Катажына Штоп-Руткоўска: Нашая мадэль шматкультурнасці не вельмі дасканалая
17 верасня ва ўніверсітэце ў Беластоку пачнецца міжнародная канферэнцыя “Памежжа. Шматкультурнасць”. Нашую студыю наведала доктар Катажына Штоп-Руткоўска – адзін з арганізатараў гэтага мерапрыемства.
РР: Гэтая канферэнцыя адбываецца на памежжы. Думаеце, што месца правядзення будзе спрыяць працы, будуць адкрывацца “чакры” памежжа?
Катажына Штоп-Руткоўска: Відавочна, памежжа ёсць такім абшарам, які для нас вельмі важны. Хаця маю ўражанне, што ва ўніверсітэце пра гэта мала гаворым і не пра ўсё гаворым. І маю надзею, што гэтая канферэнцыя будзе паказваць рэальнае памежжа. Прычым, абмяркоўвацца будзе не толькі тое, што звязана з памежжам з Беларуссю, Літвой і Украінай, а таксама памежжа на поўдні і поўначы. Для нас важна, каб ва ўсёй Усходняй Еўропе гэтая тэма была актуальнай. Мы даслалі запрашэнні нашым калегам з Беларусі, з Літвы, на жаль, з Украіны нікога не будзе.
РР: Пытанне беларуска-польскага памежжа шмат дзе сустракаецца. Паводле вас, беларуска-польскае памежжа дастаткова даследавана?
Катажына Штоп-Руткоўска: Не часта мы можам штосьці выканаць супольна. Часта супольны грант, або якое даследаванне цяжка арганізаваць. Перадусім з палітычных прычынаў. З беларускага боку таксама робяць падобныя даследаванні. Але яны вельмі часта палітызававаныя, не пра ўсё паведамляецца, не кранаюцца справы цяжкія, канфліктныя. Мы ў Польшчы за апошнія 20 гадоў пачалі разглядаць справы, звязаныя з этнічнымі канфліктамі. Не ўсе канфлікты атрымалася добра даследаваць. І да сёння ідуць публічныя дыскусіі. Часта сацыёлагі публікуюць розныя рэчы на гэтую тэму, але гэта не трапляе да шырокай грамадскай свядомасці.
РР: Вы таксама выступаеце на канферэнцыі, і тэма вашага спавешчання пра тое, што памятаюць і што хочуць забыць, пра шматкультурнасць у гарадах на прыкладзе, пэўна, Беластока і бліжэйшага памежжа. Што памятаюць, а што хочуць забыць жыхары Беластока?
Катажына Штоп-Руткоўска: Зразумела, гэта такая назва, якая мусіць выклікаць цікавасць. Памяць мае розные ўзроўні. Я буду гаварыць пра афіцыйную памяць і непамяць, але ў свядомасці месцічаў. Такія даследванні ў Беластоку і Любліне мы зрабілі некалькі год таму ў інстытуце сацыялогіі. Мы звяртаем увагу і паказваем сярод іншага на такія дзве справы, якія характэрныя для Беластока. Першая, датычная “выклятых” жаўнераў і капітана „Бурага”. Другая тэма – апошняе бежанства – гэта адзін з забытых элементаў нашай гісторыі. І гэта не толькі датычыць жыхараў Беласточчыны, бежанцамі затым былі жыхары цэлай Польшчы. Апошнім часам інфармацыя пра гэта пачала з’яўляцца ў публічным дыскурсе, і многія людзі даведаліся, што гэта мела месца. Раней былі толькі расказы недзе ў сем’ях. Я таксама пра гэта ведала, хоць і не з’яўляюся беластачанкай, а ладзянкай, але чула ня раз пра гэта дома. Ніхто раней публічна пра гэта не гаварыў. Тое самае было і з тэмай былога габрэйскага насельніцтва Беластока. Хаця тут ужо шмат мяняецца, і ўсё часцей пра гэта гаворыцца публічна.
РР: У назве канферэнцыі ёсць слова “шматкультурнасць”. Здаецца, за апошнія гады слова “шматкультурнасць” палітыкі ўжываюць пры кожнай нагодзе. Ці не адбылася дэвальвацыя гэтага слова? Што такое шматкультурнасць, калі гаварыць пра нашае памежжа? Ці яна рэальна ёсць, ці яе вось так ствараюць?
Катажына Штоп-Руткоўска: Думаю, што слова “шматкультурнасць” вельмі важнае. У кантэксце апошніх падзей, якія адбываюцца на межах Еўразвяза, мы гаворым, што тэрмін “шматкультурнасць” і мадэль шматкультурнасці, якая функцыянуе ў Еўразвязе, магчыма не зусім дасканалая. Маю на ўвазе найперш брытанцаў і французаў, бо немцы, на маю думку, усё ж лепш спраўляюцца. У нас жа шматкультурнасць мае крыху іншае вымярэнне. Яна вынікае з таго, што на адным абшары, найперш пры мяжы, асабліва там, дзе раней не было мяжы, побач жывуць людзі, якія маюць розныя культуры, якія трымаюцца сваіх адметных моваў і звычаяў, адрозніваюцца таксама рэлігіямі, таму гэта шматкультурнасць мае іншае вымярэнне. Бо гэтыя адрозненні тут былі спрадвек, але цяпер тут існуе мяжа паміж рознымі краінамі, і гэта спецыфіка ўсходняга памежжа. Мы даследуем, якім чынам гэтая мяжа функцыянуе, як яна ўплывае на жыццё людзей. Таму гэтая шматкультурнасць тут мае зусім іншае вымярэнне, чым у нейкіх вялікіх агламерацыях у Францыі, ці Нямеччыне.
РР: А ці можна таксама казаць пра шматкультурнасць у гістарычным кантэксце. Бо ўсё ж шматкультурнасць, пра якую так прыгожа палітыкі гавораць, гэта шматкультурнасць 19 стагоддзя, 17 стагоддзя, а 20 стагоддзе ў гэтую шматкультурнасць дадало чорных фарбаў. І я, напрыклад, як чалавек з вонку, бачу, што нягледзячы на тое, што даследаванні паказваюць, што беластачане самі сябе лічаць талерантнымі, адкрытымі на шматкультутнасць, гэта не замінае жыць дзвюм супольнасцям – праваслаўнай і каталіцкай – амаль што паралельна. Пры гэтым можна заўважыць у прыватных размовах непрыемныя выказванні да адных і да другіх. Я быў, напрыклад, сведкам надпісу “рускія вон” побач з паліцэйскім камісарыятам. Як з гэтай шматкультурнасцю?
Катажына Штоп-Руткоўска: На маю думку, важна, што дзеецца ў палітыцы ў цэнтры, а не на перэферыі. Якім чынам мы гаворым пра розныя культуры, якім чынам гаворым наогул пра пальскасць. Ад гэтага залежыць, што будзе адбывацца на памежжы. Падаецца мне, і гэта бачна ў канктэксце дыскусіі пра эмігрантаў, або уцекачоў, што некаторая катэгорыя палякаў пачынае ўсё больш выразна ствараць вельмі герметычную супольнасць, з падзелам на „мы” і „яны”. І ўсё больш відавочна ў публічным дыскурсе як людзі гавораць на вуліцы, якія жарты ўжываюць. І тое, што вы расказалі – гэта скрайні выпадак таго, пра што пішуць на сценах.
Гутарыў Зміцер Косьцін, Беларускае Радыё Рацыя
Глядзіце таксама
