Алесь Астроўскі: Беларускі народ мусіць яднацца
У Беларусі ствараецца якасна іншая сітуацыя за тую, што была да выбараў. І таму беларускі народ мусіць яднацца, – перакананы прафесар Алесь Астроўскі, рэдактар сайта „Беларусь – Наша Зямля.”
З ім паразмаўляў Якуб Сушчынскі.
РР: Беларусы цягам апошняга тыдня паказалі сваю салідарнасць. Выйшлі. У абсалютна неспадзяваны спосаб паказалі прыхільнасць да нацыянальных каштоўнасцяў. Супраць дыктатуры. Але найважнейшым матывам выхаду стаў гвалт, несувымерны з нармальным разуменнем грамадзяніна – мірнага чалавека, які жыве ў цэнтры Еўропы.
Алесь Астроўскі: Усё так, усё так, вядома. Тут склаліся шэраг розных чыннікаў. З аднаго боку, назапасіўся за 26 гадоў унутры многіх людзей пратэст – такая хранічная знявага чалавека, што Беларусь прадстаўляе такі прэзідэнт, і ўсе думаюць, што беларусы такія. І куды не сунься – кажуць: „ой паглядзіце, які ў вас прэзідэнт.” Ён ці смешны, ці жорсткі. Але зусім неадэкватны, не ўпісваецца ў нормы. Кагосьці абурыла 80% яўка прыпісаных, кагосьці абурыла тое, што вы кажаце – гвалт. У суме гэта ўсё назапасілася.
Ну ясна была, значная арганізацыйная дзейнасць штабу Ціханоўскай. Якая паспрыяла таму, што ўсё большая і большая колькасць людзей пачала выходзіць на вуліцы. Чым больш выходзяць, тым большая колькасць людзей дазваляюць сабе таксама праявіць пратэст.
РР: Ці гэта значыць, што апошні тыдзень, калі людзі выйшлі з бел-чырвона-белай сімволікай – не з белай, не задаволілі спадзяванняў, стратэгічных задумаў, якія былі ў кампаніі Бабарыкі, Цапкалы, Ціханоўскіх?
Алесь Астроўскі: Можна не сумнявацца, што ўсе тры названыя вамі асобы, гэта прарасейскія агенты, якія павінны былі стаць Лукашэнкам 2. То бок, праводзіць такую самую прарасейскую палітыку, але быць значна менш „страпцівымі”, чым Лукашэнка, на дадзеным гістарычным этапе. І значна больш прыхільнымі да гібрыднага аншлюса, які па недарэчнасці завецца „інтэграцыяй”. Гэта былі галоўныя планы. І вось звярніце ўвагу, вы сапраўды заўважылі, на самую важную асаблівасць, якая адбылася за апошнія два тыдні. Спачатку кампанія праходзіла пад лапцямі-тапцямі, калі вы памятаеце, пачыналася. Мы зрабілі ўсё магчымае ў інфармацыйнай прасторы, каб гэты варыянт, дзе беларуская рэвалюцыя называлася лапатнай, а таму і абразліва. Пасля гэтага з Масквы вядомыя белыя стужачкі, белыя балёнікі, якія Пуцін назваў „прэзерватывамі”. А апошні тыдзень убачылі рэзкія змены. Усе пратэстныя акцыі, фактычна рэвалюцыйныя, адбываюцца пад беларускай нацыянальнай сімволікай. Гэта якасна змяніла сітуацыю. Настолькі якасна, што я проста адчуваю, што і ў штабе Ціханоўскай, і ў Расеі, і ў Еўразвязе трапілі ў стан прастрацыі. Яны былі нават псіхічна падрыхтаваны да таго, што ўсё гэта адбудзецца. Вось звярніце ўвагу: яны даўно лічылі, што Лукашэнка знішчыў усё нацыянальнае, усё патрыятычнае. Асабліва, галоўныя ворагі для яго – гэта „свядомыя”. То бок, тыя людзі, якія ўсведамляюць адказнасць за лёс свайго народа, за лёс сваёй Бацькаўшчыны, за лёс сваёй дзяржавы. І лічаць гэтыя каштоўнасці: дзяржавы, народа, нацыі, зямлі сваёй – асабістымі каштоўнасцямі. Таму яны й змагаюцца. Гэта самыя лепшыя людзі нашага народа. Ды й у кожнага народа так. І яны з’яўляюцца галоўнымі ворагамі Лукашэнкі. Ён увесь час, дваццаць шэсць гадоў, душыў, зьнішчаў, выганяў выкідаў с працы, не даваў рабіць кар’еры, менавіта такім людзям, у якіх у душы былі гэтыя пачуцці.
