Дрэвы і людзі
Ёсць многія рэчы, якіх не могуць растлумачыць і самыя велямудрыя акадэмікі. Напрыклад – чаму абмежаваныя, прымітыўныя і подлыя людзі так ненавідзяць старыя дрэвы? І, як толькі надарваецца магчымасць, тут жа іх знішчаюць. У Беларусі, бадай, ужо не засталося старых прысадаў, а адзіночных дубоў, ліп і клёнаў даўно ўжо няма. Можа, хіба, дзесь у Белавежскай пушчы, дзе іх сяк-так ахоўвае закон. Ды і ў Вільні кожную вясну з сумам бачыш толькі абсалютна здаровыя пні там, дзе летась шумелі, давалі цень і кісларод раскідзістыя дрэвы. Начальства бачыць асаблівую асалоду ў знішчэнні дрэў вясной, калі тыя толькі будзяцца да жыцця…
На суседняй з нашым домам дзялцы раслі старыя разложыстыя яблыні, якім было гадоў гэтак пад сорак – пяцьдзясят. Даўно не стала людзей, што іх садзілі. Цяпер дзялка належыць спадкаемцам, якіх ажно дзевяць.
І, хоць кошты зямлі ў Вільні і так апошнім часам падскочылі разоў у дзесяць, ім усё здаецца мала, дзяліць жа трэба на ўсіх! І яны штогод уздымаюць і ўздымаюць цану гэтага шматочка зямлі. Галоўная спадкаемца, баба з шалёным тварам і звяглівым голасам, прыйшла да высновы, што дзялка не прадаецца з-за „беспарадку”. І вось яна наняла мужыкоў з бензапіламі, каб гэты „парадак” навесці. А яблыні гэтыя былі асаблівыя. Мала таго, што яны цешылі вока сваёй красой і буйным цвіценнем увесну, яны й пладаносілі штогод, а не праз адзін, як ім падобныя. І плады гэтыя былі нязвыклыя – паколькі іх было так шмат, што й пасля таго, калі ўжо набіраліся ўволю ўсе, хто хацеў, чырвона-зялёны яблычны дыван засыпала снегам да вясны.
І – о цуд! – з – пад снегу выходзілі абсалютна здаровыя плады!
І вось гэтыя цуды прыроды ператварыліся ў груду аскабалкаў і смецця. Але нават рабацягам стала шкода няшчасных дрэў, і яны ўгаварылі дурнаватую бабу пакінуць апошнюю яблыню, няхай ужо й скалечаную. Маўляў, будзеш мець экалагічныя яблыкі. І так беднае дрэва цяпер намагаецца адрадзіць былую красу і веліч, пускаючы парасткі. І пладаносіць, даруючы яблыкі сваім катам…
Мінулым летам мне давялося быць у адным невялікім польскім гарадку на Мазурах, дзе польскія конезаводчыкі дэманстравалі сваіх гадаванцаў. Відовішча здаровых, сытых і дагледжаных коней – што й казаць, нязвыкла прыгожае. І ўсё ж маю ўвагу прыцягнулі не столькі коні, колькі дрэвы ў парку, дзе ўсё гэта адбывалася. Такіх дубоў я нідзе больш не бачыў – у два абхваты, адзін у адзін. Але камлі не кашлатыя, як у нам звыклых, – яны, бы старажытныя калоны, роўныя, бы пад лінейку, цягнуліся пад самае неба, і, толькі недзе там, здавалася, пад самымі хмарамі, разрасталіся пышнай кронай. Колькі ж ім магло быць гадоў – сто, сто пяцьдзясят? І за ўвесь гэты час не ўзнялася на іх подлая рука – ні нямецкая, ні польская…
А якія дарогі на Мазурах, асабліва восенню, нагадваюць нейкія залатыя гатычныя храмы! Клапатлівыя немцы – Мазуры стагоддзямі былі нямецкай зямлёй – абсаджвалі дарогі дрэвамі, каб у іх ценю не так стамляліся коні. Цяпер жа тымі дарогамі ездзяць ужо не немцы, а палякі, і не на конях, а на аўтамабілях. І вось дурнаватыя недаросткі, вяртаючыся з „забавы”, дзе яны ўволю ласаваліся півам, ці чымсь мацнейшым, часта канчалі сваё нікчэмнае жыццё, ўрэзаўшыся ў прыдарожнае дрэва. Хто вінаваты – вядома ж не тыя, хто кіруе „пад газам”, а дрэвы…
І ўзнік стыхійны рух – знішчыць усе прыдарожныя дрэвы! Не ведаю, ці ўдалося здзейсніць гэты варварскі план… А такой красы, як мазурскія дарогі, няма ўжо, бадай, нідзе!
А як умеюць быць удзячныя дрэвы за найменьшы клопат!
На дзялцы, якую мы ў свой час набылі, вырваўшыся са „спальнага” раёна, ад былых гаспадароў нам дасталася вялізная старая алыча. Гэта такі гатунак кіславатых слівак, нязвыкла ўраджайны. Найчасцей сустракаецца алыча жоўтая – вы, напэўна, бачылі кусты, напрыканцы лета ўсыпаныя залацістымі плодзікамі. Наша ж алыча – чорная, такой больш я нідзе не бачыў. І таксама слівак радзіла нямерана – мы іх раздаём усім жадаючым. І ўсё роўна безліч застаецца.
І вось яна спакваля стала чэзнуць, падсыхаць, гінуць. І ніяк немагчыма было знайсці прычыну. Узрост, аджыла свой век, казалі. Але аднойчы я ледзь не з лупай агледзеў камель, і там, дзе ён раздвойваўся, знайшоў невялічкую дзірачку. Туды пранікала вада, ад якой пачала гніць сарцавіна, а потым і карэнні. Дастаткова было яе заліць цэментам, – і наша старая алыча пачала ўваскрасаць, не адразу, не за адзін год…
І цяпер яна зноў, як раней, бурна цвіце вясной, і шчодра пладаносіць летам. І калі я праходжу пад ёй, яна намагаецца пагладзіць сваімі галінкамі мяне па галаве. І частуе сваімі сліўкамі, якія, здаецца, сталі саладзейшымі…
А ўсяго й было, што пачак цэменту ды дзесяць хвілінаў працы!..