„Канстанцін Каліноўскі: Асоба і легенда”
“Асобу Кастуся Каліноўскага ўспрымаю перш за ўсё як нашага беларускага героя, нягледзячы на тое, што ёсць пытанні, перш за ўсё палітычнага характару ў яго праграме, якія мне асабіста не падабаюцца”, – кажа гісторык Васіль Герасімчык.
Сёлета адзначаем 155 гадоў з часу нацыянальна-вызвольнага паўстання 1863-64 гадоў, якое на нашай тэрыторыі называем часта паўстаннем пад кіраўніцтвам Кастуся Каліноўскага.
На гэтую тэму і гаворым з нашым госцем, аўтарам кніжкі “Кастанцін Каліноўскі: Асоба і легенда” Васілём Герасімчыкам:
РР: Вашае зацікаўленне асобай Кастуся Каліноўскага, адкуль яно? Чаму менавіта Кастусь Каліноўскі?
– Справа ў тым, што ў 2010 годзе я пачаў навучанне на расейска-польскай магістарскай праграме, навучаўся ў Маскве і Торуне, і неабходна было выбраць тэму, якая б ахапляла памежны рэгіён, закранала і Беларусь, і Польшчу, і Расею, і Літву. Я выбраў непасрэдна Кастуся Каліноўскага. Справа ў тым, што ў 2010 годзе паўстала хваля непаразумення гэтай асобы, якую фактычна выключылі з нашых падручнікаў па гісторыі. У падручніку за 10 клас быў складзены цэлы міф, асобная глава, прысвечаная таму, што Каліноўскі – ніякі не наш герой. Мяне гэта вельмі ўсхвалявала, я вырашыў, што трэба з гэтым нешта рабіць і як вынік паўстала кніга.
Я першапачаткова таксама не вельмі станоўча ўспрымаў асобу Кастуся Каліноўскага, лічыў, што гэта такі польскі рэвалюцыянер, які нас мужыкоў-беларусаў вырашыў выкарыстаць у сваіх мэтах.
– Але адна справа, калі ты працуеш з ідэалагізаванымі творамі, а іншая, калі працуеш непасрэдна з дакументамі. Усё адкрываецца зусім па-іншаму.
РР: Вы лічыце Кастуся Каліноўскага нашым, беларусам? У свой час мне ў цяпер праваслаўных Мастаўлянах на Падляшшы, дзе нарадзіўся Каліноўскі, людзі казалі, навошта вам той Каліноўскі, ён жа каталіком быў…
– Каліноўскі быў хрысціянінам без яскрава вызначанага канфесійнага падзелу. Пра гэта сведчыць і той факт, што напярэдадні пакарання смерцю ён у адрозненні ад многіх іншых паўстанцаў адмовіўся ад дапамогі ксяндза, паколькі паміраць ён павінен быў сам. У якасці рэлігійнага боку ён больш успрымаў уніяцтва, што было звязана не столькі з яго палітычнымі поглядамі, колькі з гісторыяй яго сям’і. Тры яго браты былі хрышчаныя ў мастаўлянскай уніяцкай, сёння праваслаўнай, царкве. То бок тры з 11 дзяцей ад першай жонкі Сымона Каліноўскага былі ахрышчаныя ў царкве, астатнія восем – у касцёле, у тым ліку і Кастусь Каліноўскі, названы ў гонар сына ўніяцкага святара Канстанціна Крукоўскага, сябра сям’і Сымона Каліноўскага.
Таму тут усё вельмі пераплецена, а мы сёння ствараем стэрэатыпнае мысленне, падзяляючы людзей толькі на той падставе, што яны нам нечым не адпавядаюць ці не падабаюцца.
– Я сам праваслаўны, і асобу Кастуся Каліноўскага ўспрымаю перш за ўсё як нашага беларускага героя, нягледзячы на тое, што ёсць пытанні, перш за ўсё палітычнага характару ў яго праграме, якія мне асабіста не падабаюцца. Але гэта не значыць, што мы павінны яго выкрэсліваць з нашай памяці, з нашай гісторыі.
Паводле Васіля Герасімчыка, пацверджаннем таго, што Каліноўскі усё ж такі наш, ёсць “не толькі яго дзейнасць, яго самаахвярнаць, але і мова, якой ён карыстаўся ў публіцыстычнай дзейнасці”:
– Караткевіч, калі ў яго спыталі, чый жа Каліноўскі, адказаў, што тут не можа быць непаразумення: чалавек ішоў паміраць, напісаўшы апошнія лісты па-беларуску. Дык які ён можа быць паляк? У адрозненні ад іншых паўстанцаў, Каліноўскі даваў свае паказанні на рускай мове. Яго бацька быў выхаваны ў польскай культуры, і сам Каліноўскі быў выхаваны ў польскай культуры і гэта было нармальна ў той час. Але ён даваў паказанні па-руску, а не па-польску. Свае апошнія словы, адрасаваныя да любай жанчыны і да роднага народу пакінуў на роднай яму беларускай мове.
