127 гадоў выпускаліся ў Пінску запалкі і нават па-беларуску
Сумная вестка прыйшла з Пінска. З 1 студзеня 2020 года там закрылася гістарычная запалкавая фабрыка холдынгавай кампаніі “Пінскдрэў”, якая праіснавала 127 гадоў. Фабрыка перажыла ўсе акупацыі, войны, бежанства, камуністычныя і савецкія часы, а сённяшні час перажыць не змагла.
Першая запалкавая фабрыка ў Пінску “Вулкан” была заснавана Луі Гершманам у 1892 годзе. Потым яна згарэла. А тое, што ад яе засталося, выкупіў яўрэй Іосіф Гальперын. Ён аднавіў фабрыку пад назвай “Прагрэс-Вулкан”. Але гэтыя прадпрыемствы не выпусцілі ніводнага карабка запалак на беларускай мове.
Пасля 1920 года Пінск знаходзіўся пад Польшчай. І пра беларускую мову на запалках і думаць не маглі. У верасні 1939 года ў Пінск прыйшла савецкая ўлада. І запалкавая фабрыка атрымала назву імя 20 верасня ў гонар уваходу войск Чырвонай Арміі ў Пінск. Але хутка фабрыка стала называцца інакш, а менавіта: Пінская запалкавая фабрыка імя 17 верасня.
Да пачатку Другой сусветнай вайны фабрыка імя 17 верасня выпусціла толькі адзін від запалак з беларускамоўнай этыкеткай. І гэта этыкетка была прысвечана Сталіну – “Слава Сталіну”. Калі б можна было друкаваць партрэты “вождя”, то, магчыма, на этыкетцы быў бы партрэт Сталіна, але гэтага ў той час рабіць катэгарычна забаранялася.
У гады Другой сусветнай вайны запалкавая фабрыка не спыняла сваёй працы і выпускала прадукцыю пад кантролем нямецкай акупацыйнай адміністрацыі. Скажу яшчэ, што за немцамі беларуская мова была роўнай з нямецкай. Таму і запалкі ў 1941-1944 гадах выпускаліся на нямецкай і беларускай мовах. Найбольш было выпушчана запалак з выяваю нямецкага салдата ў казцы. Зверху над малюнкам на нямецкай мове было напісана: “Streichholzfobrik in Pinsk”, а ўнізе пад малюнкам быў тэкст па-беларуску: “Фабрыка сярнічкоў у Пінску”. І гэтымі запалкамі карысталіся ўсе: і партызаны, і немцы, і сяляне ў вёсках, і падпольшчыкі разам з немцамі прыкурвалі свае папяросы, і ў храмах ад іх запальвалі свечкі…
Пасля вайны фабрыка 17 верасня выпусціла некалькі запалак з беларускамоўнымі этыкеткамі. На іх быў надрукаваны розны невялікі тэкст і малюнкі: то герб БССР, то юнак, які бяжыць, то рабочы і сялянка з сярпом і молатам, а на адной з этыкетак быў змешчаны тэкст “Наша марка” і намаляваны зубр. Усе гэтыя этыкеткі асаблівай цікавасці для філуменістаў не ўяўляюць, хіба толькі тым, што яны былі выпушчаныя па-беларуску і ў 1940-х—1950-х гадах.
Арыгінальная этыкетка на беларускай мове з’явілася ў 1947-1953 гадах. Яна была прысвечана каларадскаму жуку. На этыкетках быў намаляваны каларадскі жук і напісаны тэкст: “Выяўляйце шкодніка бульбы – каларадскага жука, паведамляйце аграному”.
У 1958 годзе Пінская запалкавая фабрыка выпусціла серыю беларускамоўных этыкетак на запалках, прысвечаных 40-годдзю Савецкай Беларусі. На ўсіх іх напісаны альбо лічба 40, альбо стаяць гады: 1919-1959 і розны невялікі тэкст.
У 1967 годзе, а тады фабрыка называлася Пінскі фанерна-запалкавы камбінат, выпусціла запалкі, прысвечаныя Янку Купалу з надпісам на этыкетках “85 год з дня нараджэння Янкі Купалы” .
У Мінску ў 1967 годзе адбывалася трэцяя зімовая спартакіяда прафсаюзаў БССР. Да гэтай нагоды ўжо Пінскі фанерна-запалкавы камбінат выпусціў тры беларускамоўных этыкеткі.
Да 80-годдзя газеты “Звязда” прадпрыемства “Пінскдрэў” падаравала этыкетку з малюнкам звязды калядоўшчыкаў і з тэкстам: “Беларускай газеце Звязда – 80”. Выпускаліся ў Пінску яшчэ некалькі запалак з беларускамоўнымі этыкеткамі, але іх было няшмат.
Цяпер, на вялікі жаль, запалкавая фабрыка не будзе выпускаць ніякіх запалак. Прапаную чытачам Радыё Рацыя беларускамоўныя запалкі ўжо былой Пінскай запалкавай фабрыкі розных гадоў.
Сяргей Чыгрын, Беларускае Радыё Рацыя
Фотаздымкі з архіва аўтара
