Аршанскі дом і вуліца ў творчасці Караткевіча
Творы Уладзіміра Караткевіча магічныя, жывыя, абуджаюць адразу Пяць асноўных пачуццяў: зрок, слых, дотык, нюх, смак.
Калі чытаеш Караткевіча, адчуваеш водар ракі, смак ежы і напояў, цяпло і холад, дотык далоні ці подых ветру, чуеш гукі, музыку, бачыш яркія вобразы і карцінкі.
У Воршы ёсць вуліца, якая раней называлася вуліцай Касманаўтаў, а цяпер мае імя “вуліца Караткевіча”.
На вуліцы захаваўся дом, дзе герой Караткевіча бачыў прарочыя сны, панадворак, алейка, дзе сустракала яго маці. Ліпа і вішні, шум у голлі якіх чуў Караткевіч, і перадаў чытачам у сваіх творах.
У Воршы па адрасе вул. Караткевіча 10 – дом, які даў пачуццё цяпла і трываласці пасля вайны, складзены ўласнымі рукамі бацькі пісьменніка ў 1946 годзе.
Бацьку дапамагала ўся сям’я, каб хутчэй усяліцца ў свой уласны цёплы дом.
Дом у творчасці – месца, якое давала натхненне (тут напісана аповесць “Дзікае паляванне Караля Стаха”).
У жыцці – “месца моцы”, куды пісьменнік вяртаўся з далёкіх дарог, у тым ліку і ў апошні год жыцця пасля нервовага зрыву.
Дом, пабудаваны бацькам пісьменніка ў 1946 годзе, унікальны тым, што ён сапраўды мемарыяльны – не пабудаваны занава, не перанесены з месца на месца, адным словам, той самы дом – адзіны і непаўторны.
Такога дома больш няма.
Дом сям’і Караткевічаў апісаны ў рамане “Нельга забыць”.
Вось фрагмент рамана “Нельга забыць”, які апісвае вуліцу і адхон Дняпра і перезд на лыжах з правага берагу Дняпра на левы па вуліцы Караткевіча, і ўсё гэта падчас напружанага творчага працэсу на фоне трагічнага кахання.
Нагадаю: галоўны герой прыязджае ў Воршу, каб напісаць сцэнар, аповесць, і п’есу – усё за 38 дзён. Тут апісана рэльеф вуліцы, якая збягае да самага Дняпра з гары:
“… уставаў у шэсць гадзін раніцы, калі ў гарадку гарэлі толькі рэдкія агні і ранішні снег вішчаў пад лыжамі. З адхону на дняпроўскі лёд, потым на стромы адхон процілеглалга берага. Праз дзесяць хвілін ужо не хочацца спаць, знікае некуды свінцовы цяжар стомы. Лыжы бягуць па зарэчных палях, перасякаючы ваўчыныя сляды і хітрыя зайцавыя петлі. Вялікі круг на поўнай хуткасці. Потым імпэтны як падзенне палёт дном яра, – мільгаюць хмызы над галавой. Можна спыніцца і ўмыцца пякуча-мяккай вадой з палонкі. Але толькі на хвіліну. Не больш”.
Пра панаворак і вішню верш Уладзіміра Караткевіча “Бацька” [1955 г. ?]
Бярозкі ствол усхвалявана-тонкі,
Пясчанікавых скал крутыя йлбы,
Над берагам зялёным явар звонкі
І моцныя, спрадвечныя дубы.
Вось буслава гняздо над старай хатай
Вячэрнім, залатым агнём гарыць
І там, ля пуні, дзе вішняк калматы,
Сплятае сетку бацька мой стары.
Даткнуцца б рук яго, такіх знаёмых,
Карычневых ад сонца і зямлі,
Ад сонца, што цяплей за ўсё удома,
Ад той зямлі, дзе ён і я раслі.
І самы вядомы твор пра вуліцу, дзе дакладна пералічаная колькасць дамоў, якая была на момант напісання, верш называецца “Вуліца Касманаўтаў” (1962).
У горадзе без тралейбусаў, над імклівай няўмоўчнай ракой,
На вуліцы Касманаўтаў – хата маці маёй,
На вуліцы Касманаўтаў, дзе ўлетку бубняць чмялі,
На самай мне любай вуліцы з усіх, што ёсць на зямлі…
Пасталі дамы ў пажары каралавых арабін
Шаснаццаць аднапавярховых і двухпавярховы адзін.
А поруч з імі узносяцца над стромай садоў залатых
Велічны гмах піўзавода і дом Грамады глухіх.
Хто там смяецца з’едліва?
Лепей няхай маўчыць!
Па гэтым па цёплым пыле я вуды нёс на плячы.
Тут маці мая ля брамы, як выплыве месяца рог,
Чакае нястомнага сына з далёкіх-далёкіх дарог…
Асенняй імжой безнадзейнай і вясной, калі гоняць кароў,
Адзіная з тысяч вуліц, ты – святло маё і любоў.