Ліст прафесара Латышонка да прэзідэнта Дуды: Касцюшка ці Сувораў?
У справе помніка Тадэвушу Касцюшку ў Швейцарыі ліст да прэзідэнта Польшчы Анджэя Дуды напісаў прафесар, старшыня Беларускага гістарычнага таварыства Алег Латышонак. У швейцарскім гарадку Залатурн, дзе знайшоў свой апошні спачын нацыянальны герой Беларусі Тадэвуш Касцюшка, беларуская дыяспара ставіць яму помік. Там павінна была быць шыльда з надпісам: “сыну Беларусі ад удзячных суайчыннікаў”. Супраць гэтых словаў выступіла польская амбасада ў Швейцарыі.
Улад Грынеўскі пачытаў ліст прафесара, а таксама на Рынку Касцюшкі ў Беластоку спытаў у палякаў пра Касцюшку.
– Мы ведаем, хто такі Касцюшка. Апрача таго, што ён вядомы ў Польшчы, яго ведаюць нават у ЗША. Вядомы ва ўсім свеце.
– Я не ведаю, хто такі Тадэвуш Касцюшка. Ведаю, што такі быў. І толькі.
– Гэта знакаміты паляк, які ўзначаліў першае паўстанне ў Польшчы. Гэта было народнае паўстанне. Таксама ён браў удзел у некалькіх бітвах у Амерыцы.
– Гэта польскі нацыянальны герой. Але не толькі польскі, яшчэ амерыканскі. Памёр у Швейцарыі, таму я думаю, што і там яго шанавалі як героя. У яго было багатае жыццё. Нарадзіўся на тэрыторыі сучаснай Беларусі, таму і беларускі герой таксама.
Кажа прафесар Алег Латышонак, які ў адрас прэзідэнта Польшчы напісаў ліст:
– Я адрэагаваў на гэта як польскі беларус. Ну як так можа быць, што дзесьці за мяжой беларусы захоўваюць памяць пра Касцюшку, маюць на гэта поўнае права, а польскі амбасадар выступае супраць надпісу, які, паводле мяне, нічым інтарэсы Польшчы не закранаў. Фундатар помніка – Таварыства беларусаў у Швейцарыі – прапанаваў надпіс: «Выдатнаму сыну Беларусі ад удзячных суайчыннікаў». Гэта не азначае, што Касцюшка – беларус, а толькі тое, што нарадзіўся на тэрыторыі Беларусі. І я адзначыў, што калі ён нарадзіўся, то Польшчы не было – было толькі Вялікае княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае. Такім чынам, сцверджанне «сын Беларусі» адносіцца да Беларусі як цяперашняй, а «суайчыннікі» – гэта нават не суродзічы, па-мойму, а людзі з адной краіны. І таксама можа быць суайчыннікам беларусу паляк з Беларусі.
Прыпомніў ва ўступе традыцыю паўстання Касцюшкі, народны быт яго як героя беларусаў. І ў канцы сцвердзіў, што калі мы не будзем мець супольных герояў, то так і не дачакаемся, каб Касцюшка замяніў у афіцыйнай Беларусі культ Суворава.
Заўважае намеснік старшыні Асацыяцыі беларусаў Швейцарыі Алесь Сапега:
– Трэба падзякаваць усім беларусам, грамадскім суполкам – і “Бацькаўшчыне” і Арганізацыі па ахове беларускіх помнікаў, якая не прайшла бокам, зацікавілася і падтрымлівала мяне.
РР: Палякі ўжо не адгукаліся. Не было нейкіх дыскусіяў, размоваў.
– Зусім не было. Апошні кантакт быў з майго боку, калі мы 23 верасня запрасілі палякаў афіцыйна прыняць удзел у мерапрыемстве ў якасць ганаровага госця. І дагэтуль ніякага адказу з польскага боку не паступала.
Прафесар Алег Латышонак толькі вярнуўся з навуковай канферэнцыі гісторыкаў ў Кракаве, дзе між іншым закраналася пытанне канфліктнай сітуацыі вакол помніка і пратэста палякаў супраць словаў «пра сына Беларусі». У прафесійным асяродку такіх дыскусій няма – кажа прафесар Латышонак.
– Для прафесійных гісторыкаў, якім праўда гістарычная важнейшая за нацыянальныя інтарэсы, тут няма праблемы. Я не сустрэў з польскага боку, а шмат дыскутавалася, пярэчанняў, што беларусы маюць права на Касцюшку. Перш за ўсё людзі здзіўляліся, чаго гэта амбасадар хацей. Навошта такое. Навашта зноў на чыстым полі нейкі канфлікт, і тое яшчэ з беларусамі. Як бы ў Польшчы мала такіх канфліктных сітуацыяў. Вельмі станоўча беларускі інтарэс абаранялі беларускія гісторыкі Генадзь Сагановіч і Ігар Мельнікаў. Генадзь Сагановіч на агульнай дыскусіі пра спадчыну даўняй Рэчы Паспалітай вельмі моцна выступіў. Нават нечакана для арганізатараў. А Ігар Мельнікаў быў удзельнікам круглага стала як раз па спадчыне Касцюшкі. Мне ўжо не было нічога дадаць да яго выступу, калі ідзе пра аргументацыю.