РР: Вы сказалі, што не пагаджаецеся з некаторымі поглядамі Каліноўскага, раскажыце, з якімі. У чым былі негатыўныя рысы Каліноўскага, бо ж як у кожнага чалавека ў яго былі і такія…
– Мне як чалавеку, які належыць да праваслаўнай канфесіі, не падабаецца яго ўспрыманне на той час, але варта падкрэсліць, што Каліноўскі не найлепей адносіўся і да каталіцкіх ксяндзоў, якія вельмі шмат таксама дапамагалі царскаму ўраду. Былі і тыя, хто пераходзіў на бок паўстанцаў, іх было больш, чым праваслаўных святараў. Але былі і праваслаўныя святары, якія пераходзілі на бок паўстання. З сённяшняга часу, напрыклад, мне складана ўспрымаць ваганні Каліноўскага. Таксама мы Каліноўскага звязваем з быццам бы такім фанатыкам рэвалюцыйнай ідэі, але гэта быў чалавек, які быў здольны пайсці на кампраміс, калі лічыў, што гэта для агульнай карысці справы. Я лічу, што калі б паўстаннем кіраваў толькі Каліноўскі, паўстанне мела б поспех. Але, на жаль, разам са сваімі паплечнікамі ён быў адкінуты ад улады, напісаў зварот да нашчадкаў, да нас з вамі, у якім складаў з сябе адказнасць за лёс паўстання перад намі, але барацьбу працягваў, верны сваім поглядам. За свае погляды і за свае памылкі ён адказаў высокім коштам, уласным жыццём.
РР: Падчас даследавання асобы Каліноўскага, ці былі факты, якія вы адкрылі для сябе, якія вас здзівілі?
– Такіх фактаў вельмі шмат, ледзь не праз кожную старонку ў кнізе. Першае, што мяне здзівіла, што мы сваіх герояў не ведаем. Вось, напрыклад, не ведаем, якая была сям’я ў чалавека, а гэта можа вельмі шмат раскрыць у яго эмацыйным плане, у яго далейшым жыцці. У бацькі Кастуся Каліноўскага – Сымона – было 25 дзяцей, і з іх далі нашчадкаў толькі чатыры. Вельмі шмат дзяцей памірала ў маленстве ад розных хвароб. І гэта вісела такім “дамоклавым мячом” над усёй сям’ёй, у тым ліку і над Кастусём Каліноўскім. Гэта быў таксама чалавек, які шукаў падыходы да сваіх паплечнікаў. Ён спачатку рэзаў праўду-матку, што спачатку адхінала людзей ад яго, але ў далейшым яны разумелі, што Кастусь – гэта чалавек, верны свайму слову і ён не скажа нечага такога, чаго б не намагаўся зрабіць. Цікавы факт, што Каліноўскі некалі хацеў стаць следчым. Гэта была нармальная справа, мы памятаем і прыклад Францішка Багушэвіча. Гэта адно пакаленне, якое фактычна і стварала Беларусь. Сам Каліноўскі, выхаваны ў польскай культуры, у расейскім універсітэце, прайшоў праз ідэі, што наш народ успрымаў спачатку як літоўцаў (як у 1862 годзе ў не надрукаваным нумары “Мужыцкай праўды”), але напрыканцы жыцця і падчас паўстання ён успрымае наш народ як беларусаў, нашую зямлю як Беларусь, а нашу мову як беларускую. І гэта таксама яго дасягненне.
РР: Вы былі на Падляшшы, наколькі я ведаю ў Мастаўлянах, Ялоўцы. Ці нешта яшчэ захавалася па гэты бок мяжы, звязанае з Каліноўскім?
– Я прыязджаў шукаць могілкі, надмагіллі. На жаль, ні ў Мастаўлянах, дзе былі пахаваныя тры браты Каліноўскага, хрышчаныя ва ўніяцтве, ні ў Ялоўцы нічога не знайшлося. Але ў Мастаўлянах ёсць даволі добры помнік, прысвечаны Кастусю Каліноўскаму.
Васіль Герасімчык працягвае даследаваць і гісторыю сваёй малой радзімы, вёскі Васілевічы на Слонімшчыне і слонімскага рэгіёну. Кажа, што ўжо падрыхтавана і кніга, але пакуль няма магчымасцяў для яе выдання. Сярод асобаў свайго рэгіёну ён найбольш захапляецца Львом Сапегам і Міхалам Казімірам Агінскім.
Цалкам гутарка – у далучаным гукавым файле.
Васіль Герасімчык нарадзіўся ў 1987 годзе ў вёсцы Васілевічы Слонімскага раёна. Вучыўся ў Парэцкай базавай школе, у СШ №2 горада Слоніма. У 2009 годзе скончыў гістарычны факультэт Гарадзенскага ўніверсітэта імя Янкі Купалы і магістратуру пры ім. Праходзіў навучанне па двухгадовай расейска-польскай магістарскай праграме, паводле якой навучаўся ў Маскве і Торуне.
Гутарыла Яна Запольская, Беларускае Радыё Рацыя
