Справа 1937 г. Хлопчык з Бабруйска, які стаў злачынцам супраць чалавечнасці

таму

Выдрукаваць Пракаментаваць (0) Падзяліцца

У архівах былога КГБ найбольш уражваюць тэчкі часоў Вялікага Тэрору з бясконцымі загадамі на тысячы чалавек – “расстраляць”, “расстраляць”, расстраляць”. І такіх тэчак – цэлыя стэлажы.

На кожным загадзе стаяць подпісы чэкістаў і пракурораў, якія расстрэлы санкцыянавалі. Пра біяграфіі тых чэкістаў вядома няшмат – фрагментарную інфармацыю пра найбольш вядомых можна знайсці хіба што ў спецыялізаваных даведніках ды Вікіпедыі. Яшчэ менш вядома пра матывацыі працы тых людзей у НКВД.

Між тым, тыя чэкісты вырашалі лёсы сотняў тысяч людзей. Ёсць сярод іх і нашыя землякі…

* * *

Калі б не падзеі 1917 года, Зіновій Кацнэльсан напэўна б стаў дробным коміваяжёрам. Прынамсі, падобным бізнэсам займалася шмат яго сямейнікаў, у тым ліку і бацька. У Бабруйску, дзе Зіновій нарадзіўся і пражыў да пятнаццаці гадоў, сям’я Кацнэльсонаў мела ў мясцовых яўрэскіх колах добрую рэпутацыю, а на сціплага хлопчыка і ўзорнага гімназіста Зіновія глядзелі як на прадаўжальніка сямейнай традыцыі.

Але жыць у Бабруйску хлопчык не захацеў. Юнаком ён пераехаў у Маскву, пахрысціўся ў праваслаўе (як і бацькі), што дазволіла яму паступіць ва ўніверсітэт. Далей была школа прапаршчыкаў, уступленне ў партыю бальшавікоў і, з 1919 года – праца ў ЧК.

Зіновій Барысавіч быў узорным чэкістам. Ворагаў не шкадаваў; праводзіў калектывізацыю на Паўночным Каўказе, працаваў намеснікам начальніка ГУЛАГа, быў адным з арганізатараў штучнага голада ва Украіне ў 1932-34 гадах і ўваходзіў у склад “троек”. Подпіс таварыша Кацнэльсона стаіць на процьме расстрэльных загадаў. За бязлітаснасць да ворагаў савецкая ўлада ўзнагародзіла гэтага таварыша ордэнам Чырвонага Сцяга і ажно двума значкамі “Ганаровы чэкіст”.

Але 17 ліпеня 1937 года тая ж савецкая ўлада арыштавала таварыша Кацнэльсона, пазбавіла ўсіх узнагародаў і звання камісара Дзяржаўнай бяспекі ІІ рангу і кінула ў смярдзючую камеру.

ИЗ АНКЕТЫ АРЕСТОВАННОГО

Кацнельсон Зиновий Борисович

дата рождения: 24 ноября 1892 г.

место рождения: г. Бобруйск, б. Минской губерни, ныне БССР

профессия и специальность: чекист

Кацнэльсон лічыўся “чалавекам Усевалада Баліцкага”, былога Наркама НКВД УССР (а ў дваццатыя гады – начальніка Гомельскай ЧК). Узорны чэкіст Баліцкі быў арыштаваны за колькі тыдняў да Кацнэльсона і ўжо даваў на былога сябру і паплечніка сведчанні…

Безумоўна, таварыш Кацнэльсон не мог зразумець: чаму ж савецкая ўлада абыйшлася з ім так несправядліва?

Абвінавачванні гучалі абсурдна, і Зіновій Барысавіч адразу заняў на следстве глухую абарону.

ИЗ ПРОТОКОЛА ДОПРОСА КАЦНЕЛЬСОН ЗИНОВИЯ БОРИСОВИЧА

7 сентября 1937 г.

ВОПРОС: Следствием по Вашему делу установлено, что Вы являетесь участником антисоветского заговора, возглавляемого Ягодой, а также входили в состав заговорщической организации (…) Признаете ли Вы себя виновным в этом?

ОТВЕТ: Нет, не признаю.

ВОПРОС: Показаниями ряда арестованных бывших работников НКВД (…) и других б. ответственных работников советского и партийного аппаратов установлено, что вы, будучи заместителем наркома внутренних дел, в целях сохранения руководящей верхушки троцкистского подполья (…) давали прямые директивы подчиненному вам аппарату связывать дела на видных троцкистов. Вы это подтверждаете?

ОТВЕТ: Нет, я это категорически отрицаю (…) Я вел борьбу с троцкистами (…) и не только не покрывал, а наоборот, через все мои руки прошли все обвинительные заключения на осужденных Военной Коллегией видных троцкистов (…)

У двухтомнай справе Кацнэльсона — процьма даносаў на яго былых сяброў і падначаленых, а таксама агентурных паведамленняў, даведак на агентуру ў трацкісцкім асяродку і іншых падобных дакументаў. Ніякіх сведчанняў пра трацкісцкія сувязі Зіновія Барысавіча там няма, як і няма ніякіх дырэктываў “звязваць” справы. Наадварот – згодна дакументаў Сакратарыяту НКВД, таварыш Кацнэльсон быў надзвычай бязлітасным да ворагаў рэвалюцыі.

