кілінскага 7/1/Kilińskiego 7/1. Рэдакцыя некалькі разоў змяняла свой адрас, месцілася ў будынку на вуліцы Святога Роха 23/Świętego Rocha 23 (1956-59), а таксама Сураска 1/Suraska 1 (1959-1995) ды Людвіка Заменгофа 27/Ludwika Zamenhofa 27 (актуальны адрас рэдакцыі тыднёвіка „Ніва”).
„Рэдакцыя „Нівы” ў лютым 1956 г. уяўляла сабою высозную мяшчанскую кватэру, застаўленую пісьмовымі сталамі, рэгаламі, канцылярскімі шафамі, крэсламі; стукацелі пішучыя машынкі, дзве. Радавала нявымушанае ў фірме беларускамоўе без следу польскага акцэнту. Іншы раз мелася ўражанне, што неўзабаве загаворыць па-беларуску ўвесь Беласток, яшчэ даволі ў руінах і не так вялікі, як цяпер (у 6-7 разоў)”, – піша ў кнізе „Не жаль пражытага” польскі беларускі пісьменнік Сакрат Яновіч.
(Фота: przegladprawoslawny.pl)
Нягледзячы на камуністычную цэнзуру „Ніва” здолела адыграць вельмі важную ролю ў захаванні нацыянальнай свядомасці сярод беларусаў і прапагандаванні беларускай мовы. Дзякуючы галоўнаму рэдактару „Нівы”, Юрыю Валкавыцкаму, у 1959 г. была заснаваная літаратурная група „Белавежа”, у якой сабралася асяроддзе беларускіх пісьменьнікаў і паэтаў. Пад шыльдай БГКТ яны публікавалі свае паэтычныя ды літаратурныя творы.
* * *
Царква св. Марыі Магдалены
У 80-х гадах у царкве па ініцыятыве студэнтаў ладзіліся беларускамоўныя богаслужбы.
(Фота: fluidi.pl)
Царква Св. Марыі Магдалены (Кастуся Каліноўскага/Konstantego Kalinowskiego)
* * *
Вітраж з выявай святога Іасафата Кунцэвіча ў Беластоцкай катэдры
У катэдры знаходзіцца вітраж з выявай святога Іасафата Кунцэвіча і Сафійскага сабора ў Полацку. Вітраж уфундаваны ксядзом Станіславам Стшэлецкім у 2009 годзе.
Выява св. Іасафата ў цэнтры.
Іасафат Кунцэвіч (1580 – 1623) вялікалітоўскі ўніяцкі царкоўны і палітычны дзеяч. Забіты натоўпам праваслаўных у Віцебску, пасля чаго быў прылічаны да святых каталіцкай царквой. Папа Рымскі Ян Павал II назваў святамучаніка Іасафата Кунцэвіча „Апосталам еднасці”, які таксама вядомы ў гісторыі Беларусі як святы апякун паўстання 1863-64 гадоў.
* * *
Горад, які 6 разоў змяніў дзяржаву цягам ХХ ст. (Белсат).
„Бeларускія сляды Беластоку” ў перадачы „Беларускі свет” (Белсат).
„Беларускі Беласток” у перадачы „Беларускі тыдзень” (TVP Białystok).
Аляксей Трубкін, Беларускае Радыё Рацыя