Справы 1939 г. Ліст беларусаў з Войска Польскага таварышу Сталіну
За сталінскім часам “лісты Правадыру” былі ці не самым папулярным пісьмовым жанрам у СССР. Металургі пісалі Сталіну пра колькасць выплаўленага чыгуна, калгаснікі – пра надоі, пісьменнікі – пра праўду жыцця, піянеры – пра сабраны металалом, а чэкісты – пра выкрытых ворагаў народа сярод адпаведна металургаў, калгаснікаў, пісьменнікаў і піянераў. Пры гэтым усе яны рытуальна дзяквалі Іосіфу Вісарыёнавічу за бацькоўскі клопат, заможнае жыццё, шчаслівае дзяцінства і мудрыя парады. Кожны такі ліст традыцыйна заканчваўся абяцанкай “працаваць яшчэ лепш”, “не шкадаваць сілаў” і “пры патрэбе пакласці жыццё”.
Пасля “вызвольнага паходу верасня 1939 года” у палон да Чырвонай арміі патрапілі дзясяткі тысяч беларусаў і ўкраінцаў. І гэтыя людзі, сідзячы ў лагерах, таксама нібыта масава кінуліся пісаць Сталіну лісты…
* * *
Падзеі верасня 1939 г. ад самога пачатку пазіцыянаваліся савецкай прапагандай, як “вызваленне беларусаў і ўкраінцаў ад улады польскіх паноў і капіталістаў”. Але ж у Войску Польскім, якое супрацьстаяла “вызваліцелям”, служыла багата тых самых беларусаў і ўкраінцаў, якіх Саветы нібыта і прыйшлі ратаваць “ад рабства”.
Крамлёўскім прапагандыстам трэба было давесці, што беларусы і ўкраінцы ў белапольскае форме ад самога пачатку ненавідзелі Польшчу, польскае войска і польскія законы, што яны толькі і марылі пра дэзертырства і здраду.
29 верасня на стол намесніка наркама НКВД УССР таварыша Гарлінскага паклалі ліст…
ОТЦУ И ОСВОБОДИТЕЛЮ БЯЛОРУССИИ И УКРАИНЫ
Тов. Сталину
Военнопленных Бялорусов и Украинцев находящихся на станции Шепетовка в лагерях.
ПРОШЕНИЕ
Мы, Бялорусы и Украинцы были забраны силаю до армии польскае. Когда мы услыхали что наши товарышчы перешли на нашу родную зямельку Белорусь и Украину мы все как один бывшые в войску наших угнетацелей и капиталистов Бялорусы и Украинцы бросили оружие и зе слезами на очах, велькай радостию перешли до наших товаришчей, которыя первыя ишли освободить нас. Дорогой наш отец и освободитель, мы долги час ожидали этого освобождения, но все-таки дочекалися, кали заглянуло солнцо в нашо воконцо. Теперь мы Бялорусы и Украинцы будем могли свободно вздыхнуць и правиць сами сваею роднаю зямелькаю, которая была до гетага часу, до дня освобождения праз войска тов. Сталина в руках капиталистов, польских панов и польских осадников, которые так моцно держали нас в своих руках всеравно как в ланцугах (…)
Першае, што звяртае на сябе ўвагу – россып беларусізмаў і паланізмаў, якія ўжываюцца не надта пісьменна і таму надзвычай муляць вока. Пры гэтым украінізмаў, якія, па логіцы, мусяць быць у лісце, падпісаным таксама і ўкраінцамі, у тэксце чамусь няма.
Што, зрэшты, не дзіўна. Ліст “вайсковапалонных беларусаў і ўкраінцаў са станцыі Шэпетоўка ў лагерах” – класічная фальшыўка. Майстрачылі яе ў НКВД БССР; у тыя часы беларускія чэкісты яшчэ валодалі беларускай мовай. Рэдагавалі ліст у ЦК Кампартыі Беларусі, а беларусізмы і паланізмы расстаўлялі філолагі з беларускай Акадэміі навук. Знаўцаў украінскай мовы сярод фальсіфікатараў не было.
