Справа 1947 г. “Ваенна-палявая жонка начальніка Лоеўскай паліцыі”
Другая Сусветная вайна ў Беларусі – гэта не толькі супрацьстаянне Вермахта і Чырвонай арміі, СД і НКВД, Абвера і “Смерша”. Гэта не толькі мільёны забітых на франтах і закатаваных у нацысцкіх і савецкіх канцлагерах, не толькі танкавыя атакі, артылерыйскія абстрэлы, авіяцыйныя бамбёжкі і святочныя парады пераможцаў.
Падчас Другой Сусветнай людзі, як і цяпер, кахалі і здраджвалі, раўнавалі і разыходзіліся, заміраліся і спрабавалі будаваць асабістае шчасце – у тым ліку і коштам іншых.
Здаралася такое па абодва бакі фронта.
Да вайны Ціхан Іванавіч Плюшч быў шэраговым савецкім грамадзянінам: сціплым, выканаўчым і станоўчым, бы першамайскі плакат. Адслужыў у войску, ажаніўся, уладкаваўся касірам у Смаленскім рачным порце, уступіў у камсамол.
Але ж з нацысцкай акупацыяй Ціхан Іванавіч вярнуўся ў Лоеў, адкуль паходзіў, дзе адным з першым папнуўся запісвацца ў паліцыю.
Паліцэйская ўлада і выявіла сутнасць нядаўняга камсамольца: ён аказаўся прыхаваным рабаўніком, забойцам і садыстам. Плюшч асабіста браў удзел і ў масавых расстрэлах лоеўскіх яўрэяў, і ў прымусовых дэпартацыях землякоў у Нямеччыну, і ў сістэматычных рабаваннях. У 1943 годзе Ціхан Плюшч уцёк ў Лоева разам з нацыстамі.
МГБ шыкала яго доўга, пісьменна і ўдумліва, але ж так і не знайшло. Падчас тых пошукаў гэбэшнікі дазналіся багата цікавага не толькі наконт паліцэйскай службы былога камсамольца…
ИЗ ПРОТОКОЛА ДОПРОСА
г. Лоев, 1948 г., января 19 дня.
Я, начальник 1-го Спецотдела МГБ по Черниговской области лейтенант Задворнов допросил в качестве свидетеля Наркевич Ефросинья Ивановна, 1888 г. р., уроженка г. Лоев Гомельской области
(…)
ВОПРОС: Кем вам является бывший начальник Лоевской районной полиции Плющ Тихон Иванович?
ОТВЕТ: Плющ Тихон Иванович является мне родным сыном. (…)
ВОПРОС: Скажите, на ком был женат ваш сын, Плющ Тихон? (…)
ОТВЕТ: (…) он женился в Смоленске. Когда немцы оккупировали нашу местность, он прибыл с женой и девочкой Верой, 5 лет, и стал начальником полиции. Его жена Плющ Анна Васильевна жила с ним до момента, когда он бросил ее беременную с дочерью, а сам нашел себе другую в деревне Ново-Лутово Лоевского района, по имени Марина. Которую привез и стал жить с ней как с женой в доме расстрелянной семьи. С ней он выезжал в полицию в г. Брагин (…) Я ему, как мать, стала говорить, чтобы он не занимался развратом и жил по-хорошему с первой женой, но он меня выгнал (…)
Марына Яфрэмаўна Ткачэнка-Копыч, пра якую згадвала на допыце маці начальніка лоеўскай паліцыі, на гэты момант сядзела ў турме МГБ г. Чарнігава і цалкам адмаўляла і факт знаёмства з Ціханам Плюшчом, і свой удзел у паліцэйскіх акцыях…
ИЗ ПОСТАНОВЛЕНИЯ НА АРЕСТ
Ткаченко-Копич Мария Ефремовна, 1918 г. р., уроженка села Н-Лутово Лоевского р-на Гомельской области, беларуска, образование среднее, ранее не судимая (…)
гр. Ткаченко-Копич М. Е. проживала во время оккупации по месту рождения – в Лоевском р-не Гомельской области, и поддерживала связь с полицией.
