Прэзідэнцкія выбары ў Малдове пройдуць 20 кастрычніка 2024 года разам з рэферэндумам аб сяброўстве Малдовы ў Еўразвязе.
Ці яна разрэжа закінутыя Крамлём сеткі, ці трапіць у новую залежнасць? А можа, як сказаў мне аднойчы малдаванін, які жыве ў Польшчы, лёс дасць нам другі шанец на нармальнае жыццё (першы быў у 1918 годзе).
З аднаго боку, ёсць празаходні ўрад, які засяродзіўся на ўнутраных праблемах, але гэта адзіны шанец для ўступлення ў ЕЗ. З іншага боку, апазіцыя, больш-менш падыгрывае Расеі, якая «толькі падтрымлівае сваіх малдаўскіх сяброў і хоча ім дабра».
Згодна з апытаннем, праведзеным iData 13-18 верасня, Мая Санду займае 1-е месца з 26,8%, 2-е месца – Рэната Усаты (12,7%), 3-е месца – Аляксандра Стаяногла (11,2%). 34,6% апытаных пакуль не ведаюць, за каго будуць галасаваць.
У выбарах удзельнічае 11 кандыдатаў. Тым не менш, нягледзячы на рост расчаравання кіруючай празаходняй партыяй PAS (Дзеянне і салідарнасць), нефармальны лідар аб’яднання, цяперашні прэзідэнт і першая жанчына на гэтай пасадзе – Мая Санду мае перавагу. Нягледзячы на тое, што яна балатуецца на пераабранне ў якасці незалежнага кандыдата, яна заснавала PAS (Дзеянне і салідарнасць). Першы тур у яе ў кішэні.
Але верагоднасць таго, што выбары завершацца ў першым туры (больш за 50 працэнтаў галасоў), змяншаецца. А калі здарыцца другі, сітуацыя для PAS ускладніцца. Таму што другі тур аб’яднае супраць яе апазіцыю, якая адкрыта прарасейска настроеная або хавае гэта. У цяперашні час, паводле апытанняў Aspen Institute and Watchdog, Майя Санду мае 35,5 працэнтаў падтрымкі.
Другі нумар у гонцы – Аляксандр Стаяногла мае 9,9%, за ім ідзе Рэната Усаты (6,8%). Больш за 22 працэнты рэспандэнтаў не вызначаны. Вялікае значэнне для выбараў будуць мець удзел малдаўскай дыяспары, сярод якой празаходні варыянт перамагае. З 4,5 мільёнаў, якія пражывалі ў Малдаўскай ССР у 1990 годзе, цяпер амаль траціна часова або пастаянна пражывае за межамі краіны, нават у Польшчы, каля 15 тысяч.
Стаяногла прадстаўляе Партыю сацыялістаў Рэспублікі Малдова. Ён родам з аўтаномнай вобласці Гагаўзія, дзе Расея падкупіла практычна ўсіх. Ён быў генпракурорам да 2023 года, калі супраць яго была распачата праверка за пасіўную карупцыю, злоўжыванне службовым становішчам і дачу ілжывых паказанняў.
З іншага боку, Усаты — скандальны актывіст, які выступае супраць істэблішменту, вядомы, але не ўспрымаецца цалкам сур’ёзна, і не мае вялікага досведу працы па-за межамі мясцовага самакіравання.
Усяго на пасаду прэзідэнта прэтэндуюць 11 кандыдатаў, 4 з якіх называюць сябе незалежнымі.
Над усім гэтым стаіць Расея, якая хоча вярнуць сабе кантроль над краінай-сатэлітам і не даць ёй сысці ў ЕЗ.
