Выбары і асабліва рэферэндум у Малдове гэта быццам футбольны матч “Ягелоніі” Беласток. Пачалі з фанфараў, потым як заўсёды… на перамешку эўфарыя і смутак. Аднак ці такі вынік задавальняе?
На прэзідэнцкіх выбарах пасля падліку 99 працэнтаў галасоў лідзіруе дзейная празаходняя прэзідэнтка Мая Санду, але спатрэбіцца другі тур.
«Халодны душ» для пратэстаў еўраінтэграцыіРэферэндум аб уключэнні ў канстытуцыю Малдовы далучэння да ЕЗ амаль пароўну падзяліў выбаршчыкаў.
Прадстаўнік ЕК падкрэслівае, што вынікі паказваюць, наколькі патрабавальнай з’яўляецца барацьба з расейскім умяшаннем у выбарчы працэс.
“Вынік Санду настолькі нізкі, што ўзнікае пытанне пра яе шанцы на перамогу ў другім туры”, — напісаў у паслявыбарным аналізе Яўген Чэбан, вядомы малдаўскі эксперт і каментатар партала NewsMaker. Па словах аналітыка, рэферэндум павінен быў звязаць перамогу Санду з працэсам еўраінтэграцыі і мабілізаваць праеўрапейскіх выбаршчыкаў.
«Такая сувязь павінна была забяспечыць перанос рэйтынгаў Еўраінтэграцыі і (значна ніжэйшых) рэйтынгаў цяперашняга прэзідэнта. Аднак гэтая сувязь спрацавала ў адваротным кірунку. Антырэйтынгі Санду ператварыліся ў незадаволенасць кірункам палітыкі, які яна вызначае».
У другім туры Санду сустрэнецца з былым генеральным пракурорам Аляксандрам Стаяногла, якога падтрымлівае Сацыялістычная партыя. Па словах Чэбана, прэзідэнту практычна «няма ў каго браць галасы», таму што ў кампаніі не было іншых важных кандыдатаў з праеўрапейскай праграмай.
Расея акружае МалдовуУ аўтаномнай Гагаузіі, якая лічыцца самым прарасейскім рэгіёнам Малдовы, Санду набрала 2,26 працэнта, а выхадца з гэтага рэгіёну Стаяногла – 48,67 працэнта. Амаль 95 працэнтаў выбаршчыкаў выступілі супраць унясення еўраінтэграцыі ў канстытуцыю, сведчаць звесткі, апублікаваныя Цэнтрвыбаркамам (ЦВК). На другім месцы апынулася Вікторыя Фуртуна, былы пракурор, таксама лічыцца прарасейскім кандыдатам.
Гагаўзы – гэта нашчадкі туркаў, ці турэцкіх народаў, але праваслаўнага веравызнання. Асабіста я пабываў на выступе іхнага тэатра падчас фестывалю культур падчас свята горада Кішынёва. Магчыма Крэмль, узорам Прыднястроў’я, Крыму ці Абхазіі, выкарыстае гэта. Гагауазы стануць заложнікамі і нібыта просяць, каб за іх заступіліся, узялі ў абарону ад «малдаўска-румынскіх фашыстаў».
Дрэннага выніку 5,16 % дамагліся прыхільнікі «так» адказу на рэферэндуме аб уступленні ў ЕЗ. У Гагаузіі ў гэтым галасаванні ўзялі ўдзел менш за 58 тысяч людзей.
Аднак грамадзяне Малдовы, якія пражываюць на тэрыторыі сепаратысцкага Прыднястроўя і вымушаныя ехаць на выбарчыя ўчасткі, размешчаныя ў раёнах, падкантрольных Малдове, прагаласавалі на рэферэндуме 37,44% галасоў за “за”. Санду набрала там 25,21 працэнтаў галасоў, а Стаяногла перамог тут з 35,41 працэнта падтрымка. У прэзідэнцкіх выбарах прагаласавала крыху больш за 16 тысяч жыхароў Прыднястроўя, то бок каля 5-6% выбаршчыкаў.