Ну й усе вакол паціралі рукі. Маўляў, Лука выпальвае беларускую зямлю, робіць яе нічыйнай, а потым мы, гэтага чалавека, які не разумее, што робіць, адкінем, а самі прыйдзем і захопім вашы заводы, вашу зямлю і гэтак далей. А будзем казаць, што „ўсё гэта зрабіў Лукашэнка, гэта – не мы”. І тут раптам, і тыя хто на Захадзе, і тыя, хто ў Расеі, і ў штабе Ціханоўскай, прадстаўнікі Расеі, усе гэтыя кансультанты, раптам убачылі, што той праект, што яны планавалі, пад гэтымі белымі стужачкамі, набывае абсалютна нацыянальную адметнасць. І патрабаванні на вуліцах, у колькасці ў сотні тысячаў чалавек, у Гародні – дзясяткаў тысячаў чалавек, ну мы ж гэтаму ўсе сведкі. Выходзяць людзі, якія з глыбіні душы адчуваюць патрабаванне: каб Беларусь была нармальнай, беларускай дзяржавай. Каб ёй кіравалі нармальныя беларускія, патрыятычныя людзі. Арганізоўваючы гэтае жыццё, уладкоўваючы жыццё. Якім можна было б давяраць. Таму што яны, відавочна, – шчырыя, сумленныя. Такія людзі ёсць. Гэта відавочна.
Вось гэтае пачуццё, з глыбіні душы, магчыма да гэтага часу яшчэ не сфармуляванае, але яно праяўляе сябе ў выглядзе гэтай якаснай змены. І менавіта гэтая якасная змена ўсяго фармата, ілюстратыўнага, фармата ў выглядзе малюнка, які мусіць Еўразвяз паказваць на сваім тэлебачанні, маскоўскія каналы мусяць паказваць па сваім тэлебачанні. Гэта стала нечаканасцю для тых, хто паціраў рукі, разлічваў, што яны захопяць тут ўсё: і зямлю, і нашыя заводы, і фабрыкі, зробяць беларусаў нейкімі абстрактнымі грамадзянамі незразумела чаго. Ну фактычна рабамі на ўласнай зямлі. Для іх гэта прастрацыя, для іх праблема. І мы бачым, што апошні тыдзень, менавіта з гэтым, я лічу, адбылася затрымка тых падзеяў, якія адбываюцца.
РР: Ёсць пратэстны патэнцыял, але ён не мае ідэалагічнай афарбоўкі. З’яўляюцца некаторыя цэнтры сілы, так бы мовіць, камітэт, круглыя сталы, прапановы нейкіх планаў выхаду ад антыкрызавых менеджараў. Але людзі не бяруць, ані першае, ані другое, ані трэцяе.
Алесь Астроўскі: Як толькі чуеце: не „беларускі народ”, не беларускае грамадства, напрыклад, – не беларуская зямля, не беларуская ўлада, а Лукашэнка, чыноўнікі, ці нешта іншае. То чалавек, які карыстаецца такім дыскурсам нават не ўяўляе, пра што гаворыць і да чаго імкнецца натуральным чынам. Да чаго імкнецца ў адпаведнасці з законамі прыроды, законамі свету, сацыяльнага развіцця, законамі натуральнай сацыяльнай справядлівасці. Вось неабходнасць развіцця: Беларусь павінна быць беларускай, дэмакратычнай, нармальнай дзяржавай. Ёй павінны кіраваць лепшыя беларусы. У іх гэтага няма, чаму? Ім жа не за гэта плоцяць. А людзі інтуітыўна адчуваюць, што кіраўнічыя нейкія сігналы ім патрэбны ад сапраўдных патрыётаў. Разумееце, ад сапраўдных, шчырых. Якім можна давяраць. І яны зараз у такім стане, што яны ведаюць, у прынцыпе, што яны хочуць, але яны ня ведаюць на каго арыентавацца. І сапраўды, у гэтым плане – дэфіцыт.
