Справа 1972 г. Ліст на “Радыё Свабода”
Напачатку сямідзесятых гадоў адкрытых ворагаў савецкай улады практычна не засталося. Нацыяналістычнае падполле было даўно разгромленае. Разрозненыя дысідэнцкія суполкі, датаго ж, нашпігаваныя кагэбэшнай агентурай, не ўяўлялі для Саветаў вялікай небяспекі.
Але ж заставаліся розныя ідэалагічныя шкоднікі: аматары бездухоўнай рок-музыкі, літаратары-адшчапенцы, мастакі-авангардысты і іншыя рэнегаты, якія падступна плявалі на слаўную савецкую гісторыю сваёй атрутнаю слінай.
Уся гэтая падазроная публіка рэгулярна слухала размаітыя варожыя галасы: “Бі-Бі-Сі”, “Радыё Свабоду”, “Нямецкую хвалю” і, натуральна, “Голас Амерыкі”.
КГБ СССР цікавіўася гэтымі патаемнымі ворагамі савецкай улады вельмі і вельмі актыўна.
17 сакавіка 1972 года опергрупа КГБ затрымала ў вёсцы Кучынаўка, што на Чарнігаўшчыне, трыццаціаднагадовага Леаніда Нікіфаравіча Цераховіча, тамтэйшага трактарыста.
У хаце Цераховіча адразу зладзілі ператрус, дзе знайшлі ліст на “Радыё Свабода”, а таксама расклад выхаду ў эфір “Голаса Амерыі”, “Бі-Бі-Сі” і “Нямецкай хвалі”. Таксама былі знойдзеныя вершы самога Цераховіча, і колькі нататнікаў з адрасамі былых саслужыўцаў па войску.
ПОСТАНОВЛЕНИЯ О ПРЕДЪЯВЛЕНИИ ОБВИНЕНИЯ
г. Чернигов, 23 марта 1972 г.
Следователь областной прокуратуры Лисица, изучив материалы дела, возбужденного против Тереховича Леонида Никифоровича (…) нашел, что в деле собрано достаточно доказательств (…)
Он 8 марта 1972 года написал обращение к комментатору заграничной радиостанции «Свобода» Виктору Франку, в которой содержались заведомо ложные измышления, порочащие Советский государственный и общественный строй.
Так, Терехович Л. Н. извращает политику цен Советского государства на товары широкого потребления.
Клевещет на КПСС, как направляющую и руководящую силу Советского общества (…)
Своими действиями Терехович Л. Н. совершил преступление, предусмотренное ст. 187-1 УК УССР.
КГБ пачатку сямідзесятых моцна адрозніваўся ад НКВД канца трыццатых хаця б тым, што вельмі дбайна праводзіў допыты сведкаў і асабліва не фальсіфікаваў матэрыялы следства. Прынамсі – у тых выпадках, калі віна арыштаванага была відавочнай.
Чэкісты дапыталі ці не ўсё насельніцтва вёскі Кучынаўка, але ж у цэлай вёсцы не знайшлося ніводнага чалавека, які б сказаў пра арыштаванага тое, што хацелі пачуць камітэтчыкі…
ИЗ ПРОТОКОЛА ДОПРОСА СВИДЕТЕЛЯ БУЛДЕНКО ЛЮБОВИ ДМИТРИЕВНЫ
10 апреля 1972 г.
(…)
Об антисоветской или враждебной деятельности Тереховича Леонида мне лично ничего неизвестно (…) О том, что Терехович слушал передачи заграничных радиостанций и писал письма за границу, я об этом ничего не знаю.
ИЗ ПРОТОКОЛА ДОПРОСА КРУПЕНИЧ ПЕТРА ФОМИЧА
20 апреля 1972 г.
(…)
О связях Тереховича с заграничными радиостанциями мне ничего не известно (…) В деловом и политическом отношении охарактеризовать Тереховича я не могу, так как вместе с ним не работал (…) Об антисоветской деятельности Тереховича мне ничего неизвестно, никогда никаких враждебно-антисоветских высказываний от него не слышал (…)
Калі б Леанід Нікіфаравіч толькі слухаў “Радыё Свабоду”, ён бы, пэўна, абмежаваўся “малою крывёю”: рытуальнае праслухоўванне “варожых галасоў” у тагачасным СССР крымінальна не пераследвалася. Але ж Цераховіч не проста слухаў “Радыё Свабода” – ён туды яшчэ і напісаў, прытым у лісце Дзіну Рыду заступіўся за Аляксандра Салжаніцына.
Калі імя савецкага дысідэнта Салжаніцына ведаюць усе, то імя Дзіна Рыда цяпер амаль пазабытае. Але ж напачатку сямідзесятых гэты амерыканскі спявак з лявацкімі поглядамі быў надзвычай папулярным у Савецкім Саюзе. Перабежчык са Злучаных Штатаў жыў у СССР і ГДР, натхнёна плявузгаў на былую Радзіму, актыўна падтрымліваў савецкую палітыку і нават ездзіў выступаць на “будоўлю стагоддзя” – Байкала-Амурскую магістраль.
ИЗ ПИСЬМА ЛЕОНИДА ТЕРЕХОВИЧА ДИНУ РИДУ
Уважаемый Дин Рид!
