Зміцер Бандарэнка: Плошча нанесла моцны ўдар па Лукашэнку
19 снежня 2010 года дзясяткі тысячаў беларусаў сабраліся ў цэнтры Менска, каб выразіць свой пратэст супраць фальсіфікацыі прэзідэнцкіх выбараў. З Кастрычніцкай плошчы, якую ўдзельнікі Плошчы-2006 перайменавалі ў гонар Кастуся Каліноўскага, натоўп рушыў на Плошчу Незалежнасці. Пазней невядомыя асобы выбілі шыбы ў Доме Ураду, а пратэставальнікаў жорстка разагнала міліцыя.
У пятую гадавіну Плошчы Беларускае Радыё Рацыя пагутарыла з былым палітвязнем, каардынатарам кампаніі “Еўрапейская Беларусь” Зміцерам Бандарэнкам, які ў 2010 годзе быў сябрам штабу кандыдата на прэзідэнта Андрэя Саннікава.
РР: Спадар Зміцер, 5 гадоў мінула з Плошчы. Апазіцыю вінавацяць, што яна тады не мела плана. Цяпер, з вышыні часу, ці варта было заклікаць людзей на пратэст?
Зміцер Бандарэнка: Безумоўна, таму што ў гісторыі Беларусі застануцца найбольш яркімі падзеямі менавіта масавыя акцыі. Гэта Чарнобыльскі Шлях 1996 года, гэта Марш Свабоды 1999 г., гэта другі Марш Свабоды ў сакавіку 2000 г., гэта Плошча і намётавае мястэчка пасля выбараў 2006 г. і безумоўна, масавая акцыя супраць фальсіфікацыі выбараў 19 снежня 2010 г. Менавіта гэтыя акцыі найбольш запамінальныя, найбольш яскравыя і найбольш асвятляльныя ў сусветных медыях. Дзякуючы ім людзі ведаюць, што беларусы змагаюцца супраць дыктатуры Лукашэнкі.
РР: У грамадстве назіраецца пэўнае расчараванне, што кожныя некалькі гадоў адбываецца зрыў, некалькі дзясяткаў тысяч людзей выходзіць на Плошчу, і потым нічога не мяняецца. Лукашэнка застаецца пры ўладзе, а больш таго, з’яўляюцца дзясяткі палітвязняў, пакуты людзей. Апошняя Плошча – больш за тысячу затрыманых. Ці сапраўды гэта было варта гэтага пратэсту, і ці Вы можаце ўявіць, што было б з Беларуссю, калі б не было гэтага пратэсту?
Зміцер Бандарэнка: Могуць быць іншыя варыянты. Першы варыянт, беларусы, як пакорнае быдла падпарадкоўваюцца Лукашэнку і Беларусь становіцца Паўночнай Карэяй, калі няма пратэстаў, другі варыянт – узброены супраціў. Але дэмакратычныя сілы Беларусі вырашылі ва ўнутраным змаганні за свабоду не прыбягаць да гвалтоўных метадаў, таму што не хочацца развязваць грамадзянскі канфлікт, не кажу пра большае. І таму негвалтоўны супраціў, абсалютна законны і абсалютна высакародны з боку лідараў апазіцыі. Таму што лідары апазіцыі ішлі ў першых шэрагах падчас усіх акцый, і менавіта гэтай, і яны прайшлі праз турмы, прайшлі праз катаванні на працягу шмат гадоў.
Альбо быць рабом, нявольнікам, альбо змагацца. Іначай быць не можа.
РР: Падобнай думкі прытрымліваецца Мікалай Статкевіч. Ён калі выйшаў з турмы сказаў, што міліцыянты нам не ворагі. То бок, варыянт такога супрацьстаяння як было на Майдане, дэмакратычныя сілы сабе такога не ўяўляюць?
Зміцер Бандарэнка: Я не ведаю, адкуль узялося гэтае пасыпанне галавы попелам. Быў я падчас першага Майдану ва Украіне, падчас першага вечара пасля выбараў у 2004 годзе на Майдане было значна менш людзей чым у Менску на Плошчы у 2006 і 2010 годзе. Там іншыя ўмовы. Міліцыя не разганяла першыя дні, нават у 2013 годзе. Вы бачылі вельмі дарагія краны, гукаўзмацненне? Абсалютна іншая сітуацыя. Таму, калі глядзець, з тымі магчымасцямі, дакладней, з адсутнасцю гэтых магчымасцяў, адсутнасцю незалежных тэлеканалаў (якія былі ва Украіне і ў 2004, і ў 2013 годзе) беларусы глядзяцца вельмі годна. І гэта сапраўды можна назваць негвалтоўным паўстаннем, як гэта піша ў сваёй кнізе Андрэй Саннікаў. Гэта было негвалтоўнае паўстанне. Улада яго падавіла, але ад гэтага подзвіг лідараў, подзвіг удзельнікаў гэтых падзей з боку беларускага грамадства, ён не становіцца меншым.