Мала таго, ну паглядзіце, уся сітуацыя, якая адбываецца ў Беларусі, такі своеасаблівы навуковы эксперымент. У навуцы, для таго, каб даведацца, як функцыянуюць органы, сістэмы, часта робіцца нейкае эксперыментальнае ўздзеянне, а потым арганізм павінен адказваць на гэта ўздзеянне. Тым ці іншым чынам. Сваімі хімічнымі, фізіялагічнымі рэакцыямі, марфалагічнымі зменамі. І мы тады даведаемся на грунце якіх заканамернасцяў жыве арганізм. Вось з беларускім грамадствам і з тымі сіламі, якія акружаюць Беларусь, у дазеным выпадку, адбываецца тое самае. Звярніце ўвагу. У Беларусі адбываюцца рэвалюцыйныя змены. А той, хто нам казаў увесь час пра правы чалавека, што гэта галоўная праблема, права на жыццё, права на свабоду, трындзелі з Захаду, так званыя лібералы, на самой справе – кудысьці зніклі. У самы адказны момант, калі варта заявіць, ад імя Еўразвяза, што ў Беларусі парушаюцца правы чалавека, права на справядлівыя выбары, права на свабоду слова. Што гэта з Лукашэнкам.., уключыцца ў рэвалюцыйны працэс, чымсьці дапамагчы, выявіць лідараў. Дапамагчы арганізавацца, вывесці за мяжу, арганізаваць там якія-небудзь канферэнцыі. Дапамагчы скласці праграму. Ніякай падобнай дзейнасці мы не назіраем.
РР: І існуе ж Рады Бяспекі, якая мусіць дбаць пра гэта.
Алесь Астраўцоў: Мала таго, што існуе Рада Бяспекі, якая павінна ўзбудзіцца. Існуе Будапешцкі мемарандум з 1994 года. Дзе адказнасць на сябе бралі ЗША, Вялікабрытанія і Расея, па захаванні незалежнасці і тэрытарыяльнай цэльнасці Беларусі. Далучылася да іх пасля Францыя. Штосьці яны не ўзбуджаюцца выконваць свае абавязкі, якія бралі. А больш за тое, усё, што мы назіраем з боку тых памочнікаў, гэтак званых, Захаду – было бачна даўно. Я упершыню звярнуў увагу 20 гадоў таму, калі ўсё, што ішло з Захаду, паняцце Беларусь, практычна знікла, абсалютна знікла паняцце беларускі народ.
Якія хочаш абстракцыі: грамадства, сацыяльныя працэсы, дзяржаўныя механізмы, дзяржаўныя органы, прэзідэнт, міністры. Гэта ёсць. А тое, што ў Беларусі жыве беларускі народ, ён з’яўляецца гаспадаром на сваёй зямлі, гаспадаром свайго лёса, і пад пачаткам сваёй патрыятычнай нацыянальнай эліты, з’яўляецца галоўным суб’ектам – ані слова. І вось да гэтага часу сказаць, што паўстаў беларускі народ, нягледзячы на рэпрэсіі і гэтак далей: спробы выразаць, знішчыць, выгнаць прадстаўнікоў нацыянальнай эліты – пазабіваць і ўсё што заўгодна. Што ім варта дапамагчы – мы гэтага не бачым і не чуем.
Такім чынам, апрача першага меркавання пра душу народа, якая незнішчальная, мы бачым рэакцыю на супрацьстаянне яго волі. Калі супрацьстаяць, то наадварот, як падкінутае дрэва ў вогнішча – яшчэ больш распаліцца. Другі, такі відавочны феномен, павінен быць для тых людзей, якія ўсё яшчэ разлічвалі на дэмакратычны Захад. Аказваецца, што там такія ж, як у Расеі мілеры, дзерыпаскі, сечыны паціраюць рукі. Вось яны лічаць: гатовая Беларусь. Кавалачак тут. Яны зноў пазахопваюць, і чарговыя сабе прыбавяць мільярды да сваіх мільярдаў. На Захадзе цікаўнасць да Беларусі абумоўлена менавіта тым, што і яны хацелі бы ўключыцца ў гэты працэс. І калі там гэтая перспектыва свеціць, то яны гатовыя і дапамагаць, змагацца за змену ўлады і дэмакратычны працэс. А калі не свеціць, калі тая ж Ціханоўская заяўляе, у кантэксце таго, што ў Беларусі жывуць беларусы, у прынцыпе. І мы павінны застацца незалежнай краінай, быць гаспадарамі на сваёй зямлі. Ну і тым больш, што пра гэта гавораць такія людзі, як я, напрыклад. То, чым больш мы пра гэта гаворым – гэта ўзгадваем, тым у меншай ступені мы перастаем цікавіць Захад. І вось высвятляецца. Таму Пуцін дазваляе сябе ўсе гэтыя злачынствы. Што над чачэнскім народам, што з агрэсіяй супраць Грузіі, што з агрэсіяй супраць Украіны. Што ўлазіць у палітычныя працэсы іншых народаў. То цяпер пагражае анэксіяй Беларусі. А гэта ўсё абумоўлена тым, што ў яго ёсць памочнічкі на Захадзе. Якія дапамагаюць Пуціну і робяць выгляд, што яны нічога не заўважаюць.