Як паведаміў нашаму радыё намеснік старшыні Асацыяцыі беларусаў Швейцарыі Алесь Сапега, як і планавалася раней – помнік у швейцарскім Залатурне адкрыюць 21 кастрычніка ва ўрачыстай атмасферы.
Ліст прафесара Алега Латышонка да прэзідэнта Польшчы Анджэя Дуды.
Białystok, 13 października 2017 r.
Szanowny Pan
Andrzej Duda
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Szanowny Panie Prezydencie!
Rok bieżący uchwałą Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej jest Rokiem Kościuszki w Polsce, a Pan objął rocznicowe obchody swoim patronatem honorowym. Obchody kościuszkowskie organizują jednak nie tylko Polacy, ponieważ Tadeusz Kościuszko poderwał do walki w obronie Rzeczypospolitej jej wszystkie narody.
Pieśń białoruskich powstańców 1794 roku wzywała: „Woźmiem kosy dy janczarki, pojdziem hordyja hnuć karki. Niechaj Maskal ustupaje, niechaj Biełarusou znaje”. Po upadku powstania lud białoruski opiewał Kościuszkę jako swojego legendarnego herosa, który padł w walce z Moskwą „tam pоd Białym Stokiem”.
Także i dzisiaj pamięć o Tadeuszu Kościuszce jest żywa wśród Białorusinów. W 2004 roku odrestaurowano dwór w Mereczowszczyźnie, w którym się urodził. Natomiast w tym roku Białoruskie Towarzystwo w Szwajcarii postanowiło uczcić Kościuszkę pomnikiem naturalnej wielkości w Solurze (Soluthern), gdzie umarł. Napis na pomniku miał głosić w języku białoruskim i niemieckim, że wystawili go „Tadeuszowi Kościuszce, wybitnemu synowi Białorusi wdzięczni współobywatele”. Niestety, ambasador Rzeczpospolitej Polskiej w Szwajcarii, Dr Jakub Kumoch interweniował u mera Solury i zablokował umieszczenie na pomniku napisu o tej treści. Mer jak na razie się ugiął, w związku z czym napisu w języku białoruskim ma nie być. Nie oznacza to jednak zakończenia sprawy, która już kładzie się cieniem na stosunki polsko-białoruskie.
Nie wiadomo, dlaczego Panu Ambasadorowi nie spodobał się ten napis. Jest przecież rzeczą oczywistą, że Mereczowszczyzna znajduje się na terytorium Republiki Białoruś. Przypomnę także rzecz równie oczywistą, że kiedy Kościuszko się rodził, Mereczowszczyzna nie znajdowała się na terytorium Polski, lecz Wielkiego Księstwa Litewskiego, Ruskiego i Żmudzkiego, które tworzyło wraz z Koroną Polską Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Białoruski termin „suajczynniki” (takiego użyto w napisie) nie sugeruje nawet, że pomnik postawili rodacy Kościuszki (po białorusku – „surodziczy”), tylko wychodźcy z tego samego państwa, na obecnym terenie którego urodził się Kościuszko. W niczym więc nie zaprzecza polskości Kościuszki.
Natomiast zaprzeczanie, że Kościuszko to „syn Białorusi” w dzisiejszym tego słowa rozumieniu oznacza ni mniej, ni więcej, że Pan Ambasador raczy nie uznawać istnienia Republiki Białoruś. Dr Jakub Kumoch reprezentuje Rzeczpospolitą Polską jako jej ambasador, a także Pana Prezydenta osobiście jako członek Narodowej Rady Rozwoju przy Prezydencie RP, ekspert zespołu ds. polityki zagranicznej. Jak więc mają rozumieć jego postępowanie Białorusini na całym świecie?
W Białymstoku od lat toczymy – Polacy i Białorusini – rozmowy o tym, że powinniśmy postawić pomnik Tadeusza Kościuszki w Rynku jego imienia. Garstka białoruskich emigrantów zdołała wystawić taki pomnik (za własne pieniądze!) w dalekiej Szwajcarii. Jeśli Państwo Polskie będzie występować przeciwko takim ludziom, zamiast ich wspierać, nigdy nie doczekamy się dnia przemianowania Mińskiej Szkoły Kadetów z imienia Aleksandra Suworowa na imienia Tadeusza Kościuszki.
Z poważaniem
dr hab. Oleg Łatyszonek, prof. UwB
Prezes Białoruskiego Towarzystwa Historycznego w RP
Do wiadomości:
Sz. P. Witold Waszczykowski, minister spraw zagranicznych
Sz. P. Antoni Macierewicz, minister obrony narodowej
Улад Грынеўскі, Беларускае Радыё Рацыя