Пасля шэрагу гадоў кіравання прарасейскіх палітыкаў і карупцыйных скандалаў цяперашняя партыя паабяцала новую руку. І яна цалкам выканала многія свае абяцанні. Яна пачала свой тэрмін на пасадзе ў няўдалы момант, у 2021 годзе. За гэты час цэны на газ і электрычнасць выраслі ў чатыры разы, інфляцыя ў 2022 годзе дасягнула амаль 30%, і ўраду спатрэбіўся больш за год, каб знізіць яе да 10% (у цяперашні час знізілася да 5%). На карту пастаўлена шмат, і гэта толькі прадчуванне перад парламенцкімі выбарамі, якія адбудуцца ў лютым наступнага года, яны вызначаць кірунак нацыянальнай палітыкі на гады наперад.
Правячая партыя не змагла рэфармаваць судовую сістэму. Два гады таму не змагла абраць ні генпракурора, ні праверыць сумленнасць суддзяў, не кажучы ўжо пра абяцанне выбаршчыкам прыцягнуць да адказнасці алігархаў, якія ў мінулым кіравалі краінай. Некалькі месяцаў таму PAS трымалася ўпэўнена, але падтрымка відавочна зменшылася.
Таму партыя абрала адну карту – уступленне ў ЕЗ. Малдова атрымала статус кандыдата ў 2022 годзе, што ўрад расцэньвае як поспех. Ён праводзіць рэферэндум аб далучэнні ў той жа дзень, што і прэзідэнцкія выбары. Нягледзячы на тое, што такія рэферэндумы не прадугледжаны заканадаўствам ЕЗ, многія краіны, якія ўваходзяць у ЕЗ, арганізоўваюць іх, як правіла, у канцы перамоваў, а не ў пачатку.
Дзякуючы гэтаму кроку РАS у асноўным упэўнены, што яўка на рэферэндуме перавысіць патрабаваны законам кворум (33%). Такім чынам, РАS будзе блізкі да ўнясенне зменаў у Канстытуцыю, каб уключыць пытанне аб далучэнні да ЕЗ. PAS не хапае некалькіх галасоў да неабходных 2/3 месцаў у парламенце (PAS мае 63 са 101 месца).
Улады непрызнанага Прыднястроўя заявілі аб намеры правесці ўласны рэферэндум аб «стаўленні да Еўразвяза». Ціраспаль абвінавачвае ўрад у Кішынёве ў ігнараванні волі жыхароў, што ў канчатковым выніку прывядзе да прымусовага далучэння да еўрапейскіх структур. І гэта не адзіная праблема самавызначэння, якое шмат у чым вынікае з ідэнтычнасці малдаван. Тым, хто толькі прыкідваецца празаходнім, давядзецца вызначыцца – ЕЗ ці Расея. У свой час жаданне малдаван аб’яднацца з Румыніяй было больш-менш моцным, усё ж большая частка геаграфічнай і гістарычнай тэрыторыі Малдовы знаходзіцца ў Румыніі.
Настроі ў краіне па-ранейшаму празаходнія. Паводле апошніх даследаванняў Aspen Institute and Watchdog, падтрымка ўступлення ў ЕЗ вырасла з 56% у красавіку да 63 працэнтаў у верасні.
Жаданне далучыцца да Еўразійскага эканамічнага саюза, ці, прасцей кажучы, да «інструменту ў руках Расеі», не перавышае 20%. Рэйтынгі ЕЗ у Малдове растуць разам са зніжэннем грамадскага даверу да Уладзіміра Пуціна, які пачаў зніжацца ў апытаннях пасля ўварвання ва Украіну.
І гэта не адзіны клопат.
Улады сепаратысцкага Прыднястроўя выказваюць пункт гледжання, што ўступленне ў ЕЗ з’яўляецца дэ-факта «ўключэннем Малдовы ў склад Румыніі».
А калі вынікі рэфэрэндуму будуць не на карысьць Крамля? Ці магчымы “крымскі сцэнар” (2014 г.) – вось што папярэджваюць эксперты. У любым выпадку Малдова знаходзіцца на пераломным этапе.
Юрка Ляшчынскі, Беларускае Радыё Рацыя
