Агляд прэсы: журналісты як мішэнь
Паляванне на журналістаў у Беларусі. Змаганне Тайваня за познюю незалежнасць ад Кітаю. Падрабязнасці свежых матэрыялаў замежнай прэсы даведаемся ў аглядзе Кастуся Багушэвіча.
Паводле звестак Беларускай асацыяцыі журналістаў, з пачатку года зафіксавана больш за 400 парушэнняў правоў журналістаў, з іх больш за 300 пасля прэзідэнцкіх выбараў. Прававое самаўпраўства пасля выбараў фактычна пазбавіла недзяржаўныя СМІ магчымасці выконваць свае прафесійныя абавязкі. Карэспандэнтаў судзяць у якасці пратэстоўцаў і затрымліваюць, не лічачы, што яны рабілі сваю працу на момант затрымання. Іх штрафуюць, пазбаўляюць акрэдытацыі і збіваюць. Іх расстрэльваюць. Тэлеканал „Настоящее время”, створаны Радыё Свабода пры ўдзеле „Голасу Амерыкі”, распавядае, як беларускія ўлады спрабуюць перашкодзіць працы незалежных СМІ. „Калі ўлады кідаюць у вас гранаты, калі вы стаіце з асадкай і сшыткам у руках, ці можаце давяраць ім ратаваць вам жыццё?” — напісала ў сваім дакладзе пра падзеі ў Беларусі журналістка з Нідэрландаў Эмілі ван Аўтэрэн. Увечары 9 жніўня каля праспекта Машэрава ў Менску яна была паранена ў сцягно, верагодна, асколкамі светлашумавой гранаты. Журналістка не ўдзельнічала ў акцыі пратэсту і была далёка ад пратэстоўцаў, яна размаўляла з людзьмі пра свае матэрыялы. Ёй дапамаглі двое хлопчыкаў і іх маці: яны абмылі яе вадой і перавязалі рану, выклікалі хуткую дапамогу. Жанчыну адвезлі ў ваенны шпіталь, а праз два дні яна вярнулася дадому. Журналістка лічыць сваю траўму выпадковай, „яна апынулася ў неналежным месцы не ў той час”. Яна не прасіла акрэдытацыі ў беларускім МЗС, бо ніхто са знаёмых яе не змог атрымаць. Лекары бальніцы і тыя, хто прыйшоў туды і дапытваў параненых (Эмілі мяркуе, што гэта людзі з КДБ), не ведалі пра яе прафесію. Ніхто не пытаўся. Эмілі ван Аўтэрэн была выпадкова паранена. Але сілавікі нацэліліся на журналістку беларускага выдання „Наша ніва” Наталлю Лубнеўскую. І стрэлілі. Гэта адбылося 10 жніўня. На Наталлі была камізэлька з надпісам „Прэса” і добра адзначаны бэдж. Яна была ў групе журналістаў, пазначаных такім жа чынам. Але гэта не спыніла сілавікоў. Журналістка прабыла ў шпіталі 38 дзён, ёй зрабілі аперацыю, але нага пакуль не аднавілася. Абсурднасць сітуацыі заключаецца ў тым, што выданне, у якім працуе Наталля, хацелі аштрафаваць за тое, што сілавікі паранілі куляй яго супрацоўніка. Улады сцвярджалі, што працадаўца меў тры дні, каб паведаміць пра траўмы і праверыць, чаму гэта магло адбыцца. У той жа час крымінальная справа ў дачыненні да сілавіка, які стрэліў у журналістку, да гэтага часу не ўзбуджана. Вядома яшчэ адно агнястрэльнае раненне. Фотакарэспандэнтка „Белсата” Ірына Арахоўская была паранена гумовай куляй 11 жніўня. 17 жніўня яна накіравала ў Следчы камітэт скаргу на сілавікоў, агенцтва пачало расследаванне, а праз два месяцы ў маці Ірыны быў праведзены ператрус. Так журналістка даведалася, што стала сведкай па артыкуле 293 Крымінальнага кодэкса Беларусі „Удзел у масавых беспарадках”. „У журналістаў у Беларусі ніколі не стралялі”, — заявіў намеснік старшыні, прэс-сакратар Беларускай асацыяцыі журналістаў Барыс Гарэцкі. Паводле яго слоў, такога маштабу рэпрэсій супраць журналістаў яшчэ не было. Ён узгадвае перыяд пасля прэзідэнцкіх выбараў 2010 года, калі ўлады таксама пераследавалі СМІ: на працягу года ў краіне было затрымана каля 180 журналістаў. Цяпер, з дня выбараў, 9 жніўня, адбылося больш за 300 затрыманняў і арыштаў. Гарэцкі асабліва адзначае збіццё журналістаў у першыя дні пасля выбараў: Станіслава Івашкевіча з „Белсата”, Ягора Марціновіча, галоўнага рэдактара „Нашай Нівы”, якога некалькі разоў затрымлівалі. Журналістку „Белсата” Алену Шчарбінскую збілі ў ізалятары на Акрэсціна і адвезлі ў шпіталь. У Гародні падчас затрымання журналісту Руслану Кулевічу зламалі рукі, яшчэ аднаму гарадзенскаму журналісту Івану Раманаву выбілі зубы і зламалі сківіцу. „На мой погляд, гэта самыя жудасныя выпадкі, калі журналістаў збівалі, ведаючы, што яны журналісты”, — кажа Барыс Гарэцкі. Сайты недзяржаўных СМІ, такіх як Еўрарадыё, Радыё Свабода, Салідарнасць, Трыбуна, Белсат, Віцебскі кур’ер, Віртуальны Брэст, Медыязона, заблакаваныя ў Беларусі з 21 жніўня. Публікацыі амаль цалкам сышлі ў сацыяльныя сеткі і тэлеграм. Друкаваныя СМІ, якія аб’ектыўна асвятлялі падзеі, сутыкнуліся з праблемамі, якія ўскладнялі альбо не дазвалялі выдаваць газеты, — піша „Настоящее время”.
