1. РАЦЫЯ
2. Сумежжа
3. Падляшская, беларуская Ітака

Падляшская, беларуская Ітака

Ой, тая па­ні гі­сто­рыя! Па­тра­піць яна жар­та­ваць, пры­ні­жаць і ўзвы­шаць, здзе­ка­вац­ца не толь­кі над не­вя­лі­кі­мі на­ро­да­мі, але і пры­но­сіць вык­лі­кі ў выг­ля­дзе між­дзяр­жаў­ных, гла­баль­ных і між­кан­ты­нен­таль­ных кан­ф­лік­таў. У та­кой сі­ту­а­цыі цэ­лым на­цы­ям, іх­нім ін­тэ­лек­ту­а­лам, ці звы­чай­ным спа­жыў­цам хле­ба і со­лі пад лю­бою ге­аг­ра­фіч­най шы­ра­тою за­ста­юц­ца толь­кі нер­вы, сло­вы абу­рэн­ня, пра­лі­тая кроў і, на жаль, іду­чая за тым бя­да і смерць. І на­цы­я­наль­ная ідэя, як і тая Бо­жая ве­ра, даз­ва­ляе лю­дзям заг­ля­даць у глыб гі­сто­рыі і са­міх ся­бе дзе­ля па­ра­тун­ку і вы­жы­ван­ня. На­ша­га, крын­каў­ска­га Сак­ра­та Яно­ві­ча бе­ла­ру­ская «Скар­га на гі­сто­рыю» спле­це­ная не­раз­дзель­на і сім­бі­ёз­на тут з яго­най «Ма­літ­ваю да род­на­га сло­ва». Ма­лое пад­ляш­скае трым­цен­не бе­ла­ру­ска­га сэр­ца і ду­шы з бяз­меж­ны­мі бе­рас­цей­ска-га­ра­дзен­скі­мі ду­хоў­на-тэ­ры­та­ры­яль­ны­мі раз­га­лі­на­ван­ня­мі аказ­ва­ец­ца смач­ным ку­ском для су­се­дзяў ме­на­ві­та «Тэр­рай ін­ког­ні­тай», не толь­кі блі­жэй­шым і да­лей­шым чу­жын­цам, але і для са­міх ся­бе.

Вось тут так­са­ма мая пат­ра­ча­ная пуш­чан­ская Іта­ка, якую ста­ра­ю­ся бе­зу­пын­на ад­шу­коў­ваць і ха­чу да яе із­ноў прып­лыс­ці па‑над ме­жа­мі і му­ра­мі. Мо­жа ней­кім чы­нам удас­ца яе бяз­боль­на пас­шы­ваць; ма­гіч­ным, ча­ра­дзей­ным зел­лем і ці­хай за­мо­вай па­го­іць усе жы­выя ра­ны і шна­ры. Асаб­лі­ва за­раз, ка­лі сі­лы цем­ры ўсёй сва­ёй сі­лай ад­во­дзяць нас ад га­лоў­на­га — вяр­нуц­ца ў бе­ла­ру­скую Іта­ку ўсім яе вы­кі­ну­тым дзе­цям, па­куль ба­дзя­гам без мес­ца і краю. На жаль, тое веч­нае і су­час­нае шу­кан­не і ван­д­ра­ван­не пры­му­шае аб­вост­ра­на ўгля­дац­ца ў са­міх ся­бе і да­ма­га­ец­ца асэн­са­ван­ня пы­тан­ня: ці мож­на нам змі­рыц­ца з раз­бу­ра­ны­мі ста­год­дзя­мі сва­і­мі Тро­я­мі, Кар­та­гі­на­мі, спа­ле­ны­мі род­ны­мі Алек­сан­д­рый­скі­мі біб­лі­я­тэ­ка­мі, ад якіх за­ста­ец­ца толь­кі ўспых­лае по­лы­мя за­быц­ця над по­пе­ла­мі па­мя­ці і за­рос­лы­мі сцеж­ка­мі на­цы­я­наль­най гі­сто­рыі?

