Апошняя воля
Мая прабабка па матчынай лініі ў апошнія гады жыцця, а гэта было ў дзевяностыя, увесь час казала, што не жадае для сябе помніка. Разумею, маўляў, для сваякоў так зручней: не трэба рэгулярна падсыпаць груд, ірваць траву, якая, як хвароба ўсіх могілак, расце ў чалавечы рост, не трэба паліваць кветкі, не трэба дужацца з кратамі, што роюць тунэлі прама ў магіле. Помнік паставіў, уваткнуў штучны букет і хадзі-працірай анучкай ад пылу ды пасля дажджу. Але ў прабабкі была свая філасофія – няма чаго мяне каменем прыціскаць, з зямлі ўсё паходзіць і ў зямлю вяртаецца, а калі прарасце трава ці нават мурашы вежы пабудуюць, значыць, так заўгодна Пану Богу.
І расказвала пра магілы сваіх бацькоў, пахаваных у вёсцы пад Чарнігавам: там куст каліны вырас, а там барвінак па ўзгорку сцелецца. А чые сваякі помнікі ўстанаўліваюць, то тым самым сабе жыццё аблягчаюць, каб збытні раз не прыехаць на могілкі. Пераконваць было дарэмна, а парушыць волю прабабкі, калі настала яе гадзіна, проста кашчунска. Так і змагаецца мая сям’я з травой і кратамі амаль трыццаць гадоў. І кожны раз, прыводзячы ў парадак магільны груд, мая мама бурчыць: вось што будзе, бабуля, калі па нейкай прычыне пасля зімы мы не зможам да цябе своечасова прыехаць? Раптам праца не дазволіць, раптам хвароба, раптам… Сітуацыя „раптам” прыйшла ў лютым гэтага года з рускімі танкамі. На могілках, якія на выездзе з горада, бо арду ў горад не пусцілі. Як следства, забарона на наведванне, могілкі замініравана, каля трох тысяч помнікаў разбурана. Відаць, дальнабачная была мая прабабка, не хацела пад каменем ляжаць. Сям’я ў эвакуацыі. Званок ад сяброў: былі на могілках, ужо можна туды ездзіць. Па дарозе ад магіл сваіх сваякоў вырашылі зазірнуць да вашых. У дзеда і бабкі Меланіі парадак. Паўза. А што ў бабы Шуры? Толькі не хвалюйцеся – у магіле снарад. Не хацела пад каменем, цяпер пад металам ляжыць.