Першы беларускі літаратурны Нобель
Сёння стала вядома, што беларуская пісьменніца стала сёлетнім лаўрэатам Нобелеўскай Прэміі. Яе прозвішча знаходзілася сярод фаварытаў да гэтай самай прэстыжнай узнагроды ўжо цягам некалькіх гадоў, аднак спадзяванні яе самой, чытачоў і грамадзян Беларусі збыліся толькі сёлета: рашэннем Нобеўскага камітэту агучаным пару гадзінаў таму.
У сваім вердыкце Шведская Акадэмія Літаратуры напісала, што Алексіевіч была ўзнагароджаная за «яе паліфанічныя творы, якія з’яўляюцца помнікам пакутам і адвазе ў нашыя часы».
Прызнаюся, што першае пачуццё, якое з’явілася ў мяне пасля гэтай навіны: радасць і гонар. Пасля пэўнага роздуму з’явілася думка, што гэтая радасць – няпоўная. Я ўпэўнены, што яшчэ сёння прагучыць безліч каментароў наконт гэтай узнагароды. Будуць выказвацца знаёмыя, калегі, сябры і праціўнікі Алексіевіч. Будуць меркавання: слушна – няслушна, заслужыла – не заслужыла. Усё гэта другараднае. Факт застаецца фактам: дагэтуль ніхто з грамадзян Беларусі, які ў Беларусі пражыў большасць жыцця і жыве ў дадзены момант, не атрымаў Нобелеўскай прэміі ў ніякай галіне.
Я ніколі не меў гонару з ёю пазнаёміцца і не з’яўляюся знаўцам літаратуры. Ніколі таксама з ёю не размаўляў, затое шмат чытаў. Зрэшты гэта не патрабавала надзвычайнай натугі: у свае 67 гадоў, за 40 гадоў з часу дэбюту у 75-м годзе, Алексіевіч не напісала шмат, калі не лічыць працяглага журналісцкага перыяду яе жыцця. Вядомасць яна атрымала дзякуючы кнігам: “Апошнія сведкі”, “У вайны не жаночае аблічча”. “Цынкавыя хлопчыкі”, “Зачараваныя смерцю”, “Чарнобыльская малітва”, “Час сэкэнд-хэнд”. Яны перакладзеныя на многія мовы свету. Цікава, што ўзнагароджаная многімі прэміямі ў Францыі, Польшчы, Нямеччыне і ЗША, яна не атрымала ніводнай, значнай узнагароды ў незалежнай Беларусі.
Некалі Уладзімір Некляеў заявіў, што “вытокі творчасці Святланы Алексіевіч” у дакументальнай кнізе Алеся Адамовіча, Янкі Брыля і Уладзіміра Калесьніка “Я з вогненнай вёскі”. Вайна, пакуты, гераізм, невылечная савецкасць у менталітэце сучасных жыхароў постсавецкай прасторы – гэта сфера зацікаўлення Алексіевіч. Яна казала, што “калі чалавек пражыў 40 гадоў у лагеры, ён нідзе больш не ўяўляе сабе жыцця”. Хаця сама шмат гадоў жыла ў заходнееўрапейскіх краінах, хаця сама прытрымліваецца дэмакратычных каштоўнасцяў, яна адначасова асуджае савецкасць і сама з’яўляецца класічным прадуктам савецкай эпохі. Аднойчы ў Варшаве падчас польскага выдання “Часу сэкэнд-хэнд”, гаворачы пра Украіну, яна заявіла: “Расейцы, уключна з Пуціным, хочуць слухаць менавіта хлусню і нічога болей… Чырвоная імперыя адышла, але савецкі чалавек застаўся. Больш чым 100 гадоў выхоўваюць яго ў кульце вайны. І яму ніколі не жылося добра. Савецкага чалавека некалькі дзясяткаў гадоў падманвалі, а потым, пасля перабудовы, сістематычна абкрадалі. Таму гэта вельмі жорсткі і агрэсіўны тып чалавека”, – заявіла Алексіевіч. Аднак, не зважаючы на такую пазіцыю, яна з самога пачатку сведама зрабіла выбар на карысць расейскай мовы і зрабіла шмат зняважлівых заўваг наконт беларускай мовы і культуры. Пасля Нобелеўскай прэміі для расейскамоўнай беларускі для Беларушчыны не стане лягчэй. Вось прыклад пэўнай раздвоенасці, з прычыны якой я кажу, што мая радасць ад Нобелеўскай Прэміі – не поўная. Усё ж, віншую Святлану Алексіевіч. Першая беларуска сярод лаўрэатаў прэміі за ўсю гісторыю. Можа на гэтым і дастаткова спыніцца.