Ге­а­па­лі­тыч­нае рас­па­ла­жэн­не бе­ла­ру­ска­га на­ро­да ў цэн­т­раль­най част­цы ўсход­няй Еў­ро­пы (ка­лі та­кая са­праў­ды іс­нуе?), ёсць яго шан­цам, але і прак­лё­нам. Да­стат­ко­ва прыг­ля­дзец­ца ця­гам гі­сто­рыі са­мым вя­лі­кім вой­нам з ся­рэд­ня­веч­ных ча­соў, то ака­жац­ца, што да­ро­гі ва­ен­ных па­хо­даў сва­іх, чу­жых, на­ём­ных вой­скаў цяг­ну­лі­ся па скры­жа­ван­нях бе­ла­ру­скіх нап­рам­каў ад ус­хо­ду і за­ха­ду і ад поў­на­чы да поў­д­ня. Вы­бу­доў­ваць і ад­бу­доў­ваць сваё ста­ла не­ад’­ем­най част­кай лё­су ўсіх бе­ла­ру­скіх Ру­сяў. І тры­вае па сён­няш­ні дзень! Ка­лі да гэ­та­га ва­ен­на­га вы­ніш­чэн­ня мы ўлі­чым смер­ця­нос­ныя спа­да­рож­ні­цы-сяст­ры­цы — за­ра­зы і по­шас­ці, то пад­няц­ца ў дэ­маг­ра­фіч­ным, эка­на­міч­ным, па­лі­тыч­ным пла­не гэ­та не спра­ва дзе­ся­ці­год­дзяў, але час­цей ста­год­дзяў!

Чар­го­вая хва­ля бе­ла­ру­скіх бе­жан­цаў, асаб­лі­ва ў так маш­таб­ным вы­мя­рэн­ні прып­лы­ла і да нас, на Пад­ляш­ша, пас­ля 2020 го­да. І, аказ­ва­ец­ца, пат­ра­пі­лі яны сю­ды ў боль­шас­ці бу­ду­чы нес­вя­до­мы­мі, што тут ад ста­год­дзяў жы­вуць у ся­бе так­са­ма эт­ніч­ныя бе­ла­ру­сы! А ад­куль жа ім пра гэ­та бы­ло ве­даць! У са­вец­кай, а по­тым лу­ка­шэн­каў­скай Бе­ла­ру­сі пра бе­ла­ру­скія мен­шас­ці, ці ды­яс­па­ры не бы­ло мес­ца ў аду­ка­цый­най і ме­ды­яль­най пра­сто­ры. На­ад­ва­рот, за­ста­ва­ла­ся толь­кі па­даз­рэн­не і ней­кая не­да­вер­лі­васць! На­ват з’ез­ды бе­ла­ру­саў све­ту «Баць­каў­ш­чы­на» не бы­лі ў змо­зе пе­рак­лас­ці­ся на рэ­аль­ную ад­к­ры­тасць і да­па­мо­гу асі­мі­лю­ю­чым­ся бе­ла­ру­сам па‑за ме­жа­мі ду­хоў­най баць­каў­ш­чы­ны. Тая склаў­ша­я­ся за­раз сі­ту­а­цыя па­тра­буе з бо­ку но­вай эміг­ра­цыі ў Пад­ляш­скім ва­я­вод­стве цяр­п­лі­ва­га ўза­е­маз­ра­зу­мен­ня і ах­во­ты спаз­нан­ня ад­мет­нас­ці на­шай бе­ла­ру­скай на­цы­я­наль­най мен­шас­ці. І так­са­ма з на­ша­га бо­ку пат­рэб­нае зра­зу­мен­не, што вар­та і трэ­ба быць нам ра­зам! Та­му це­шу­ся, што ад­к­ры­ван­не і спаз­на­ван­не лё­су пад­ляш­скіх бе­ла­ру­саў ста­но­віц­ца на­ту­раль­най і сі­стэ­ма­тыч­най спра­вай у мно­гіх іні­цы­я­ты­вах бе­ла­ру­скай ды­яс­па­ры Бе­ла­сто­ка.

Та­му, дай Бо­жа, каб так бы­ло, па­коль­кі ра­зам ляг­чэй бу­дзе нам на­да­лей быць бе­ла­ру­са­мі! Ра­зам ма­ца­ваць то­ес­насць бе­ла­ру­ска­га лё­су, гі­сто­рыі і мо­вы. Вы­бу­доў­ваць і пе­ра­да­ваць за­раз і на­ступ­ным па­ка­лен­ням на­цы­я­наль­ную год­насць і спрад­веч­ным, мяс­цо­вым бе­ла­ру­сам, і асе­лым за­раз бе­ла­ру­скім гра­ма­дзя­нам. Бо ма­са­ва­га вяр­тан­ня ў Рэс­пуб­лі­ку Бе­ла­русь з Поль­ш­чы і ін­шых кра­ін све­ту ў блі­жэй­шым ча­се не бу­дзе. Мо бе­ла­ру­ская Іта­ка — Пад­ляш­ша гэ­та так­са­ма род­нае пры­ста­ніш­ча?

Яў­ген Вапа, тыднёвік „Ніва”, №19, 2023 г.