“Валадарская балада” Паўла Севярынца
У Паўла Севярынца ёсць тэкст, які вельмі мне падабаецца.
“Валадарская балада” уваходзіць у кнігу “Каменнае сэрца”, якая выйшла ў серыі “Беларуская турэмная літаратура” у 2018 годзе, напісаная ў ліпені 1998 года, 13 старонак. Гэта час першага палітычнага зняволення, той самы час, калі Паўла Севярынца адпусцілі з Валадаркі на пахаванне пляменніка пад абяцанне вярнуцца, і ён вярнуўся ў турму.
Жывы тэкст, які захапляе і перадае адчуванні.
“Я сяджу пасярод камеры на стосе савецкiх кнiжак 1960–70-х (iншых у бiблiятэцы няма); злавесна гiрчыць беларускае радыё, а на падлогу раз-пораз пляскаюць пасмы густа намыленага валосься. Нада мною шчыруе Дзёма, я як мага зручней падстаўляю яму сваю планету, свой шар зямны, i думка шкрабецца і 16 войкае дзесьцi там, пад скляпеньнем, i вочы вылазяць на лоб паглядзець. Дзёма – забойца; мы чыталi ягонае абвiнаваўчае заключэньне. Чэрап ахвяры праломлены тупым прадметам, колатых i рэзаных ранаў чатыры дзясяткi – падуздыхавых, брушных, грудзiнна-ключычна-смачкавiдных i якiх хоч. Зараз у Дзёмы ў руках тупаваты станок, i ён старанна, калi не сказаць любоўна, з майстарскай жарсьцю і пяшчотай абшкрабае маю галаву. «Вось тут, – паказвае ён, — во тут косткi стыкуюцца, скроня з лобнай, i калi нацiснуць – не, ты пачакай, я не балюча, – вось так, цссс! – мазгi папруць, аж пырсьне». Шкраб, шкраб, шоргае станок, пляскаюць згусткi. «А вось так, – ён намацвае макаўку, i я адчуваю, як буйна пульсуе кроў пад цьвёрдымi пальцамi, – гэта “крынiчка” называецца, толькi цюкнуць, i такi сiфон – фррр! фррр!.. Вось тут яно, на самай макiтры», – i ён прымерваецца, пастуквае ў самае цемечка чаранком станка так, як пастукваюць малатком па цвiку, перш чым даць з усяе сiлы”.
І яшчэ:
“Мы iдзём, разабраўшыся па двое ў патылiцы, у нiзкай падвальнай галерэi. Зьлева — камеры сьмяротнiкаў, тут заўсёды магiльная цiшыня; справа – кармушкi асуджанкi, там крыху жывей. Волка; у тых, хто сядзiць тут больш за паўгода, пачынае зажыва гнiць цела. Бракуе паветра. Улетку на старым корпусе – ён зараз над намi – увесь час раве вентылятар, праiржавелая труба заводскага тыпу. Гэта скразьняк, i дзеля яго на падвальных акенцах i ў проймах кармушак зэкi вывешваюць абажуры з шалясткiх палосак паперы. Прыемна чуць, шамацiць як лiсьце. Выбiраемся праз змрочны лёх з каменнымi вышчарбленымi прыступкамi наверх – i адразу па- 19 ветра, паветра, точыцца галава, i адразу стазыкi шум – перагаворваюцца ў дворыках… i зьверху, з закратаваных перакрыцьцяў, дзе зь мерным рыпеньнем ходзiць канвой, скрозь сухi пыл iмжыць сонечнае сьвятло, струнна перабiрае, перабягае па тварах, цёпла пераламляецца ў грудзях… Прамянi прымружваюцца, i ў iх танчаць iскрыстыя пылiнкi, столькi, што боязна дыхаць – а так хочацца! І сьвярбiць пчыхнуць. Пчыхнеш – i так добра. Сямнаццаты дворык – глыбокi калодзеж, на дне – метра паўтара на два з паловай асфальтавага бруду. Так, пастаяць, ткнуцца мордай, крок туды, крок сюды. Становяцца ў кутах, плячом падпiраюць бугрыстыя сьцены, выбiраючы, каб было куды сплёўваць. Хтосьцi кахiкне ды шоргне; хтосьцi млява пакалупаецца ў шчылiнах – можа, дзе маляву пакiнулi. Сонца тлее на ўскрайку сьцяны. Яшчэ высока. А ў калодзежы сыры цень. На сьценах, быццам ранейшы ўзровень мора, зеленаватая цьвiль. Выламкi камянёў нiбы гiганцкi ракушняк. Па кутах пярлiны пляўкоў. Рыпнулi, спынiлiся крокi наверсе. Сонечны канвойны аблёг на парэнчы, мружыцца, глядзiць сюды, як у ваду. Няма тут на што глядзець. Толькi плюнь”.
У 2020 годзе ў лісце да Паўла Севярынца я задала пытанне:
“Што прымусіла Вас перайсці ал літаратуры нон-фікш да літаратуры фікшн?”
Як адказ жонка Паўла Севярынца, Вольга Севярынец, даслала два тамы “Беларусаліма”.
Наступны тэкст будзе пра “Беларусалім”.