РР: Спадару Алесю, праз гэтую цемру цяжка бачыць тое святло, якое чакаюць беларусы. Што ім рабіць у гэтай сітуацыі? Калі сілавы блок, пад кіраўніцтвам Лукашэнкі, не дае людзям выказвацца на мірных сходах, пачынаюцца хапуны. Цяпер занепадае рух працоўных. Які выхад?
Алесь Астроўскі: Тут хутчэй за ўсё не цемра. Тут занадта светла стала. Разумееце. Раптам былі аблокі, аблокі. І раптам усе разышліся і сонейка. Усе дэзарыентаваныя. Яны даўно ўжо такой радасці не бачылі, каб столькі вакол аказалася прыхільнікаў тых жа самых думак, тых жа самых мараў у іх асабіста. І гэтак далей. Яны родныя, яны блізкія зноў. Іх дзясяткі тысячаў у Гародні, іх сотні тысячаў па ўсёй Беларусі. Гэта такая радасць, і ўсе гэтыя эмоцыі, якія я таксама падзяляю, таксама радуюся. Але як больш дасведчаны чалавек, я разумею, што тут патрэбна сябе троху стрымаць і думаць больш рацыянальна.
Адбываецца шэраг працэсаў ужо, каб спыніць гэтую прабеларускую накіраванасць. Пранацыянальную кіраванасць пратэстных акцыяў. Каб пакалоць нас, каб адвесці ў нейкі бок. Самае галоўнае тады, што трэба рабіць.
Па-першае. Ну беларусы не будуць выходзіць кожны дзень. Тым больш, у працоўны час. Беарусы дазваляюць сябе выходзіць у вольны час, вольны ад працы. Я проста ўяўляю сябе, што ў кожную нядзелю, як у Гародні, у дзве гадзіны, мы ўсё роўна ўпарта збіраемся – выходзім, і дэманструем свае пратэстныя настроі. Але што мы пры гэтым прапануем? Ну ясна, што выбары мы ўсе не прызнаем, Лукашэнка не прэзідэнт, яго легітымнасць у значнай ступені зніжана. Але мы не забываем, што існуе небяспека для нашай дзяржавы. Ну вядома не з боку Польшчы, пра што кажа Лукашэнка і яго прапагандысты. Асноўная небяспека застаецца за Расеяй. Там самы галоўны для нашай краіны вораг на сёньняшні дзень. Таму нельга рабіць памылак. Усе нашыя акцыі павінны быць выключна мірнымі. Не паддавацца на ніякія правакацыі. Увесь свет убачыў, наколькі пратэсты беларусаў адрозніваюцца ад пратэстаў той жа БЛМ у ЗША. Якія суправаджаюцца пагромамі, падпаламі з крадзяжамі, з гвалтаваннямі, забойствамі. І гэта цягнецца ўжо шмат часу. Нашы пратэсты выключна канструктыўныя. Мы пратэстуем, часта голасна, але не паддаемся на ніякія правакацыі. Каб не была не пабіта аніводнае шыбы, не перагорнута аніводная сметніца. Б’юць правакатары. Калі б’юць шыбы, то правакатараў адразу трэба здаваць у міліцыю. Бо яны жадалі б нам прыпісаць гэта. Каб у іх была зачэпка прымяніць нейкую сілу. На самай справе ніякай зачэпкі няма, калі свабодны чалавек, у свабодны ад працы часе, у выходны дзень выходзіць і выказвае сваю пазіцыю. Ён не вінаваты, што вакол яго дзясяткі, ці сотні тысячаў людзей сабраліся з такой жа самай пазіцыяй.
