Справа 1981-82 г. „КГБ супраць замежных журналістаў”
Усе іншаземцы, якія прыбывалі ў СССР, падзяляліся на тры асноўныя катэгорыі: “з краін сацыялістычнага лагера”, “з краін, якія сталі на шлях сацыялістычнага развіцця” і “з капіталістычных краін”.
Кожнага госця “з капіталістычнай краіны” чэкісты рэфлекторна падазравалі ў шпегунстве, ідэалагічных дыверсіях ці хаця б у прыхаванай нелюбові да савецкай улады. А ўжо калі такі замежнік са “свету капіталу, свету бяспраўя” быў яшчэ і журналістам, то за ім абавязкова арганізоваўлася аператыўнае назіранне. У тым разе, калі такі журналіст спрабаваў збіраць інфармацыю, якую ў КГБ лічылі “забароненай” ці хаця б “тэндэнцыйнай”, супраць яго арганізоўваліся выштукаваныя правакацыі.
* * *
Увогуле, журналісты з “капіталістычных краінаў” былі для КГБ публікай вельмі складанай, падазронай і няўдзячнай.
Не пусціць у СССР карэспандэнта якога-нібудзь амерыканскага часопіса не выпадала – імперыялісты адразу пачалі б плявузгаць, што камуністы заціскаюць так званую свабоду так званага слова. Інструктаваць, “як правільна асвятляць савецкую рэчаіснасць” не выпадала і пагатоў – з капіталістычных джунгляў адразу б завішчэлі пра “палітычную цэнзуру”. З тае ж прычыны немагчыма было ўжыць і іншыя спосабы прапрацоўкі шакалаў заходняй прапаганды: выклік у райкам партыі, скаргу ў журналісцкі калектыў і адмоўную характэрыстыку, падпісаная партаргам, прафаргам і сакратаром камсамольскай арганізацыі.
Для пачатку ўсіх заходніх журналістаў, якія прыбывалі ў СССР, ставілі на аператыўны кантроль. Пры гэтым усе кантакты супрацоўнікаў капіталістычных СМІ дбайна адсочваліся, а ў тым разе, калі яны планавалі збіраць матэрыялы, якія маглі нашкодзіць іміджу СССР, планы тыя зрываліся.
Вось як, напрыклад, выглядала чэкісцкая праца ў дачыненне да амерыканскіх журналістаў.
КОМИТЕТ ГОСУДАРСТВЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ СССР
27 января 1981 г.
СЕКРЕТНО
22-23 января 1981 г. в городе находились аккредитованные в Москве корреспонденты американской телекомпании Эй-Би-Си Таусенд Ричард, 1940 г. р., и Гаррелс Анна, 1951 г. р., подозреваемые в связях с ЦРУ.
По оперативным данным, целью поездки иностранцев являлся сбор клеветнической и тенденциозной информации о советской действительности, жизни и условиях работы трудящихся (…)
Специально подготовленными группами из рабочих и служащих были сорваны попытки иностранцев сфотографировать неприглядные места и старые дома (…) При попытке Гаррелс произвести фотосъемку в районе режимного завода американцы были задержаны сотрудниками охраны. Их действия задокументированы путем отбора заявлений от очевидцев и составлении акта. В связи с этим представитель “Интуриста” официально предупредил Гаррелс и Таусенда о грубом нарушении ими правил пребывания иностранцев в СССР. В дальнейшем корреспонденты в контакты с советскими гражданами не вступали, попыток к сбору информации не предпринимали.
У дакладной даволі няўцямна паведамляецца пра “спробу сфатаграфаваць непрывабныя месцы і старыя дамы”, а таксама пра ролю “спецыяльна падрыхтаваных груп рабочых і служачых”.
Фатаграфаваць савецкія трушчобы з памыйкамі і пацукамі іншаземцам катэгарычна забаранялася, бо ў савецкіх часопісах, якія выдаваліся “для заходняга спажыўца”, пісалася пра “рост дабрабыту простых савецкіх людзей”. Забараняць фотаграфаванне непасрэдна загадам афіцэра КГБ, аднак, не выпадала…
Але дастаткова было нацкаваць на тых амерыканцаў які-небудзь завадскі камсамольскі актыў, які б у агрэсіўнай форме растлумачыў тым заакіянскім фраерам пра перавагі сацыялістычнага ладу, а потым бы справакаваў бойку. Наступнае было справай тэхнікі: участковы міліцыянт – “заявы ад абураных грамадзянаў” (папярэдне праінструктаваных чэкістамі) – афіцыйнае папярэджанне “Інтурыста”. А то можна было і арганізаваць газетны артыкул: маўляў, амерыканцы ў СССР, корпаюцца на сметніках… вось як капіталісты давялі сваіх журналістаў – недаедкі на памыйках шукаюць!..
Цяпер ужо мала хто памятае пра прапагандысцкі часопіс “Савецкі Саюз”, які выдаваўся ў Маскве “для замежнага карыстальніка” да 1991 года на ангельскай, нямецкай, французскай, італьянскай, японскай і на процьме іншых моваў, уключна ўрду і хіндзі.
