Справа 1939 г. “Як варажбітка-беларуска агітавала супраць савецкай улады”



У трыццатыя гады ў “антысавецкай агітацыі” маглі абвінаваціць практычна кожнага: калгасніка і акадэміка, камісара і сантэхніка, героя Грамадзянскай вайны і былога белагвардзейца.

Але нават у багацейшых архівах былога КГБ амаль не сустракаюцца справы  на антысавецкіх варажбітак, вядзьмарак, калдуноў і ўсіх тых, каго народная традыцыя звязвае з нячысцікамі. Можа таму, што матэрыялістычная савецкая ўлада не верыла ў народную містыку і фальклорныя забабоны? А, можа, таму, што савецкая ўлада і сама была звязаная з нячыстай сілай?

Пасля прыяднання да СССР Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны з новадалучаных савецкіх земляў пачалася дэпартацыя найбольш заможных сялянаў. Самымі прыдатнымі тэрыторыямі для новых грамадзянаў СССР палічылі Сібір, Казахстан і Поўнач, але ж колькім сотням заходніх беларусаў і ўкраінцаў пашэнціла: іх перасялілі на Сівершчыну.

Як і мае быць, дэпартаваным абяцалі на новых месцах “шчаслівае савецкае жыццё” пераважна ў калгасах. Большасць дэпартаваных гэтым абяцанкам верыла…

ЗАКЛЮЧЕНИЕ

гор. Чернигов, ноября 25 дня 1939 г.

Я, врио Зам. Начальника Следственной части НКВД по Черниговской области – ПОПОВ, рассмотрев материалы Корюковского РО НКВД об антисоветской агитации

(…)

НАШЕЛ

В село Тихановичи прибыли и поселились на квартире переселенцы из Западной Украины. Концевая Вера среди поселенцев проводила антисоветскую агитацию, а именно: 20 ноября КОНЦЕВАЯ В. А. (…) заявила: «Нас Советская власть ограбила, у нас были лошади и коровы, у нас их забрали»

Расстегивая на себе пальто, Концевая далее заявила: «Смотрите, я голая, я осталась без ничего (…) зачем вы приехали сюда, вам будет плохо»

После такой антисоветской агитации некоторые переселенцы начали плакать (…)

ПОЛАГАЛ БЫ

Дать санкцию на арест Концевой (…)

У НКВД хутка высвятлілі, што пяцідзесяцівасьмігадовая Вера Канцавая сама паходзіць з перасяленцаў часоў Першай сусветнай вайны: у 1915 годзе яна з бацькамі пераехала на Сівершчыну з Магілёўшчыны. Але ж ніякай іншай інфармацыі на яе не было. Чэкісты зрабілі запыт калгаснаму кіраўніцтву – а хто такая тая Вера Аляксееўна і чым яна дыхае?

Адказ быў даволі нечаканым.

Довідка

Видана ця гр-ці в. Тихонович Корюківського р-ну Концева Віра Олексиївна. По соцстану личится колгоспниці, виборчих прав користуеться (…)

В колгоспе не працює. Занимаєтся (…) ворожінням і т. д., що і свідчиться.

Голова сельской ради

Відавочна, у НКВД гэтую даведку перачытвалі шмат разоў… Яшчэ толькі варажбіткі з вядзьмаркамі не займаліся антысаветчынай!

Там часам Веру Аляксееўну арыштавалі і, згодна з завядзёнкамі НКВД, пачалі афармляць на арыштантку адпаведныя дакументы.

АНКЕТА НА ПРИВЛЕЧЕННОГО (АРЕСТОВАННОГО)

Концевая Вера Алексеевна

1881 г. р.,

Место рождения: дер. Малая Лещинка Могилевской губернии

Место жительства: с. Тихоновичи Корюковского р-на Черниговской области

Профессия и специальность: домохозяйка

Место службы: колхозница колхоза им. Чапаева

Паспорт: не имеет

Партийность: беспартийная, как в прошлое, так и в настоящее время

Першыя допыты пачаліся толькі праз чатыры дні пасля арышту: ці то ў чакістаў проста бракавала часу, ці то яны не ведалі, як да тае варажбіткі падступіцца.

ИЗ ПРОТОКОЛА ДОПРОСА

обвиняемой Концевой Веры Алексеевны

от 30 ноября 1939 г.