Але ёсць процьма сведчанняў іншых злачынстваў…

АГЕНТУРНАЯ СВОДКА

«Алтайский»

Т. А. Штейнберг о З. Кацнельсоне

После ареста Кацнельсона, который, как я сообщала раньше, был близок к семье отца Штейнберг – покойного доктора Шапиро и спас в 1930 г. последнего от конфискации квартиры, – к Штейнберг явилась мать Кацнельсона и попросила взять на сохранение вещи (…) Кацнельсонам удалось сохранить некоторые ценности, в частности фигуру Будды слоновой кости с глазами из рубина, цена которой несколько тысяч золотом.

(…)

Кацнельсон ждал ареста с момента ареста Балицкого, Штейнберги говорят о Кацнельсоне: «Он, наверное, хапнул»

Размова вядзецца пра банальны крадзёж; намеснік наркама НКВД і камісар Дзяржаўнай бяспекі ІІ рангу дзейнічаў, нібы звычайны крымінальнік.

Кацнэльсон краў зацята і сістэмна – прытым найчасцей ў дзяржавы. У НКВД была цэлая злачынная групоўка, якая акурат і спецыялізавалася на раскраданні грошай. Калі чэкіста-крадуна лавілі на злачынстве, ён не здаваў паплечнікаў, а тыя, у сваю чаргу, выцягвалі яго з турмы і нават зноў уладкоўвалі ў структуры НКВД.

ВЫПИСКА ИЗ ПРОТОКОЛА ЗАКРЫТОГО ПАРТСОБРАНИЯ ПАРТОРГАНИЗАЦИИ ІV ОТДЕЛА УГБ НКВД

От 27-28 июня 1937 г.

Тов. Душцик: Взять дело Янишевского (…) Растратив свыше 20 млн. государственных средств, Янишевский сам уехал в ссылку, никого не выдав. Балицкий, Карлсон, Семенов отделались выговорами (…) Если бы с их благословения не крали деньги, то для семьи Янишевского все эти годы (…) в доме НКВД не сохранили бы квартиру (…) Я присутствовал в кабинете Кацнельсона, когда он (…) незадолго до приезда Янишевского, говорил о должности (…)

Акрамя крадзеных грошай, чэкіст Кацнэльсон меў магчымасці для багатага жыцця коштам роднага ведамства. Прытым лад таго жыцця ўваскрашае ў памяці стары анекдот: “Васіль Іванавіч, у падручніку напісана, што патрыцыі ладзілі оргіі. Хто такія патрыцыі?” – “Не патрыцыі, Пецька, а партыйцы!”

ВЫПИСКА ИЗ ПРОТОКОЛА ДОПРОСА ОБВИНЯЕМОГО РУБИНШТЕЙНА ЛЬВА НАУМОВИЧА ОТ 10 ИЮЛЯ 1937 г.

Все участники группы, начиная с Балицкого, были совершенно разложены в бытовом отношении.

Каждую пятидневку устраивались грандиозные кутежи в доме отдыха «Дедовщина», и на увесилительном судне «Днепр». В этих пьянках принимали участие, как активное ядро, Балицкий, Кацнельсон, я (…)

Во время выпивок и кутежей были женщины – жены сотрудников и приглашенные. Сам Балицкий открыто сожительствовал с женами Евгеньева, Шарова, Тимофеева, Чирского* и др.

Поездки на «Днепре» превращались в настоящие оргии.

В Киеве существовали притоны и «малины», которые посещались руководящими работниками НКВД.

(…)

Характерно, что оперод** поддерживал притон Аренштейн, прозванной «бабушкой русской проституции». В этом притоне бывали очень ответственные работники, туда доставлялись любые женщины.

(…)

Устраивались попойки в ресторане «Динамо», куда приезжали жены сотрудников

(…)

——

* Адказныя супрацоўнікі Сакратарыяту НКВД

** “Оперод” – Аператыўны аддзел НКВД

Вынікае, што чатыры дні запар чэкісты займаліся раскрыццём змоваў і падпісаннем смяротных прысудаў (а таксама крадзяжом дзяржаўных грошай), а на пяты – культурна адпачывалі на параходах, у прытонах і злодзейскіх “малінах”…

У міжнародным праве існуе тэрмін “злачынствы супраць чалавечнасці”. Згодна прынятай фармулёўцы, гэта – “забойствы, знішчэнне, прыгнёт ці іншыя жорсткія дзеі ў дачыненні да цывільнага насельніцтва да ці падчас вайны”. Дзейнасць НКВД і яго кіраўнікоў цалкам падпадае пад гэтую фармулёўку.

Натуральна, паўстае пытанне: калі Кацнэльсон, Баліцкі і ім аддана выконвалі загады савецкай улады пра расстрэлы, высылкі, ссылкі і канфіскацыі – нашто іх трэба было вінаваціць у няісным “трацкізме” і “антыдзяржаўнай змове”? Адказ просты: выключна з-за маштабнай карупцыі. Але ж гаварыць пра “карупцыю ў НКВД” не выпадала; рыцары рэвалюцыі маглі быць здраднікамі і парушальнікамі сацыялістычнай законнасці, а не крымінальнымі злодзеямі…

…Зіновія Барысавіча Кацнэльсона страцілі 10 сакавіка 1938 г. на падмаскоўным расстрэльным палігоне “Камунарка”. Магчыма, перад смерцю ён моцна шкадаваў, што падаўся ў чэкісты, а не застаўся ў Бабруйску і не стаў коміваяжэрам.