Дзе Берасцю знайсці новага Варбурга?



У памежным беларускім Берасці вяртаюць да жыцця квартал незвычайных баракаў.

Дом калоніі

Палову гэтай вуліцы спрэс перайначыў час: глухая скрынка гіпермаркета, тыпавая „свечка” інтэрната.

Вышчарблены асфальт, зрэшты, абяцае працягнуцца „брукаванкай”. Праўда, прыдатных для дарогі камянёў у акрузе не засталося, прыйдзецца выкарыстоўваць стылізаваны будаўнічы камень.

Квартал абабітых дрэвам – нязвыклых ў сучасным горадзе – дамоў з „Закапанскімі” выгнутымі стрэхамі тут з’явіцца праз год.

Калі знойдзецца яшчэ адзін Варбург – шчодры філантроп і мецэнат.

Мемарыяльнае месца

Імя банкіра Фелікса Морыца Варбурга квартал атрымаў каля 90 гадоў таму, калі на сродкі дабрачыннай арганізацыі „Джойнт”, заснаванай братамі Варбургамі і фондам Ракфелера (American Jewish Joint Distribution Committee), у 1925-1927 гадах тут быў пабудаваны жылы комплекс для бедных сем’яў юдэйскай рэлігійнай абшчыны Берасця.

Берасце тады было тэрыторыяй Польшчы, і драўляны квартал ўзвялі ў папулярным тады ў палякаў „Закапанскім” стылі.

Калонія Варбурга

Сучасныя архітэктары разглядаюць той комплекс як цэласны па архітэктурна-вобразнаму і урбаністычных рашэнню ансамбль, з максімумам даступных для свайго часу выгод: 12 двухпавярховых васьмі-дзевяцікватэрных дамоў, кожны з якіх меў свой хлеў для дроў, прыбіральню, сметнік, забяспечвалі вадой чатыры выкапаных студні.

У квартале былі абсталяваны пажарныя гідранты, працавалі школа, майстэрні, сталовая, дзве пральні і душавыя.

З пачаткам нацысцкай акупацыі ўсіх жыхароў квартала выселілі ў гета, а ў кастрычніку 1942-га – расстралялі.

Абгароджаны квартал служыў лагерам для савецкіх, а пазней нямецкіх ваеннапалонных.

Пасля вайны сюды засялілі людзей, якія мелі патрэбу ў жыллі.

Месца да гэтага часу вядома як „Калонія Варбурга”, калісьці – ўскраіна Берасця; сёння – ціхі цэнтр, з „астраўкамі” прыватных дамоў і кветнікаў.

Барацьба за права быць

„Калонія Варбурга” пачала імкліва паміраць дзесяць гадоў таму: з адсяленнем з струхлелых дамоў гараджан, якія наракалі на „выгоды ў двары”, квартал аблюбавалі выпівакі і бамжы. На месцы спустошаных абгарэлых дамоў горад гатовы быў паставіць пяціпавярхоўку. Ці яшчэ інтэрнаты – для небагатых і прыезджых.

„Але калі будаваць баракі, дык ужо лепей па метадзе Варбурга – з максімумам камфорту адпаведнага часу, цікавым горадабудаўнічым рашэннем і сацыяльнай функцыяй”, – перакананы Уладзімір Казакоў, навуковы кіраўнік гістарычнага цэнтра Берасця.

Спробам абязлічыць горад тыпавой, хай і ультрасучаснай забудовай тут супрацьстаіць не толькі група энтузіястаў – гісторыкаў, краязнаўцаў, архітэктараў, актывістаў грамадскіх арганізацый. Газета „Берасцейскі кур’ер” рэгулярна заклікае да памяці гараджан, збіраючы на ​​паласу-плакат звесткі пра людзей, якія жылі ў горадзе і якія маюць дачыненне да гісторыі Берасця. Адзін з такіх плакатаў (выдадзеная серыя не раз дэманстравалася ў горадзе і суседніх польскіх гарадах) распавядае пра Фелікса Варбурга і створаным яго намаганнямі незвычайным квартале.

