Справа 1919 г. “Дні і турботы Гомельскага ЧК”
Вайна паміж бальшавікамі і белагвардзейцамі выявіла ў людзей шмат нечаканых схільнасцяў. Нядаўнія свінапасы станавіліся дзянікінскімі афіцэрамі, сціплыя гімназісткі ўзначальвалі антысавецкія паўстанні, а зацюканыя дзеці местачковых талмудыстаў і ліхвяроў ператвараліся ў зухаватых чырвоных камісараў. Узброенае супрацьстаянне “белых” і “чырвоных” было вайною ўсіх супраць усіх. І Чырвоная армія, і дзянікінцы бессаромна рабавалі тых жа сялянаў, прытым рабаванні тыя іншым разам набывалі характары масавага марадзёрства.
У белагвардзейцаў марадзёрамі займалася контрвыведка, у “саветаў” – Усерасійская Надзвычайная камісія, створаная 20 снежня 1917 года. Зрэшты, ад “марадзёрства” і “рабаўніцтва” яшчэ можна было адвярцецца і ў “белых”, і ў “чырвоных”. А вось ідэйныя ворагі і белагвардзейцаў, і бальшавікоў не маглі разлічваць ні на якую літасць. Прытым метады барацьбы з такімі ворагамі і ў чэкістаў, і ў дзянікінскіх контрвыведнікаў былі практычна аднолькавымі.
У сярэдзіне лютага 1919 года ў поле зроку Гомельскага ЧК патрапілі малады машыніст паравоза Пётр Сакалоўскі і ягоная каханка, Алена Красоўская. Калі Красоўскай закідалі толькі захоўванне нарабаванага, то абвінавачванні Сакалоўскага выглядалі куды цяжэйшымі.
ХАРАКТЕРИСТИКА
Гр. Петр Николаевич Соколовский, лет 28, слесарь-машинист, беспартийный, обвиняется в том:
что служил добровольцем в Деникинской армии и действовал против Советской власти. Основание – показания сожительницы Елены Карловны Красовской (…) Со слов сожительницы его, Елены Карловны видно, что он, Соколовский, поступил в Доброармию надеясь, что большевиков погонят отсюда вон (…) Чувствуя себя виноватым, он боялся выходить днем домой, навещать родителей, дабы его не поймали.
(…)
Обвиняется в том, что занял квартиру Сони Раппапорт по ее личной просьбе с целью сбережения имущества, выкопал закопанные ее вещи и деньги из сарая и присвоил. Основание: найденное при обыске.
Гр. Елена Карловна Красовская, 21 года, вдова околоточного надзирателя, обвиняется в том, что во время Деникинщины она имела связь с Доброармией (…) что вместе с сожителем Петром Соколовским присвоила чужое имущество гр. Сони Раппопорт и распродавала его.
Из допроса свидетеля Раппапорт С. М.
ВОПРОС: Опишите, какие именно вещи Соколовский выкопал из тайника, которые вы закопали?
ОТВЕТ: Я боялась деникинцев и закопала в сарае много хороших вещей. Шесть ложечек серебряных, два кольца серебряных (…) об этом Соколовский знал, когда меня не было дома, он пошел в сарай, откопал и все забрал себе
У следчае справе скрупулёзна зафіксавана ўсё, што Сакалоўскі накраў і нарабаваў падчас службы ў белагвардзейцаў: залатыя гадзіннікі, ланцужкі, бранзулеткі, манеты… Ёсць нават сурвэткі і абрусы. Сціплы пралетарый, які атрымаў зброю і ўладу, адчуў у сабе пакліканне рабаваць усё, што трапляла ў яго поле зроку, нават панчохі і жаночую бялізну.
Але ж з першымі паразкамі белагвардзейцаў Сакалоўскі кінуў зброю, садраў пагоны і вярнуўся да звыклай працы паравознага машыніста.
Следства цягнулася амаль год і практычна не рухалася. Калі рэчавыя доказы і можна было прышпіліць да справы, то непасрэдных сведчанняў наконт службы Сакалоўскага ў Добраахвотнай арміі ў чэкістаў не было. І тут ЧК прапанавала Алене Красоўскай, каханцы рабаўніка-дзянікінца, джэнтльменскае пагадненне: волю за сведчанні на арыштаванага.
1919 г. марта месяца 30 дня, Гомель
ИЗ ПОКАЗАНИЙ ЕЛЕНЫ КРАСОВСКОЙ
(…) в Смоленске он записался добровольцем в деникинскую армию, я его задерживала и умоляла не записаться, он меня не послушал и уехал. Меня оставил без всяких средств к жизни.
(…) потом он приехал с офицерами, ко мне заходил попить чаю (…) с ним были два офицера и два солдата добровольца. (…) Он мне сказал тогда, что большевики до чертиков надоели.
Як то ні дзіўна, але ў Гомельскім ЧК стрымалі слова. Нягледзячы на тое, што Алена Красоўская сама хавала і перапрадавала нарабаванае, яе вызвалілі ў той самы дзень, калі яна дала патрэбныя сведчанні.
Праз колькі гадзін пасля гэтага судзілі і самога Сакалоўскага.
Магчыма, ЧК і магло б дараваць рабаўніцкія схільнасці маладога пралетарыя – тым больш, што і самі чэкісты да рэвалюцыі займаліся экспрапрыятарствам каштоўнасцяў у буржуяў, а многія не кінулі гэты прыбытковы занятак і пасля рэвалюцыі.
Але ж ніякай літасці былому дзянікінцу быць не магло.
ПРИГОВОР
именем Российской Социалистической Федеративной Советской Республики
1920 г. марта месяца 30 дня
Гомельский революционный военный железнодорожный трибунал
(…)
рассмотрев дело и выслушав обвиняемых и свидетелей Революционный военный железнодорожный трибунал (…)
приговорил Соколовского Петра Николаевича к высшей мере наказаня – расстрелу. Приговор привести в исполнение по истечении 48 часов с момента объявления его
(…)
Приговор окончательный и обжалованию не подлежит
Комендант Губернского Губчека
Апреля 2 дня 1920 г.
г. Гомель
В Гомельский революционный железнодорожный Военный Трибунал
РАПОРТ
Согласно отношения за № 737 от 1 апреля с/г приговор над гр. Соколовским приведен в исполнение 1 апреля с/г в 9 часов вечера. О чем и доношу.
Комендант Губчека
Як склаўся далейшы лёс Алены Красоўскай, са следчай справы невядома. Магчыма, яна стала ўзорнай савецкай грамадзянкай, магчыма, уцякла за мяжу, магчыма, нават і уладкавалася ў ЧК.
Але ж можна не сумнявацца, што калі б яе дапытвалі не ў Надзвычайнай Камісіі, а ў дзянікінскай контрвыведцы, то яна і там паказала б на свайго каханка.
* * *
Наступным разам я раскажу пра нашчадка магілёўскага шляхецкага рода і яго ліхтугі ў НКВД.
Уладзіслаў Ахроменка, Беларускае Радыё Рацыя, архіў Службы Бяспекі Украіны
Радыё Рацыя дзякуе Архіву СБ Украіны ў Чарнігаўскай вобласці за прадстаўленыя матэрыялы, архіўную справу “3795-ОФ”