ВОПРОС: Вы занимались антисоветской деятельностью. Признаете себя виновной?

ОТВЕТ: Виновной себя не признаю, так как антисоветской агитацией никогда не занималась.

(…)

Відавочна, чэкістам вельмі хацелася прышчапіць да “антысавецкай агітацыі сярод перасяленцаў” і “антысавецкую варажбу”, і таму наступным дапытаным стаў старшыня сельсавета, які і выдаў Канцавой дзіўную даведку.

ИЗ ПРОТОКОЛА ДОПРОСА

свидетеля Гречаного Прохора Ивановича

от 3 декабря 1939 г.

(…)

ВОПРОС: Вы подтверждаете, что гражданка Концевая Вера Алексеевна занималась ворожбой?

ОТВЕТ: У нас все девки и бабы к ней ходили, чтобы она им погадала и сняла сглаз.

ВОПРОС: В чем заключалась ворожба гражданки Концевой Веры Алексеевны?

ОТВЕТ: (…) гадала на зеркалах, гадала на свечках, заговаривала иголки, выкатывала заикание яйцом.

ВОПРОС: Это была антисоветская ворожба?

ОТВЕТ: Я к ней не ходил, но она могла ворожить и антисоветски

(…)

Са следчай справы невядома, з якой мэтай Вера Аляксееўна прыйшла ў хату, у якой жылі перасяленцы з Заходняй Беларусі і з Заходняй Украіны: паваражыць, пазнаёміцца ці проста пагаварыць. Але ж гаспадыня тае хаты, суседка і сяброўка Канцавой, дала чэкістам менавіта тыя сведчанні, якія ад яе і патрабаваліся.

ИЗ ПРОТОКОЛА ДОПРОСА

свидетеля Бебех Матрёны Ивановны

от 4 декабря 1939 г.

(…)

ВОПРОС: Расскажите, что вам известно об антисоветской деятельности со стороны Концевой Веры Алексеевны?

ОТВЕТ: В моем доме поселились беженцы (…) Тогда также зашла Концевая Вера Алексеевна, которая начала свой разговор, что она также с территории Польши. Далее в своем разговоре Концевая Вера Алексеевна начала наносить клевету на Советскую власть, при этом заявила: «зачем вы сюда приехали, вам здесь также будет плохо, нас Советская власть ограбила…» (…)

Концевая Вера Алексеевна своими антисоветскими разговорами привела беженцев в такое состояние, что они плакали и бросили завтрак (…)

Больш ніякіх сведчанняў наконт антысавецкай агітацыі ў следчай справе няма. Характэрна, што ўцекачы, сярод якіх Канцавая нібыта і вяла “антысавецкую агітацыю”, ніякім чынам супраць яе не сведчылі – у адрозненне ад суседкі, якую Вера Аляксееўна ведала шмат гадоў.

Следства скончылася ў рэкордныя тэрміны – у лютым 1940 года справу перадалі ў суд, а ў сакавіку прагучаў і прысуд для варажбіткі-антысаветчыцы:

ВИРОК КРИМІНАЛЬНИЙ

Іменем Української Радянської Соціалістичної Республіки

1940 року, березня 9 дня, Чернігівський облсуд

(…)

ЗАСУДИВ:

Концеву Віру Олексіївну позбавити волі в поправно-трудових таборах далеких місцях СРСР терміном на 3 роки.

Веры Аляксееўне проста казачна пашэнціла: тры гады лагероў за “антысавецкую агітацыю” не давалі практычна нікому. Мажліва, чэкісты палічылі, што яе віна не вартая дзесяцігадовага тэрміна, які ў тыя часы за “антысаветчыну” звычайна давалі. А, можа, яны ўсё-такі збаяліся помсты варажбіткі-антысаветчыцы?

* * *

У наступнай перадачы вы дазнаецеся, як скаргі на кепскае харчаванне на фронце ў 1942 годзе прыраўнівалася да агітацыі на карысць Гітлера.

Уладзіслаў Ахроменка, Беларускае Радыё Рацыя, архіў Службы Бяспекі Украіны

Радыё Рацыя дзякуе Архіву СБ Украіны ў Чарнігаўскай вобласці за прадстаўленыя матэрыялы, архіўную справу “П-828”