Ірына Жарнасек: Мы любілі Беларусь і ўсе былі аднадумцамі
Ірына Жарнасек належыць да той кагорты пісьменнікаў Полаччыны, якія зрабілі сапраўдны літаратурны прарыў напрыканцы 80-х гадоў. У той час на Полачыне сяброў Саюза пісьменнікаў было больш, чым у любым абласным цэнтры Беларусі. Сярод іх такія імёны як Уладзімір Арлоў, Лявон Баршчэўскі, Сяржук Сокалаў-Воюш, Вінцэсь Мудроў, Якуб Лапатка і многія іншыя.
Алесь Аркуш пагутарыў з Ірынай Жарнасек пра „залаты час” літаратурнай Полаччыны.
Ірына Жарнасек: Літаратура да мяне прыйшла на Полаччыне, але дзіцячыя мары з’явіліся на Глыбоччыне, на маёй малой радзіме. Нарадзіліся – там, рэалізаваліся – тут. Так атрымалася. Бо пачала я пісаць у сталым узросце.
РР: А якога першага пісьменніка ты пабачыла на ўласныя вочы – жывога, рэальнага?
Ірына Жарнасек: Гэта быў Юрась Касцюк, калі я паслала сваё першае апавяданне ў гарадскую газету “Хімік”. Я вырашыла, што дашлю свой твор поштай, а не панясу сама ў рэдакцыю. Я баялася сваёй недасканаласці, і ўвогуле баялася гэтых пісьменнікаў, яны здаваліся мне нейкімі “марсіянамі”. І таму я паслала. І мне прыйшоў адказ, таксама па пошце. Касцюк у ім пісаў: прыйдзіце да нас, гэта не так далёка ад вас. А я жыла на Блахіна, амаль што насупраць рэдакцыі “Хіміка”. Касцюк патлумачыў: трэба толькі перайсці трамвайныя шляхі. Я сабралася, перайшла праз шляхі і прыйшла. І так мы пазнаёміліся з Касцюком. Мы дарэчы з ім землякі. Яго ведалі ў маёй школе, ён жа з Плісы. Вучыўся ў той самай школе, якую я сканчвала. Але я яго раней асабіста не ведала, у нас была істотная розніца ва ўзросце.
РР: Касцюк у той час як раз узначальваў літаратурнае аб’яднанне “Крыніцы”, якое працавала пры “Хіміку”.
Ірына Жарнасек: Так, гэта ён узначальваў. Уладзімір Арлоў яшчэ быў таксама пачатковец. Праўда, тады ён ужо працаваў у “Хіміку”. Арлоў перашоў у рэдакцыю са школы, дзе настаўнічаў пасля БДУ. І тады я пазнаёмілася з Арловым. Але ў той час ён яшчэ не быў пісьменнікам. Мы зрэшчы аднагодкі і пачыналі разам. А Касцюк быў намеснікам галоўнага рэдактара гарадской газеты. Гэта ўжо “шышка”. (смяецца)
РР: А адкуль тады ўзяліся гэтыя ўсе пісьменнікі, якія праявілі сябе на Полаччыне напрыканцы 80-х? Як яны нараджаліся? Прыйшлі ў “Крыніцы” і там сфармаваліся?
Ірына Жарнасек: Ну так. Я калі прыйшла ў “Крыніцы”, літаб’яднанне ўжо працяглы час існавала. Хадзілі на яго і мясцовыя паэты-рабочыя – Шаўкун, Старынскі. Старажылы. Мы глядзелі на іх з павагай. У той час, калі я прыйшла, не магу сказаць, што “Крыніцы” былі шматлікімі.
РР: А вось цікава. Газета “Хімік” была расейскамоўнай. Горад Наваполацак таксама не быў пранізаны беларускай культурай, нейкай уласнай мясцовай традыцыяй. Быў хутчэй інтэрнацыянальным, бо сюды з’ехаліся людзі на новабудоўлі з усяго Саюза. А вось літаб’яднанне было пераважна беларускамоўным.