„Кітай раззлаваны”: Тайванская трывога ўзрастае па меры росту звягання сківіцы Кітаю ля межаў. З такім матэрыялам выходзіць агенцтва AFP. Дэмакратычны Тайвань навучыўся жыць з папярэджаннямі аўтарытарных лідараў Пекіна пра гатоўнасць і жаданне захапіць месца, якое, на яго думку, уваходзіць у склад кітайскай дзяржавы. Але ў апошні час гэтую фонавую статыку стала цяжка ігнараваць: рэактыўныя самалёты Кітая беспрэцэдэнтна хутка пераходзілі ў зону абароны Тайваня, а Народна-вызваленчая армія выпусціла прапаганду, якая імітуе ўварванне на востраў і нават атаку на амерыканскія базы на Гуаме. Да сярэдзіны 90-х, пакуль Кітай не выпусціў ракеты ў Тайваньскую пратоку ў момант узмоцненай напружанасці, бразганне шабляй не было такім гучным. Седзячы пад павільёнам у Нацыянальным універсітэце Кемой на востраве Кінмэнь, кіраваным Тайванем, недалёка ад мацерыковай часткі Кітаю, першакурснік Ван Цзюй Шэн кажа, што адчувае сябе больш чым няўпэўнена. „Кітай злуецца на Тайвань і дзейнічае ўсё больш жорстка”, — сказаў ён AFP. Кінмэнь (140 000 насельніцтва) знаходзіцца ўсяго ў 3 км 200 метрах ад мацерыка і быў захаваны ў руках нацыяналістычных сіл у канцы грамадзянскай вайны ў 1949 годзе, якая й сфармавала сучасныя Кітай і Тайвань. Калі войскі Пекіна калі-небудзь перасякуць Тайваньскую пратоку, ім амаль напэўна прыйдзецца спачатку ўзяць Кінмэнь. Гістарычна склалася так, што Пекін выкарыстоўваў пернік і бізун для дасягнення таго, што ён лічыць аб’яднаннем Кітаю, змешваючы мядовыя абяцанні сумеснага росквіту з папярэджаннямі аб знішчэнні для 23 мільёнаў жыхароў Тайваня. Але ў апошнія гады пернікі амаль зніклі. Чатыры гады таму Тайвань прагаласаваў за прэзідэнта Цай Інг Вэнь, якая разглядае востраў як суверэнную дзяржаву, а не частку „адзінага Кітаю”. Кітай спыніў афіцыйныя зносіны і распачаў эканамічны, ваенны і дыпламатычны ціск з мэтай заахвоціць выбаршчыкаў выбраць больш прыязнага да Пекіна палітыка. Не атрымалася. У студзені Цай перамагла і пачала другі прэзідэнцкі тэрмін, і апытанні паказваюць, што ўсё большая колькасць выбаршчыкаў у цяперашні час лічыць сябе тайваньцамі, а не кітайцамі. Капітан Джэймс Фанэл, былы дырэктар ваенна-марской выведкі ціхаакіянскага флоту ЗША, лічыць, што Кітай будзе рухацца ў бок атак на Тайвань у нейкай форме ў бліжэйшыя 10 гадоў. „Рэчаіснасць такая, што ў Кітая заўсёды быў план, і ў іх ёсць тэрміны”, — сказаў ён, размаўляючы з AFP у Жэнеўскім цэнтры палітыкі бяспекі, да якога ён далучыўся пасля выхаду на пенсію ў 2015 годзе. На працягу сваёй кар’еры Фанэл назіраў, як Кітай ператвараецца ў сусветна баяздольны флот, абсталяваны лепшымі гіпергукавымі ракетамі і значна большай колькасцю суднаў, чым у ЗША. „На кожны карабель, які мы вырабляем, яны вырабляюць у пяць разоў больш”, — сказаў Фанэл. Ён дадаў: праекты Пекіна на Тайвані робіць настолькі небяспечнымі ў параўнанні з мінулымі момантамі напружанасці, тое, што ў Кітая цяпер можа быць дастаткова ваеннай моцы, каб захапіць востраў — хоць любое ўварванне і будзе каштаваць Пекіну вельмі шмат.
Агляд сусветнай прэсы падрыхтаваў Кастусь Багушэвіч.