У 1982 годзе Масква і Вашынгтон дамовіліся пра бесперашкодны распаўсюд гэтага часопіса ў ЗША, але падступныя янкі папрасілі, каб і часопіс “Амерыка” бесперашкодна распаўсюджваўся ў СССР. “Слова камуніста” тым клятым амерыкосам падалося замала, і амерыканцы выправілі ў Саюз цэлую дэлігацыю, каб пераканацца, што партнёры сумленна выконваюць узятыя абавязкі.
ИЗ ДОКЛАДНОЙ КГБ СССР
23-24 января 1981 г. в городе находились прибывшие в СССР в качестве гостей посольства США в Москве редакторы журнала «Америка» Р. Потит и Г. Олсен. Их сопровождала второй секретарь посольства США А. Чермак. Цель поездки американцев – выяснение вопросов, связанных с распространением указанного пропагандистского журнала.
В соответствии с указаниями КГБ СССР, согласованными с МИД СССР (…) были приняты меры к недопущению встреч иностранцев с советскими официальными лицами.
(…) Американцы обратились в «Инутрист» с просьбой организовать встречу с писателем В. Коротичем, в чем им под благовидным предлогом было отказано. После чего они других просьб не высказывали, ограничились осмотром киосков «Союзпечати» (…)
Не варта і казаць, што ўсе кіёскі “Саюздруку”, куды заглядалі госці, былі проста заваленыя звышдэфіцытнымі ў СССР часопісамі “Амерыка”, прытым прадавачкі папулярна амерыканцам тлумачылі, што часопіс з прычыны свайго рэакцыйнага зместу не карыстаецца попытам у савецкіх людзей.
Калі проста нешта “забараніць” з розных прычынаў не выпадала, для заходніх журналістаў ствараліся адмысловыя “пацёмкінскія вёскі”: заможная калгасы з задаволенымі пейзанамі, набітыя прадуктамі гастраномы, цвярозыя трактарысты і ружовашчокія даяркі, якія чыталі гасцям цэлыя палітінфармацыі пра шчаслівае жыццё ў СССР і пра мірныя ініцыятывы таварыша Леаніда Ільіча Брэжнева.
Некаторыя наіўныя журналісты нават давалі веры, што ў такіх вось умовах жывуць абсалютна ўсе савецкія грамадзяне і што ўсе яны, як адзін, палітычна падкаваныя і маральна ўстойлівыя…
ИЗ ИНФОРМАЦИОННОГО СООБЩЕНИЯ КГБ СССР
12 мая 1982 г. докладывалось о прибытии сроком на 4 дня (…) группы иностранных корреспондентов, аккредитованных при отделе печати МИД СССР, в составе которой находились 10 журналистов, представлявшие буржуазные средства массовой информации капиталистических стран. Некоторые из них были настроены резко антисоветски.
По полученным у КГБ данным, у иностранцев в целом сложилось положительное впечатление о пребывании в городе, встречах в горисполкоме, с советскими учеными и писателями, посещения головного предприятия производственного объединения «Электромаш», совхоза «Пуща-Водица».
Журналисты из ФРГ Лоренц и Блицер (журналы «Шпигель» и «Штерн») в беседах с представителями советской печати высоко оценили современный уровень развития нашей страны (…) Они также положительно отозвались о советских мирных инициативах.
(…)
Во время самостоятельных прогулок по городу Лоренц, Блицер, Боултон (агентство Рейтер, Англия) посетили ряд продовольственных магазинов, где изучили ассортимент, цены на продовольственные товары (…) интересовались отношением людей к культу личности Сталина (…)
Комитетом Государственной Безопасности попытки указанных корреспондентов получить информацию тенденциозного характера ограничивались через оперативные и официальные возможности.
КГБ СССР доложено.
Аднак сярод журналістаў з капіталістычнага замежжа знаходзіліся і такія, якія ў СССР прыязна пасміхаліся прадстаўнікам улады і ўхвалялі пабачанае, а ў сваіх прадажных выданнях плявузгалі пра дэфіцыт у Краіне Саветаў сапраўднай дэмакратыі, а таксама каўбасы, мяса, масла і туалетнай паперы.
З такімі паклёпнікамі савецкая ўлада ўжо не цырымонілася: наймітаў капіталу пазбаўлялі акрэдытацый і пажыццёва не пускалі ў Савецкі Саюз.
* * *
З наступная перадачы вы дазнаецеся, як чэкісты арганізоваўлі пратэсты савецкіх грамадзянаў супраць “заакіянскіх падпальнікаў вайны”.
Уладзіслаў Ахроменка, Беларускае Радыё Рацыя, архіў Службы Бяспекі Украіны
Радыё Рацыя выказвае падзяку Цэнтральнаму Галіноваму Архіву СБ Украіны, г. Кіеў, за прадстаўленыя матэрыялы, архіўную справу Фонд 16, вопіс 1, адзінкі захавання 177, 194, 196