Ірына Жарнасек: Так, канешне, беларускамоўным. Я нават і не ведаю, як гэта патлумачыць. Дарэчы, я пачынала адразу пісаць па-беларуску. А так многія перастройваліся. І той самы Касцюк перастройваўся. І многія іншыя. Хіба толькі Мудроў і Арлоў яшчэ таксама пачалі пісаць адразу па-беларуску. Як гэта патлумачыць? Але што тут тлумачыць. Мы любілі Беларусь, і гэта было аднадумства, сапраўднае, у вышэйшым сэнсе гэтага слова. Таму гэта было неяк натуральна.
РР: Я думаю, што чалавечы фактар таксама адыйграў сваю ролю. Усё ж такі Юрась Касцюк быў чалавекам беларускацэнтрычным. І гэта бачна, калі пачытаеш ягоную прозу, ягоныя нарысы. І калі згадаеш гісторыю яго жыцця. Гэта быў чалавек адданы роднай мове, беларушчыне.
Ірына Жарнасек: Абсалютна. Я нават не памятаю, каб ён недзе гаварыў па-расейску.
РР: Але ён займаў і адміністрацыйныя пасады, скончыў вышэйшую партыйную школу.
Ірына Жарнасек: Гэта ўжо потым было, пасля таго, як я прыйшла на “Крыніцы”, калі ён пайшоў у партыйную школу. Не ведаю, чаго яго туды пацягнула, але, я думаю, яна яго не сапсавала, хаця б таму, што ягоныя перакананні абсалютна засталіся. Праз нейкі час ён зноў вярнуўся ў журналістыку.
РР: А вось калі казаць пра “залаты час” літаратурнага аб’яднання “Крыніцы” і літаратуры Полаччыны, то калі гэта было, у які час?
Ірына Жарнасек: Тут цяжка вызначыць. Але я думаю тады, калі ў полацкіх літаратараў пачалі з’яўляцца першыя кнігі. Першай, відаць, была кніга Арлова “Добры дзень, мая шыпшына”, якая так хораша была прынятая. Неўзабаве выйшла і мая першая кніга.
РР: Затым проста “пасыпалася”, выйшлі кнігі ў Неўдаха, Барэйшы, Мудрова, Лявона Баршчэўскага, Якуба Лапаткі… А затым і першы зборнік Сержука Сокалава-Воюша.
Ірына Жарнасек: О, пра Сержука Сокалава-Воюша асобная гісторыя. Я памятаю, калі Сяргей Сокалаў прыйшоў на “Крыніцы” то ён сказаў: я на этом вашем языке никогда разговаривать не буду и писать тем более. Было такое. Але вельмі хутка ён пачаў і размаўляць, і пісаць. Вельмі хутка. Перабудаваўся адназначна. Прычым цалкам, з галавой.
РР: А ці не ўзнікала жаданне напісаць нейкі мастацкі твор пра тыя часы, такі нон-фікшн, пра сяброў, пра той час?
Ірына Жарнасек: Нас так шмат было, калі мы ўсе напішам. А ўвогуле цікава было б параўнаць, калі б мы ўсе напісалі і затым параўналі, як хто каго ўспрымаў.
РР: Проста я думаю, што ўжо вырасла цэлае пакаленне ў Полацку-Наваполацку, якое ніколі не чула пра той літаратурны бум, мясцовы літаратурны развой. Я думаю, было б карысна ім распавесці.
Ірына Жарнасек: Магчыма. Але для гэтага трэба нейкае натхненне. Хто ведае, да каго яно прыйдзе. Думаю, што такое напэўна ўзнікне. Але хто гэта зробіць? Не ведаю.
Гутарыў Алесь Аркуш, Беларускае Радыё Рацыя
Глядзіце таксама
