Маніпуляцыі СССР вакол прыметнікаў „советский” і „русский” на прыкладзе Трыеста
Партызанская барацьба зрабіла значны ўнёсак у вызваленне Італіі ад дыктатуры Мусаліні і ад фашызму ў цэлым. Але нават пасля таго як партызаны 28-га красавіка 1945 года схапілі дучэ і павесілі, баі за італьянскія гарады яшчэ трывалі.
Напрыклад, за Трыест, які ўжо трэці год быў пад нямецкай акупацыяй. Імі ў горадзе быў арганізаваны канцэнтрацыйны лагер Рыз`ера ды Сан Саба. Канец Гітлера і яго хаўруснікаў быў блізкі, аднак бліжэйшыя дні забралі яшчэ нямала жыццяў тых, хто змагаўся з нацызмам. 2 траўня ў баях за Трыест загінулі 29 чалавек, якія, верагодна, далучыліся да югаслаўскіх партызанаў, якія дзейнічалі ў гэтым рэгіёне. Пазней яны будуць пахаваныя на гарадскіх могілках Трыеста.
Помнік над братэрскай магілай, усталяваны пры перапахаванні парэшткаў герояў, пакідае пачуццё пэўнай маніпуляцыі. Справа незвычайная: на надмагільнай пліце, аформленай па-расейску, па-італьянску і па-славенску, напісана, што тут пахаваныя савецкія ваяры, а на калоне, што «рускія». Відавочна, савецкім уладам у свой час такое атаясамленне выхадцаў з СССР з адной, «галоўнай» нацыяй падабалася, бо яно іграла на руку русіфікатарскай палітыцы Крамля. А вось прадстаўнікам іншых народаў, асабліва эмігрантам, судзячы па шэрагу ўспамінаў, даводзілася траціць нямала высілкаў, каб за мяжой патлумачыць, што яны ніякія не «рускія», а ў СССР жывуць дзясяткі паняволеных імперыяй народаў. Нават прозвішчы загінулых пад Трыестам яўна гавораць пра рознае этнічнае паходжанне гэтых людзей: два Абдулаевых, Аляксееў, Аліяскіраў, Альпараў, Аманаў, Анчыкаў, Байснікаў, Валішаў, Грыгаран, Жарцоў, Ірокаў, Кірыенка, Максімаў, Махмутаў, Наточы, Падобры, Піст, Расінскі, Садэбекаў, Фёдараў, Юсэнка.
На жаль, біяграфіі большасці гэтых людзей застаюцца невядомымі. Але, як вынікае з прозвішчаў, бальшыня ахвяр таго бою пад Трыестам 2 траўня 1945 зусім не «рускія». Складана нават уявіць, каб усе яны былі раптам з тагачаснай складовай часткі Савецкага Саюза РСФСР. Тым больш партызанскія атрады часта фармаваліся з наяўных у канкрэтны час і ў канкрэтным месцы сілаў, вялікай залежнасці ад нацыянальнасці, роду папярэдніх заняткаў не было. За Трыест змагалася і Нацыянальна-вызваленчая армія Югаславіі з 1500 былымі савецкімі ваеннапалоннымі, а таксама савецкія, і італьянскія партызаны. Супраць Мусаліні і Гітлера змагаліся і тыя, хто ране збег ад савецкай улады. Няма сумневаў, што СССР, які ўдзельнічаў ва ўшанаванні памяці дапамогай ва ўсталяванні падобных помнікаў, наўмысна падставіў у Трыесце слова «русских» замест «советских». Слова «советский» у СССР часта выкарыстоўвалася дзеля таго, каб прыхаваць нацыянальны характар гітлераўскага генацыду. Напрыклад, у шэрагу гарадоў былога Саюза ёсць таблічкі, усталяваныя на месцах масавых расстрэлаў габрэяў, але часта пра тое, што ў гэтым гета ці на дадзенай плошчы знішчалі проста за нацыянальнае паходжанне, не паведамляецца, слова «габрэйскі» замяняецца на «савецкі». На вялікі жаль, такая практыка атрымала вялікі распаўсюд. Сучасная пуцінская Расея праводзіць падобную ж палітыку, наўмысна не заўважаючы і не згадваючы ўнёсак іншых народаў у барацьбу з нацызмам і фашызмам.
Сімвалічна, што на гэтым самым участку могілак знаходзіцца абеліск, усталяваны ў 2010 Ўрадам Казахстана і Пасольствам гэтай краіны ў Італіі. Ён быў пастаўлены па ініцыятыве ўдзельніка вайны і тых баёў Ісабай Калмухана і прысвечаны ўсім загінулым на палях бітваў з нацызмам. Сярод прозвішчаў і казахскія, і беларускія, і армянскія, і татарскія, і ўкраінскія, але ніякіх грубых і несправядлівых абагульненняў няма.
Кастусь Багушэвіч, Беларускае Радыё Рацыя, Трыест, Італія