Сэнс гэтага пратэста: патрабаванне нармальных, дэмакратычных выбараў. Каб на гэтых выбарах, усе, хто жадае, прапанавалі людзям праграмны вобраз будучай беларускай дзяржавы. Што яны прапануюць людзям, што павінна змяніцца ў лепшы бок для людзей. І гэтыя праграмы, натуральна, будуць розныя. Некаторыя будуць казаць, што патрэбныя шчыльныя сувязі з Расеяй. Некаторыя будуць казаць, што трэба цалкам адвярнуцца ад Расеі, і шчыльныя сувязі з Захадам – уступаць у Еўразвяз. Я, напрыклад, прыхільнік таго, што Беларусь мусіць быць другой Швайцарыяй. І мы павінны мець роўныя карысныя дабрасуседскія стасункі і з Расеяй, і з Захадам. І сачыць за тым, каб яны заставаліся роўнымі і з Захадам, і з Расеяй. У той жа час самастойныя і ганаровыя, як швайцарцы. І з дабрабытам, як швайцарцы. І з бяспекай, як швайцарцы. І ўсе нам зайздросцяць, як швайцарцам. Толькі, паколькі мы не горная краіна, а раўніна – то яшчэ і больш.
Акрамя таго, мы знаходзімся ў геаграфічным цэнтры Еўропы. У нас такія перавагі, ну проста не сказаць. Для таго каб дагэтага дайсці, патрэбны нармальныя выбары, з нармальнай канкурэнцыяй праграм, а не грошай. Ці штабоў з піяршчынай рознай. На рацыянальнай аснове. Вось гэта мы патрабуем. Не адхіляемся ні на якія там „Далоў Луку”, напрыклад, нават. Не адхіляемся на адкліканне дэпутатаў парламанту. Парламант у крытычны час, як вы памятаеце, ва Украіне застаўся ключавой апорай дзяржаўнасці. Застаецца ў нас Рада міністраў – легітымны орган пры ўсіх абставінах, нават калі Лукашэнка кудысьці уцячэ. Гэтыя органы дзяржаўнай улады – легальныя, афіцыйныя, пры ўсіх выпадках, асабліва ў пераходны перыяд павінны заставацца. Канцэнтруемся толькі на адным – патрабуем нармальных выбараў, рацыянальных. З канкурэнцыяй праграмаў, а не грошай. І ў пераходны перыяд думаем пра тое, як гэтыя выбары арганізаваць. Я лічу, што гэтыя выбары могуць быць арганізаваны па ўзоры развязання крызіснай сітуацыі ў Польшчы 30 гадоў таму. Тады, як вы ўсе памятаеце, – была аналагічная абсалютна сітуацыя. Вайсковае становішча ўвёў Ярузэльскі. З Польшчай на мяжы ў нашых лясах гарадзенскіх стаялі так званыя партызаны. Гэта мала хто ведае далей на ўсход, я памятаю на ФПК паехаў. Я масквічам расказваў, хто такія партызаны савецкія. Гэта ваеннаслужбоўцы ў вайсковай форме з пілёткамі з валасамі да плечаў. І як вы памятаеце, Ярузэльскі арганізаваў круглы стол усіх аўтарытэтных палітычных сілаў. Дзеля агульнанацыянальных інтарэсаў Польшчы. Яны прынялі рашэнне праводзіць нармальныя выбары. Вось у нас абсалютна аналагічная сітуацыя. Я думаю, патрабаваць ад Лукашэнкі, патрабаваць ад штаба Ціханоўскай арганізацыі круглага стала з усіх аўтарытэтных асобаў Беларусі, якія распісваюць гэтыя выбары. Якія падпісываюцца, што гэта самая галоўная мэта. І калі ўсё гэта адбываецца, мы гэты крызісны стан, і ўся небяспека з правакацыямі, чуткамі, якія зараз лётаюць паўсюль, з гэтымі цітушкамі, якія перыядычна з’яўляюцца, мы пераходзім у іншую, канструктыўную плынь. Уся энэргія пратэсту ператворыцца ў канструктыўную плынь, якая павядзе нас у светлую будучыню.
Размаўляў Якуб Сушчынскі, Беларускае Радыё Рацыя