Калонія Варбурга

Зрэшты, спрэчкі аб мэтазгоднасці і спосабах адраджэння „Калоніі Варбурга”, якія расцягнуліся без малога на дзесяцігоддзе, мяркуючы па ўсім, яшчэ не скончаны.

У 2012 годзе міністэрства культуры Беларусі прызнала помнікам гісторыі і культуры трэцяй катэгорыі толькі адзін з дамоў, якія захаваліся ў „Калоніі Варбурга”.

Аб рэстаўрацыі будынка казаць ужо позна, уздыхае Рэгіна Сіманенка, прадстаўнік мясцовай габрэйскай абшчыны і старшыня берасцейскага гарадскога грамадскага аб’яднання „Брыск”.

„У доме, які як быццам належыць пакінуць, мы палезлі на другі паверх з аператарамі. Было вельмі страшна – усярэдзіне ўсё гнілое. Калі падмазаць, умацаваць, падляпіць – гэта будзе не будынак, гэта будзе як далікатны музейны экспанат – блізка не падыходзіць і рукамі не чапаць. Гэтым домам карыстацца будзе нельга „, – распавядае Рэгіна.

„Брыкс” разлічвае атрымаць у адроджанай „Калоніі Варбурга” плошчы для размяшчэння экспанатаў аб загінуўшых у гета жыхарах квартала і знішчаных у гады фашысцкай акупацыі ў Берасці 30 тысячах габрэяў. Пакуль музей абшчыны размяшчаецца ў падвале аднаго з берасцейскіх дамоў.

Рэканструкцыя замест рэстаўрацыі

Ужо вырашана: „Калонія Варбурга” падлягае не рэстаўрацыі, а рэканструкцыі.

Зламаць і пабудаваць „на вобраз і падабенства” ўзялася прыватная стойфирма „Иконигрупп”.

Будаўнік з 44-гадовым стажам Валерый Андрановіч, ад імя „Иконигрупп” адказны „за ўсё” (статус зразумелы прафесіяналам і вызначаны як суправаджалы праект ад пачатку праектавання да завяршэння будаўніцтва), тлумачыць: старыя падмуркі не вытрымаюць новых сцен і перакрыццяў; новыя кватэры не маюць на ўвазе „выгод” на вуліцы.

Андрановіч

Валерый Андрановіч абяцае пабудаваць амаль звычайны гарадскі квартал

Акрамя мемарыяльнай зоны, запланаванай для музейных экспанатаў, гэта будзе амаль звычайны гарадскі квартал – з малапавярховай, праўда, забудовай, без не якія ўпісваюцца ў гістарычную праўду гаражоў (але з месцам для аўтапляцоўкі), з кветнікамі, пляцоўкамі для барбекю … Гэтакі катэджны варыянт практычна ў цэнтры горада, аб магчымасці патрапіць у які ўжо настойліва спрабуюць гараджане.

Забудоўшчык абяцае практычна ідэнтычны „Калоніі Варбурга” знешні выгляд абабітых дрэвам дамоў – праўда, крытыя гонтай (драўлянымі дошчачкамі) даху заменяць на дахі металічныя, што, па словах будаўнікоў не супярэчыць гістарычнай праўдзе: некаторыя хаты старога квартала такія мелі.

Прадугледжана, згодна з старым здымках, агароджу квартала з параднымі і тыльнымі ўязнымі варотамі.

Кватэр, забяспечаных усімі сучаснымі выгодамі, стане менш, чым у старым праекце, але больш, чым магло б змясціцца ў тыпавой пяціпавярхоўцы.

„Праектная прапанова, якая цяпер ажыццяўляецца, спрабуе сумясціць паважлівае стаўленне да старога і ўлік новага. Каб захаваць характар, вобраз гэтай калоніі, цікавай па архітэктуры і сацыяльнаму прызначэнню. Яна, безумоўна, каштоўная для горада не толькі самімі будынкамі, але гісторыяй гэтага месца. Трэба даць магчымасць падоўжыць гэтае жыццё”, – кажа адзін з ініцыятараў адраджэння „Калоніі Варбурга” Уладзімір Казакоў.