«Малдова на раздарожжы стагоддзяў»Гісторыя Малдовы мае шмат падабенства з гісторыяй Беларусі. У далёкія часы (у Беларусі, назавем гэта перыяд Вялікага Княства Літоўскага) існавала Малдаўскае Гаспадарства з такімі асобамі, як Стэфан Вялікі (помнік яму ў Кішынёве) і гістарычная постаць уладара Гаспадарства – Багдан.
Апошнія 100 гадоў таксама прайшлі пад знакам пошуку шляху да ўласнай ідэнтычнасці.
Рэвалюцыі ў Расеі дазволілі склікаць у кастрычніку 1917 года Бесарабскі сялянскі з’езд, а затым і Малдаўскі салдацкі з’езд. А 24 студзеня 1918 года са згоды тагачаснай Расейскай СФСР была абвешчана незалежнасць і назва дзяржавы была зменена на Малдаўская Дэмакратычная Рэспубліка, але толькі праз некалькі месяцаў яна была ўключана ў склад Румыніі.
У гэты час Беларусь таксама станавілася незалежнай.
З сярэдзіны XIX стагоддзя алфавіт мяняўся як мінімум двойчы. Ад кірыліцы да лацініцы, якая была ўведзена ў румынскую мову ў 1860-1862 гадах (яе дыялектам тады лічылася малдаўская). У сваю чаргу на тэрыторыі цяперашняй і былой савецкай Малдовы з 1924 па 1989 год выкарыстоўвалася “гражданка” (кірыліца) (у Румыніі яшчэ была лацінка), а мова называлася малдаўскай. Цяпер зноў дамінуе лацінскі алфавіт. А афіцыйна яе мова ў Малдове называецца румынскай.
Не менш складанае пытанне рэлігіі ў Малдове
Рэлігія ў Малдове – у асноўным прадстаўлена праваслаўем (61,7%). Найбуйнейшымі рэлігійнымі меншасцямі з’яўляюцца мусульмане, пратэстанты і каталікі, а 21,6% насельніцтва нерэлігійныя (атэісты).
Малдаўская Праваслаўная Царква — аўтаномная Праваслаўная Царква ў юрысдыкцыі Маскоўскага Патрыярхату. Гэта адно з найбуйнейшых рэлігійных аб’яднанняў у Малдове, якое ў 2005 годзе налічвала больш за 3 мільёны вернікаў. Мае 1080 прыходаў, 30 дзеючых манастыроў, 2 духоўныя семінарыі і духоўную акадэмію. (У іншых звестках згадваецца 1231 парафія, 8 епархій і 45 манастыроў.) Праваслаўнага духавенства налічваецца каля 1500 чалавек. Тады і колькасць вернікаў ацэнваецца на 4 мільёны (як ў самой Малдове, улічываючы дыяспару). Статус аўтаномнай царквы яна атрымала ў 1992 годзе. Цяперашні мітрапаліт Кішынёўскі і ўсяе Малдовы — Уладзімір (Кантарыянскі).
Афіцыйныя мовы Царквы — малдаўская і зрэдку царкоўнаславянская. Частка малдаўскіх праваслаўных таксама належыць да Рускай Праваслаўнай Царквы Замежжа і Румынскага Патрыярхату (Бесарабскай Мітраполіі) і невялікая частка да Балгарскай Праваслаўнай Царквы. Сярод праваслаўных назіраецца або стагнацыя або памяншэнне колькасці вернікаў.
Амаль 5% жыхароў рэспублікі гэта мусульмане, больш за 2% -рыма-каталікі, то бок амаль 80 тысяч (інтэнсіўная місійная дзейнасць перад усім з Польшчы) і 0.6% Сведкі Яговы ( інтэнсіўны рост вернікаў), астатнія – розныя плыні пратэстанцкіх цэркваў – каля 4% (таксама рост вернікаў).