(…) лично избивала советских граждан (…) Так, летом 1942 года по доносу Ткаченко-Копач полицией был арестован за связь с партизанами гр. Копич Яков Григорьевич, позже за связь с партизанами был арестован и расстрелян Кощенко Андрей.
Біяграфія Марыі Яфрэмаўны тыповая для людзей першага пакалення савецкай улады: пачатковая школа, камсамол, медычныя курсы, як адзіны спосаб вырвацца з дэпрэсіўнай калгаснай вёскі, безвыніковыя спробы пабрацца ў Гомелі шлюбам, каб “уладкавацца ў жыцці”… Пры гэтым усе без выключэння ўстановы, дзе Ткачэнка-Копыч вучылася ці працавала, характэрызуюць яе як “актыўную камсамолку, шчыра адданую справе Леніна-Сталіна”.
Цяпер ужо нельга сказаць – ці было ў галоўнага лоеўскага паліцэйскага Ціхана Плюшча і ягонай дваццацічатырохгадовай наложніцы Марыі Ткачэнкі-Копыч нейкае каханне, ці спрычынілася Марыя да таго, што Ціхан Плюшч выгнаў цяжарную жонку з дзіцёнкам, ці сапраўды тая Ткачэнка-Копыч збіралася быць з тым Плюшчом усё жыццё.
Але вядомае іншае: стаўшы каханкай галоўнага паліцэйскага Лоева, Марыя адразу атрымала ад яго пісталет у падарунак. А, разам з ім – пачуццё абсалютнае ўседазволенасці.
ИЗ ПРОТОКОЛА ДОПРОСА
обвиняемой Ткаченко-Копич М. Е. 15 ноября 1947 г.
(…)
ВОПРОС: Свидетели Богуш и Пинчук утверждают, что в апреле 1943 года вы приехали в деревню Ново-Лутово Лоевского района Гомельской области, где родились. Там вы обложили данью людей, потребовав от них 300 яиц, два пуда сала и самогонки. Вас сопровождало двое полицейских с винтовками. Свидетели говорят, что вы были пьяны, угрожали колхозникам наганом и стреляли по домам (…)
ОТВЕТ: Да, я действительно требовала от них яйца и сало. Но не для себя, а для немецкой армии, которая прислала в Лоевскую полицию такую разнарядку. По людям я не стреляла, два раза случайно выстрелила в воздух (…)
ВОПРОС: Свидетельница Бурзейка Анна Михайловна утверждает, что вы угрожали ей наганом, требуя лошадь (…)
ОТВЕТ: Лошадей в деревнях реквизировали немцы, если бы я не забрала у нее лошадь, меня бы расстреляли (…)
Такі стыль жыцця каханкі лоеўскага паліцыянта не прыйшоўся даспадобы нават дваюроднаму брату Ткачэнкі-Копыч – Якаву Копычу. Пра што ён і выказаўся ў даволі жорсткай форме.
Рэакцыя сястры была неадкладнай.
ИЗ ПРОТОКОЛА ДОПРОСА
обвиняемой Ткаченко-Копич М. Е. 15 ноября 1947 г.
(…)
ВОПРОС: Ваш брат Яков Копыч, бывший красноармеец, осенью 1942 г. был арестован и доставлен в жандармерию, где его сильно избили. Свидетель Мазур, который в то время служил в Лоевской полиции, утверждает, что вы написали на брата донос. Это правда?
ОТВЕТ: Нет, это неправда. Якова забрал в полицию Тихон Плющ (…)
ВОПРОС: Вы об этом знали?
ОТВЕТ: Да, знала (…)
Справа былой каханкі лоеўскага паліцыянта раскладалася змрочным пас’янсам: занадта ўжо цяжкімі былі сведчанні супраць яе землякоў з Новага Лутава…
Праўда, далейшы лёс дзяўчыны склаўся даволі драматычна: неўзабаве Ціхан Плюшч кінуў і яе, бо знайшоў сабе чарговую каханку. Марыю Яфрэмаўну неўзабаве дэпартавалі ў Нямеччыну на прымусовыя працы, адкуль яе вызвалілі амерыканцы.