РР: Таксама Андрэй Саннікаў у тых фрагментах кнігі, якія публікуюцца на сайце Хартыя’97, з тых нататак можна зрабіць выснову, што асноўнай прычынай паразы Плошчы стала тое, што не ўдалося пратрымацца да наступнага дня. То бок, калі б людзі пратрымаліся ноч, гісторыя краіны была б вырашана іначай?
Зміцер Бандарэнка: Гэта безумоўна. Гэта разумеў Лукашэнка, і таму ён прымяніў брутальныя контрхады.
Але я скажу, што рэжыму ў тую ноч быў нанесены такі ўдар, ад каторага ён не адышоў і сёння. То бок пасля 2010 года эканоміка Беларусі знаходзіцца ў заняпадзе, валютная сістэма знаходзіцца ў заняпадзе. Безумоўна, гэта плады палітыкі самаго Лукашэнкі, але адначасова для ўсяго свету стала зразумела на той час, што гэту асобу, гэты рэжым падтрымоўваць няварта. Гэта напаўздуты балонік, рэжым ужо знаходзіцца ў такім стане. Мы ведаем, што адбываюцца пэўныя бітвы, а іх вынікі могуць быць праз гады, нават дзесяцігоддзі. Тут мы бачым, што ад гэтага ўдара Лукашэнка аправіцца не здолеў да сённяшняга дня, і на маю думку, ужо і болей і не аправіцца.
РР: Мы памятаем тыя падзеі, брутальны разгон. Тады ўсю краіну ўзрушыла гісторыя 22-гадовай Маі Абромчык, якой міліцыянты раструшчылі нагу. Гэтыя злачынствы застаюцца без пакарання. Тым ні менш, спадарыня Ярмошына можа ляцець і ў Парыж, і ў Рым, спадар Макей стаў міністрам замежных спраў і адкрыта сустракаецца з заходнімі дыпламатамі. Міжнародная супольнасць пачынае забывацца пра гэтыя злачынствы?
Зміцер Бандарэнка: Ведаеце, на днях на ўзбярэжжы Балтыкі прэзідэнт Польшчы Анджэй Дуда усклаў кветкі, вянкі да помніка ахвяраў 1970 года, калі генерал Ярузэльскі, будучы на той час міністрам абароны па загаду першага сакратара фактычна камуністычнай партыі Польшчы Гамулкі прымяніў узброеную сілу супраць пратэстуючых рабочых балтыйскіх караблебудоўляў. Тады загінулі дзясяткі асобаў, і тысяча была параненая. І прэзідэнт Дуда казаў, што нават пасля 1989 года новыя ўлады Польшчы не пакаралі тых злачынцаў, а шмат хто з іх адышоў на той свет пад стрэлы ганаровай варты як дзяржаўныя дзеячы. Мы яшчэ нават уладу не змянілі.
Дыскусіі ў Польшчы ідуць да сёння, ці варта было сядаць за круглы стол з рэжымам. Польшча сёння знаходзіцца ў Еўразвязе і НАТА, а вяртаецца да падзей 1970 года. То бок, прайшло ўжо 45 гадоў, а ў нас прайшло 5 гадоў, пасля нейкіх падзей – 20. Справа не ў помсце, а ў тым, каб гэтыя падзеі былі ацэненыя, у тым ліку і юрыдычна, але ў той момант, калі на гэта прыйдзе час. Пакуль мы павінны назапашваць факты, мы павінны шанаваць герояў, таму што сёння кажуць, гэта ж апазіцыя вінаватая, гэта ж яна народ на вуліца вывела. Проста абсурд.
Ведаеце, мой дзядуля не пытаўся ні ў кога, што трэба рабіць. Ён арганізаваў партызанскі атрад і праз месяц ужо пасля ўварвання немцаў ваяваў супраць фашыстаў і загінуў у Беларусі ў партызанскім атрадзе ў лістападзе 1941 года.
Таму, ёсць каты, ёсць здраднікі, а ёсць героі, і не трэба ўсё мяшаць у адну кучу.
Былы палітвязень таксама заклікаў шанаваць герояў Плошчы і назапашваць факты, каб калі прыйдзе час, усе злачынствы ўладаў былі належна ацэненыя.
Адам Завальня, Беларускае Радыё Рацыя