Мне пашанцавала з прадстаўнікамі многіх веравызнанняў. Пабываў на ўрачыстасцях у кафедральным саборы з нагоды гадавіны смерці айца Ежы Папялушкі. Святую імшу ўзначаліў сам біскуп Малдовы Антоні Коса ў саслужэнні біскупаў і духаваенства з-за мяжы. Таксама прысутнічалі прадстаўнікі дыпламатычных службаў акрэдытаваныя ў Малдове, у тым ліку з Польшчы (ужо эксцэленцыя Артур Міхальскі не быў там паслом). Але сустрэў жанчыну (з Беларусі, якая і па мужу і дэ домо называлася Ляшчынская). Са сведкамі Яговы гаварыў з два разы хіба, нават запісаў іх. У Праваслаўнай царкве таксама быў. Увогулле мне ў Малдове вельмі прыемна гаварылася ці гэта ва ўстановах, ці з мінакамі, ці сябрамі.
Тады, а гэта быў 2017 год, паводле апытанак, 52% грамадзян падтрымлівала інтэграцыяю Малдовы з Еўразвязам.
А мо лепш далучыцца да Румыніі?Навошта існаваць дзвюм дзяржавам аднаго народу Малдова і Румынія. Гэта дзяржавы румынскай нацыі. Чаму геаграфічна-гістарычная Малдова павінна дзяліцца і размяшчацца на дзвюх краінах (нават трох, бо частка этнічнай Малдовы знаходзіцца ў межах Украіны – гэта Буковічна з горадам Чэрнаўцы і частка ўзбярэжжа Чорнага мора). Большая частка гістарычнай Малдовы зараз знаходзіцца ў Румыніі. У свой час мне пашанцавала (не за адным разам) пабываць ва ўсіх гэтых «малдоўскіх тэрыторыях».
На рэферэндуме аб аб’яднанні 1994 года падтрымка была мінімальнай – 94,4% грамадзян прагаласавалі за незалежнасць, але апытанне, арганізаванае ў 2008 годзе, пасля 17 гадоў незалежнасці, паказала, што ўжо 29% малдаван падтрымліваюць ідэю аб’яднання. У 2021 годзе падтрымка аб’яднання вырасла да 43,9%.
Аб’яднанне з Румыніяй разумеецца як своеасаблівы «ярлык» для ўступлення ў ЕЗ. Малдову эксперты лічаць самай беднай краінай ў Еўропе. Асабіста жадаю Малдове паспехаў у пабудове незалежнасці, дэмакратыі і дабрабыту.
Бо яна на гэта заслугоўвае.
Юрка Ляшчынскі, Беларускае Радыё Рацыя
«Малдова, Рэспубліка Малдова – па румынску Moldova, Republica Moldova. Краіна ва Усходняй Еўропе са сталіцай ў Кішынёве і без доступу да мора, да таго ж са збунтаванай правінцыяй ад 1992 года – гзв. Прыднястроў’е.
Вялічыня рэспублікі Малдова – 33 846 квадратных кіламетраў з насельніцтвам 2 мільёны 600 тысяч чалавек цяпер. (4 мільёны 200 тысяч у 1990 годзе). Каля 450 тысяч пражывае ў Прыднястроў’і і каля 1 мільёна выехала з краіны на Захад, у тым ліку ў Румынію і каля 100 тысяч малдаван зараз знаходзіцца ў Расеі.
Сталіца Кішынёў – каля 800 тысяч жыхароў, з валютай Лей малдаўскі. Малдова займае міжрэчча Днястра і Прута (Бесарабія) і вузкую паласу на левым беразе Днястра (Прыднястроўе). Паверхня раўнінная, парэзаная глыбокімі рачнымі далінамі і цяснінамі. Сярэдняя вышыня раёна складае 147 м. Больш за 75% тэрыторыі знаходзіцца ніжэй за 200 м.»