Каб набіць сабе цэну і не выпраўляцца на Калыму, Ткачэнка-Копач нават прыдумала фантастычную гісторыю, што яе, нібыта, тыя амерыканцы завербавалі ў якасці шпегункі ў СССР.
Але якая карысць тым амерыканцам было ад дзяўчыны з 5 класамі адукацыі, якая нават не ведала, якой мовай размаўляюць у тых Злучаных Штатах?
ИЗ ПРОТОКОЛА ДОПРОСА
обвиняемой Ткаченко-Копич М. Е. 4 декабря 1947 г.
(…)
ВОПРОС: Расскажите о вашей вербовке американской разведкой.
ОТВЕТ: (…) я обратилась к дежурному офицеру американской армии, он зарегистрировал мою повестку на русском языке (…) меня принял начальник, разговаривал со мной через переводчика на американском языке (…) он дал мне задание клеветать о хорошей жизни в Америке среди колхозников и собирать планы советских заводов и фабрик.
Справа былой каханкі начальніка Лоеўскай паліцыі — два агромістыя тамы, што для тых часоў проста неверагодны аб’ём для такой справы. Следства цягнулася амаль чатыры месяцы, што для канца саракавых недаравальна доўга.
ПРИГОВОР
Именем Союза Советских Социалистических Республик
1948 г. февраля 23 дня Военный трибунал Войск НКВД Черниговской области (…)
ПРИГОВОРИЛ
Ткаченко-Копич Марию Ефремовну на основании ст. 54-1-«а» УК УССР в соответствии с Указом Верховного Совета СССР от 26 мая 1947 года к 25 (двадцати пяти) годам лишения свободы в исправительно-трудовых лагерях, с поражением в правах на 5 (пять) лет и с конфискацией всего принадлежащего ей имущества.
Безумоўна, прысуд быў занадта жорсткім: дваццаць пяць гадоў у тыя часы давалі толькі бязлітасным катам з расстрэльных камандаў і скончаным мярзотнікам з “РОА”, “РОНА” і казацкіх частак Waffen-SS.
Але ж былая жонка начальніка Лоеўскай паліцыі гэты тэрмін не адседзіла: у 1956 годзе яна патрапіла пад амністыю, некаторы час пражыла на Калыме, дзе адбывала турэмны тэрмін, але наўзабаве з’ехала на “матэрык”.
Былога начальніка Лоеўскай паліцыі Ціхана Плюшча супрацоўнікі МГБ так і не знайшлі. Яго першая жонка, Ганна Васільеўна, з’ехала на Смаленшчыну, дзе і пражыла да пачатку сямідзесятых. Што тычыцца Марыі Яфрэмаўны Ткачэнкі-Копіч, то яна памерла толькі ў 1989 годзе ў Варонежы, дзе пабралася шлюбам спярша чацьвёрты, а потым і пяты раз. Да самое смерці дапагалася поўнай рэабелітацыі, якую, як не дзіўна, і атрымала ад Пракуратуры СССР падчас гарбачоўскае “перабудовы”.
Што дзіўным чынам тую Пракуратуру СССР характэрызуе.
* * *
Наступным разам вы дазнаецеся пра неверагодную гісторыю чалавека, які падчас Другой Сусветнай паспеў паваяваць і на баку Чырвонай Арміі, і ў “Русской Освободительной Армии” генерала Уласава, але пры гэтым атрымаў статус “ветэрана Вялікай Айчыннай вайны”.
Уладзіслаў Ахроменка, Беларускае Радыё Рацыя, архіў Службы Бяспекі Украіны
Радыё Рацыя дзякуе Архіву СБ Украіны ў Чарнігаўскай вобласці за прадстаўленыя матэрыялы, архіўную справу “П-14516”