Пад пагрозай прыпынку

Спатыкаючыся аб старыя парогі ў пошуках кропкі для фотаздымка, я мармычу: „прапашчая справа!”

Драбы паўзгарэлых будынкаў падпірае аўтакран.

Будаўнікі разумеюць маю рэпліку па-свойму і распавядаюць, што за знос струхлелых паўзгарэлых будынкаў горад запатрабаваў кампенсацыю – будынкі ўсё яшчэ лічацца ўласнасцю гарадской камунальнай гаспадаркі.

„Иконигрупп”, пасля няўдалых спробаў судовых спрэчак, выплаціла дзясяткі тысяч даляраў за чатыры паўразбураныя драбы. Пяты плацёж – як кажуць прадстаўнікі фірмы, „за паветра”, паколькі самога будынка даўно няма, – усё яшчэ аспрэчваецца.

На пляцоўцы кладуць падмуркі і сцены з будаўнічых блокаў, якія належыць абшаляваць дрэвам за кошт сродкаў „Иконигрупп”.

Калонія Варбурга

Інвестыцыйны дагавор, заключаны з берасцейскімі ўладамі, не дазваляе выкарыстоўваць сродкі грамадзян, якія жадаюць засяліцца ў гэты квартал, пакуль прыцягнутыя фінансы не забяспечваюць будаўніцтва на 70%.

„Калоніі Варбурга” тэрмінова патрэбен Варбург – інакш рэканструкцыя спыніцца.

„Ёсць інвестар, які ідзе з мэтай зарабіць грошай; ёсць той, хто прыходзіць дзеля ідэі і, можа, з мэтай увекавечыць сваё імя. Калі б да нас прыйшоў інвестар, гатовы дапамагчы ў імя ідэі захавання гэтага квартала – гэта быў бы падарунак лёсу. Ну, а калі не такі – будзем дамаўляцца, знойдзем варыянты, каб інвестар мог і свой інтарэс выканаць „, – кажа Валерый Андрановіч.

„Мы хочам, каб у горад не толькі ўкладвалі грашовыя сродкі, але каб інвестар прыўнёс у горад пэўную культуру – гандлю, горадабудаўніцтва, архітэктуры. Тое, што ўзбагаціць горад, але пры гэтым не разбурыць наш гарадскі менталітэт, вобраз, які склаўся тут намаганнямі многіх пакаленняў , гістарычныя сувязі нашай гарадской культуры „, – заўважае Уладзімір Казакоў.

Надмагільныя пліты ў казематах

У пяцідзесяці кроках ад „Калоніі Варбурга” – габрэйскія могілкі.

Дакладней – пустка.

Спусташэнне магіл пачалося падчас нацысцкай акупацыі, але працягнулася і ў „стабільныя” савецкія гады. Камень з надмагільных пліт заселеныя ў стары габрэйскі квартал здымшчыкі сацыяльнага жылля выкарыстоўвалі для ўмацавання дарожак і вадасцёкаў – на будпляцоўцы сёння рэгулярна выяўляюцца абломкі такіх камянёў.

Больш за паўтары тысячы знойдзеных пліт і фрагментаў надмагілляў грамадская арганізацыя „Брыск” складавае ў адным з казематаў Брэсцкай крэпасці.

Мацэвы

Рэгіна Сіманенка, старшыня „Брыск”, кажа, што сярод сабранага – 25 „безгаспадарных” надмагілляў часоў Першай сусветнай, з імёнамі нямецкіх і рускіх салдат.

Габрэйскія надмагіллі могуць вярнуцца ў плануемы лапідарый і мемарыял-інсталяцыю на месцы старых могілак-пусткі. Праект мемарыяла архітэктарамі распрацаваны. Справа амаль за малым – патрэбныя нашчадкі, якія валодаюць павагай да памяці продкаў.

Ці за банкірам Варбургам, жадаючым зазірнуць у казематы Брэсцкай крэпасці і аддаць належнае супляменнікам.

Таццяна Мельнічук, BBC.