(…)
Для Дина Рида, как и для всех благоверных коммунистов, имя Ленина должно быть священным, слово Ленина – непогрешимой истиной (…) Попробуем с помощью этого неоспоримого для коммунистов авторитета разобраться в сущности советской демократии и связанных с ней конституционных свобод (…)
Безумоўна, гэта было страшэннай антысаветчынай. Як і вершы, якія Цераховіч патаемна пісаў у сакрэтны сшытак. Савецкія чэкісты аддалі тыя вершы на экспертызу савецкім літаратурным крытыкам, якія і вынеслі прысуд: “паклёп на савецкую рэчаіснасць” і “махровая антысаветчына”.
Через долгие года
В коммунизм идет Балда
Не туды
И не сюда.
Загрузили на Балду
Лом, лопату, кувалду
Ведь Балде без Кувалды
Ни туды и не сюды.
Он построит города,
Он разгонит холода.
Много дела у Балды.
Ни туды и не сюды.
Шиш получит – не беда.
Он сознательный, Балда.
Жить без денег для Балды
Ни туды и не сюды.
(…)
Сам Цераховіч трымаўся на допытах вельмі годна. Ён не адмаўляў, што з’яўляецца і аўтарам ліста на “Радыё Свабода”, і аўтарам антысавецкіх вершаў, але катэгарычна адмаўляў наяўнасць “антысавецкай арганізацыі”, і ніякіх хаўруснікаў не назваў.
ИЗ ПРОТОКОЛА ДОПРОСА ОБВИНЯЕМОГО ТЕРЕХОВИЧА Л. Н.
7 апреля 1972 г.
(…)
ВОПРОС: Чем вызваны ваши клеветнические утверждения в данном письме о репрессиях в Советском Союзе, о благосостоянии советского народа и о нарушении демократии в нашей стране?
ОТВЕТ: У меня тогда было мнение, что в Советском Союзе был террор в период культа личности, и я считал, что в Советском Союзе существует абсолютизм власти…
(…)
ВОПРОС: Что вы имели в виду, утверждая в письме, что Дин Рид включился в травлю беззащитного, а Солженицыну в свою защиту не дают и рта раскрыть?
ОТВЕТ: Мне известно из советской печати, что писатель Солженицын (…) исключен из Союза писателей за издание каких-то произведений на Западе, а потому в Советском Союзе занимаются травлей самого Солженицына. (…) поэтому он не может опубликовать свой ответ Дину Риду (…)
ИЗ ПРОТОКОЛА ДОПРОСА ОБВИНЯЕМОГО ТЕРЕХОВИЧА Л. Н.
3 апреля 1972 г.
(…)
ВОПРОС: При обыске у вас на квартире 14 марта 1972 года было изъято стихотворение, начинающееся словами: «Мы привычны к версиям о всяческих диверсиях» Скажите, это стихотворение написано лично вами?
ОТВЕТ: Да, стихотворение под названием о борьбе с «идеологическими диверсиями» (…) написано лично мною.
ВОПРОС: С какой целью вы написали данное стихотворение и что вас побудило к написанию этого стихотворения?
ОТВЕТ: Никакой цели в написании данного стихотворения я не преследовал. Я регулярно слушал передачи заграничных радиостанций (…) В передачах этих радиостанций указывалось, что эти радиостанции регулярно глушатся радиостанциями Советского Союза (…)
У трыццатыя гады падобныя сведчанні каштавалі б Цераховічу дзесяці гадоў “далёкіх лагероў Савецкага Саюза”, але ж на каляндары быў суадносна гуманны 1972 год, і прысуд антысаветчыку выглядаў не надта жорсткім:
ПРИГОВОР
ИМЕНЕМ УКРАИНСКОЙ СОВЕТСКОЙ СОЦИАЛИСТИЧЕСКОЙ РЕСПУБЛИКИ
1972 года июня 1 дня Судебная коллегия по уголовным делам Черниговского облсуда (…)
ПРИГОВОРИЛА
Признать виновным и осудить Тереховича Леонида Никифоровича по ст. 187-1 УК УССР к двум годам лишению свободы с отбыванием в исправительной колонии строгого режима (…)
Леанід Цераховіч адседзіў весь тэрмін. Пасля лагера ён доўга хварэў, потым зноў патрапіў за краты, на гэты раз – пасля відавочнай міліцэйскай правакацыі, нібыта “за бойку ў грамадскім месцы”.
Апошнім месцам працы Леаніда Нікіфаравіча была школа ў роднае вёсцы, дзе былы палітвязень працаваў вартаўніком.
У 1992 годзе Цераховіча нематывавана і жорстка збілі міліцыянты, пасля чаго ён памёр.
* * *
У наступнай перадачы вы дазнаецеся, як вядзьмарка з украінска-беларускага сумежжа праводзіла антысавецкую агітацыю сярод перасяленцаў з Заходняй Беларусі.
Уладзіслаў Ахроменка, Беларускае Радыё Рацыя, архіў Службы Бяспекі Украіны
Радыё Рацыя дзякуе Архіву СБ Украіны ў Чарнігаўскай вобласці за прадстаўленыя матэрыялы, архіўную справу “П-15974”