Справа 1955 г. Чыстыя рукі, халодная галава і чорная раса. Як маскоўскія папы стучалі на “братоў па праваслаўнай веры”. Частка 2
Узаемаадносінаў савецкіх спецслужбаў і Расейская праваслаўнай царквы Маскоўскага патрыярхату вельмі нагадвалі гэткія ролевыя гульні. Так, прынамсі, вынікае з дакументаў былога КГБ. Чэкісты ў гэтых гульнях удавалі актыўны бок: маўляў, Савецкая ўлада больш не пераследуе царкву, мы з павагай ставімся да пачуццяў вернікаў, то і вы пастаўцеся да КГБ з павагай! Маскоўскія папы, якія відавочна займалі ў акце гэбэшных любошчаў пасіўную ролю, усяляк дэманстравалі чэкістам усю мажлівую павагу і гатоўнасць зрабіць ім усе ласкі, якія тыя схочуць.
Але камітэтчыкаў цікавіла не толькі РПЦ МП; святары цэркваў з “сацыялістычнага лагеру” таксама падлягалі татальнаму кантролю…
* * *
У сярэдзіне пяцідзесятых гадоў у Савецкі Саюз зачасцілі дэлігацыі “братніх цэркваў”, у тым ліку – і з краін “сацыялістычнага лагеру”. Візіты тых “братніх мітрапалітаў, братніх архімандрытаў і братніх Патрыярхаў” кантраляваліся КГБ па паўніцы: вонкавае назіранне, праслухоўванне гатэльных нумароў, перлюстрацыя карэспандэнцыі. Але найгалоўную ролю ў чэкісцкім кантролі адыгрывала менавіта агентура з РПЦ МП…
Улетку 1955 года Савецкі Саюз наведала ці не самая прадстаўнічая рэлігійная дэлегацыя – святары Александрыйскай, Румынскай, Польскай и Балгарскай праваслаўных цэркваў. Чэкісты адразу склалі план візіту, выставілі па ўсім маршруце посты назірання і напружылі агентуру…
СТРОГО СЕКРЕТНО
КОМИТЕТ ГОСУДАРСТВЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ
Источник «ОМЕГА»
АГЕНТУРНОЕ ДОНЕСЕНИЕ
Среди гостей был преосвященный Стефан, епископ Вроцлавский и Щетинский (РУДЕК). Это двоюродный брат еп. Пантелеймона (РУДЕК), бывшего в Киеве при немцах (…) Рудек знает русский язык, но ни о чем не расспрашивал. Говорил, что еп. Пантелеймон все время с ним переписывается и надеется возвратиться (…) Рымаренко Андриан, который служит, сказал, он где-то в Америке, а еп. Пантелеймон в Канаде.
В соборе во время елопомазания патриарху Юстиниану вручила женщина прилагаемую при сем записку, а он ее передал настоятелю собора прот. Николаю Скоропостижному.
Переводчик патриарха румынского Юстиана очень подозрительный человек, неискренний, тип иезуита.
(…)
ВЕРНО: Начальник отделения 4 управления КГБ капитан КАЛАШНИКОВ
СОВЕРШЕННО СЕКРЕТНО
АГЕНТУРНОЕ ДОНЕСЕНИЕ
Агент “Петров”.
8. 08. 1955 г.
31 июля в 21 час прилетели: румынская делегация, польская делегация и болгарский представитель архимандрит Максим в сопровождении епископа Палладия.
(…)
Вообще, в этот раз патриарх Алексий был очень предупредителен и внимателен к иностранным делегациям, не в пример прошлых лет.
(…)
На обеде у источника патриарх Христофор поднял тост за болгарского патриарха Кирилла.
(…)
Говорили о прежних фашистах и о современных еще поджигателях, а также о могучем движении за мир во всем мире.
Переводчик Голубев во время обеда сидел в конце стола, где сидел диакон Романос, в присутствии которого Голубев говорил соседям по столу, что Романос очень хитрый и плохой. Он немножко понимает по-русски, но то, что я буду говорить, он не поймет. Романос приехал в Советский Союз с очень плохим настроением и его очень трудно исправить. Он говорит, что все это искусственное, бороды у всех наклеенные и т. Д.
Романос, по наблюдениям источника, мелкий хищник. Ему бы лишь больше иметь для жизни своей и своих родных.
Поподуполос и Киприанос вели себя хорошо и говорили хорошие слова.
Но он утащил одну хорошую икону, альбом и гербариусы из архиерейского дома.
(…)
3 августа с. г. утром улетел епископ Щетинский и Вроцлавский Стефан и протоиерей Железнякович – ректор Варшавской духовной семинарии, они приглашены через Белышева на сессию Верховного Совета СССР. Оба эти члена польской делегации всем довольны, и особенно Стефан, выглядят граждански хорошо
(…)
МЕРОПРИЯТИЯ: Данные агента «Петрова» использовать в информации для КГБ о пребывании делегация духовенства стран народной демократии
(…)
І агентурныя паведамленні, і іх фігуранты вымагаюць тлумачэнняў.
Агент “Амега” – высокапастаўлены іерарх канцэлярыі Экзархату РПЦ МП а. Еўлампій, а агент “Пятроў” – епіскап Данецкі і Варашылаваградскі РПЦ МП Нікан (ён жа Аляксандр Пецін), які за сваю папоўска-стукацкую кар’еру выправіў за краты людзей больш, чым які следчы НКВД. Епіскап Нікан і быў прыстаўлены да польскіх братоў па веры, каб шпіёніць за кожным іх крокам і дакладаць пра іх словы, учынкі і настроі ў КГБ.
Сярод польскіх святароў фігуруе Серафім Жалязняковіч, якога і пацяпер добра памятаюць на Падляшшы. Ураджэнец Случчыны, выпускнік Віленскай семінарыі, ён у 1942 годзе злаўчыўся адкрыць праваслаўную царкву ў Гайнаўцы…
Серафім Жалезняковіч памёр у 2004 годзе ў Беластоку, дзе і пахаваны. Ніякіх камптаметарных дакументаў пра яго сувязі з камуністычнымі спецслужбамі Польшчы і з КГБ не зафіксавана. Імаверна, і ён, і Стэфен (епіскап Уроцлава і Шчэціна) проста не йшлі на супрацу са спецслужбамі – у разе, калі прапановы такой супрацы і былі.
Што, зрэшты, не выключае агентурнага ўплыву КГБ і ў Польскай праваслаўнай царкве, у тым ліку – і на Падляшшы.
* * *
А ў наступнай перадачы вы дазнаецеся пра дзіўныя метамарфозы свядомасці некаторых адданых камуністаў.
Уладзіслаў Ахроменка, Беларускае Радыё Рацыя, архіў Службы Бяспекі Украіны
Радыё Рацыя выказвае падзяку Цэнтральнаму Галіноваму Архіву СБ Украіны, г. Кіеў, за прадстаўленыя матэрыялы, архіўную справу, Фонд 3, адзінка захавання 237