Пачынальнік беларускага вінаградарства – навукоўца-самавук з Пінска

таму

Выдрукаваць Пракаментаваць (0) Падзяліцца

Цяпер на Палессі нікога не здзівіш плантацыямі вінаграду, вялікімі фруктовымі садамі, палямі з кавунамі і цяпліцамі з гароднінай. Здаецца так было заўжды, нават цяжка ўявіць гэты край без усяго вышэй пералічанага, але ж некалькі дзесяткаў год таму ўсё было наадварот.

Селекцыйную рэвалюцыю на Палессі ў 1930-я гады здзейсніў Іван Шаўчук (1887-1965). Ён нарадзіўся 130 год таму на ўскрайку тагачаснага Пінска. Цяжкая праца, а дакладней доля, выпала з дзяцінства.

Іван Шаўчук пад яблыняй ва ўласным садзе.

Невыносныя ўмовы ў роднай хаце

Старыя пінчукі прыгадвалі, што Іван у юнацтве страціў вока, калі абараняў маці ад пабояў бацькі. Можа гэта стала апошняй кропляй, каб хлопец сабраў рэчы і сышоў з хаты пакінуўшы з гэтым вучобу ў Пінскім рэальным вучылішчы. Уладкаваўся працоўным на Варшаўска-Віленскую чыгунку і хто ведае, мо так і прарабіў, калі б не Першая Сусветная вайна ды цэлы ланцуг дальнейшых трагічных падзей.

Іван Шаўчук у 1910-годзе і ў пачатку 1950-х гадоў.

Меў здольнасці да архітэктурнай справы

Калі Пінск у 1921 годзе згодна з Рыжскай дамовай апынуўся ў складзе міжваеннай Польшчы, паступова пачалося наладжвацца грамадзянскае жыццё. Шаўчук знайшоў працу ў гарадскім архітэктурным бюро – рабіў чарцежы. Адпаведнай адукацыі ён не меў, але прага да ведаў, жаданне самаразвіцця далі добры вынік. Архітэктары адзначалі здольнасці Шаўчука і магчыма з цягам часу ён стаў бы пінскім архітэктарам, але падвяло здароўе. Ён пачаў губляць зрок. Пад пагрозай слепаты звольніўся з бюро.

Агляд сада.

Як выжыць? Як зарабіць на кепскім кавалку зямлі?

Пасля сыходу з працы Іван Шаўчук апынуўся на мяжы роспачы. Усё што меў – невялічкі бацькоўскі кавалак зямлі, які не прыдатны для агародніцтва. Мала таго, што амаль увесь у гліне, дык яшчэ заліты вадою, якая стаіць і не сыходзіць. Спачатку прарыў сцёкавыя канаўкі, пасля заняўся зямлёй, пошукам угнаення. Аднойчы яму знаёмы прынес некалькі кустоў каўказскага вінаграду, пінчук зацікавіўся тэмай і знайшоў яшчэ некалькі іншых саджанцаў. Так пачыналася тое, што перарасце ў вялікую справу.

Іван Шаўчук першы зправа, сярэдзіна 1950-х гадоў.

Першыя вынікі руплівай працы

Вядома, што аднаго жадання мала. Шаўчук набывае кнігі, шукае кантакт са спецыялістамі, распрацоўвае свае методыкі і па ўспамінам жыхаркі Пінска Ірыны Дымскай атрымоўваецца неверагоднае:

“У Пінску з’явіўся “свій” вінаград (пераважна заходнееўрапейскіх кланаў), а ўслед за ім – дыні, кавуны, абрыкосы, персікі і грэцкі арэх. Сад, упрыгожаны ружамі, ператварыўся ў сапраўдны рай, але жыццё яго гаспадара не змянялася. Заробак ад продажу сыходзіў на куплю матэрыялаў, інвентара, хімікатаў, часопісаў і кніг. Ішла сапраўдная навуковая праца, складалася картатэка з вынікамі даследаванняў”.

У 1930-х гадах імя Шаўчука стала далёка вядомым за межамі Пінска, а ў самі горадзе над Пінай добра ведалі, дзе можна набыць “каланіяльныя” дзівоцтвы. Менавіта “каланіяльныя”, бо ў Пінску была цэлая сетка крамаў, дзе гандлявалі фруктамі, садавінай з калоній еўрапейскі дзяржаў.

Першыя кавуны на палесскай зямлі.

Усё давялося пачынаць з нуля

Другая Сусветная вайна нанесла вялікую шкоду справе Шаўчука, але ён маючы ўжо сталы ўзрост узяўся адраджаць свае “дзецішча”, як юнак. Акрамя матэрыяльных цяжкасцяў, Іван Іванавіч сутыкнуўся і з маральнымі перашкодамі. Новая савецкая ўлада называла селекцыянера “спекулянтам”, а ягоны сад, агарод ужо было планавалі знішчыць, як сотні іншых. Ніхто з новых кіраўнікоў горада не верыў, што такую прадукцыю можна атрымоўваць на ўласнай зямлі. Тым не менш чуткі пра Шаўчука дайшлі да Менска і Пінск вырашыў наведаць высокі партыйны функцыянер Ціхан Кісялёў. Сустрэчу нават запісалі на кінахроніку, а галоўнае – знайшлі выхад, як зберагчы справу Шаўчука.

У Пінску з’явіўся філіял Навуковага інстытута плодаагародніцтва БССР на базе зямельнага ўчастка Шаўчука. У выніку – Іван Іванавіч атрымаў шматлікія ўзнагароды агульнасавецкага маштабу, званне навуковага супрацоўніка НІПа.

Выдаўся багаты ўраджай цыбулі.

Спадчына Шаўчука, якая ўвайшла ў кожнае падвор’е

18 сакавіка 1965 года Іван Шаўчук памёр ад цяжкой і працяглай хваробы. Навукоўца-самавука з пашанай хаваў увесь Пінск. Нажаль, ягоная “лабараторыя” не захавалася, яе знішчылі літаральна некалькі год таму. Справа ў тым, што філіял Інстытут ліквідаваў, а мясцовыя ўлады не палічылі патрэбным працягваць працу селекцыйнай станцыі.

Тым не менш спадчына пінчука жыве і пашыраецца. Ягонае “дзецішча”: вінаград, абрыкосы, кавуны, слівы, цыбуля і г.д. – растуць у агародах палешукоў.