Непрыхаванай халуйскай любові да таварыша Сталіна – ажно тры старонкі…
ИЗ ПИСЬМА БЕЛОРУСОВ И УКРАИНЦЕВ СТАЛИНУ
(…)
Отец наш и освободитель тов. Сталин, мы все военно-пленные Бялорусы и Украинцы в числе 1500 человек находящыеся в лагерях на станции Шепетовка обрашчаемся з горачай просьбай и со слезами на устах о распушчэнии нас домой, до нашых старых отцов, жон и малых детей, которых мы заставили без жаднае апеки, галодных и халодных.
Отец наш и освободитель таварышч Сталин. Мы все Бялорусы и Украинцы когда мы скорей возвратимся домой, то мы все как один возьмемся за уничтожение польских мятежников, панов и осадников, которыя завладели нашаю роднаю зямелькаю, а будучы здесь в лагерах военно-пленных, мы ничево не можем посабиць нашым товарышчам, которые позастали дома.
(…)
Мы все Бялорусы и Украинцы по звольненни нас до наших жон и нашых малых бездомных детак как один пойдем рука об руку, плечо з плечом з ружьем в руках под красное знамя абы боронить свою родную зямельку от угнетеньня, польских панов и капиталистов, как один умрем за власть рабочо-крестьянскую, за вождей народу, которыя ведут нас по правильному пути отца и освободителя народу Зяходняй Бялоруси и Украины тов. Сталина.
Да здравствует Красная Армия.
Да здравствуют вожди народу отец наш тов. Сталин и товар. Молотов.
ПОДПИСИ
Ці былі ў беларусаў, палонных Войска Польскага, аб’ектыўныя падставы для нянавісці да тых жа асаднікаў? Безумоўна, так – і не толькі да іх.
Але з іншага боку – ці зафіксаваны хоць адзін выпадак, калі беларусы, якія на баку Войска Польскага змагаліся з маскоўскімі акупантамі, масава кідалі зброю і перабягалі на бок Чырвонага Войска? Адзінкавыя выпадкі дэзертырства, безумоўна, былі – але не толькі сярод беларусаў, але і сярод украінцаў, татараў і яўрэяў і палякаў. Але ў пераважнае сваёй большасці беларусы Войска Польскага змагаліся адважна – што, зрэшты, вызнаюць і польскія гісторыкі Другой сусветнай.
Што тычыцца самое фальшыўкі, то беларусы і ўкраінцы з Шэпетоўскіх лагероў у сваёй большасці яе падпісалі. І вось чаму: лагерная адміністрацыя афіцыйна абвесціла, што кожны, хто не паставіць подпіс пад зваротам да таварыша Сталіна, пажыццёва выправіцца ў Сібір.
Зрэшты, далёка не ўсе падпісанты паехалі “на родную зямельку, вызваленую ад паноў і капіталістаў”. Ладную частку падпісантаў Шэпетоўскага лагера неўзабаве выправілі ў Старабельскі, Асташкаўскі і Казельскі лагеры. Некаторыя з іх там памерлі, некаторых расстралялі, а некаторыя знайшлі смерць у Катыні і ў Харкаве, падчас масавых страт палонных Войска Польскага.
Сам ліст ад “беларусаў і ўкраінцаў” так і не быў надрукаваны ані ў “Правде”, ані ў беларускіх, ані ва ўкраінскіх газетах. І вось чаму. Фальсіфікацыя была відавочнай, і на яе напэўна б звярнулі ўвагу беларускія і ўкраінскія эмігранцкія колы.
А гэта ў планы “вызваліцеляў” не ўваходзіла.
* * *
З наступнай перадачы вы дазнаецеся пра чэхаславацкія падзеі 1968 года і рэакцыі на іх савецкіх чэкістаў.
Уладзіслаў Ахроменка, Беларускае Радыё Рацыя, архіў Службы Бяспекі Украіны
Радыё Рацыя выказвае падзяку Цэнтральнаму Галіноваму Архіву СБ Украіны, г. Кіеў, за прадстаўленыя матэрыялы, архіўную справу Фонд 16, адзінка захавання 381
Савецкі прапагандысцкі плакат 1939 г. скарыстаны ў якасці ілюстрацыі