У перадачы “Вочы ў вочы” працяг цыклу гутарак з ідэолагам нацыянальнага Адраджэння, вядомым беларускім палітыкам Зянонам Пазьняком.
Р.Р.: Мы праводзім усё паралелі паміж сталіншчынай і цяперашнім часам. Мяне бянтэжыць адно пытанне. Мне падаецца, што, калі ажыццяўляліся рэпрэсіі ў сталінскі час, у сталінскі перыяд, то там усё ж такі пераважна бальшыня гэтых людзей, якія іх ажыццяўлялі, – гэта былі прыхадні, засланыя з іншых тэрыторый былога Савецкага Саюза. Калі глядзім на сённяшнія рэпрэсіі — спрэс прозвішчы беларускія, польскія, габрэйскія, мясцовыя прозвішчы. І вось як зразумець такі масавы калабарацыянізм ці як гэта назваць?
З.П.: Ну гэта для вас філасофскае пытанне. А тут чыста юрыдычны падыход павінен быць. Вызначыць ступень злачыннасці гэтага чалавека. І прычыны, і матывы, — гэта абавязкова. Калі гэтага не рабіць, значыцца, будзе несправядлівасць. І грамадства добрым ня будзе, калі так. Таму абавязкова і матывы, будзе адвакат, чаму, як, што. На якой аснове вы зрабілі вырак несправядлівы вось гэтаму чалавеку, які адседзеў 7 гадоў несправядліва? Чаму вы гэта зрабілі? Ён павінен прывесці свае аргумэнты: прыкладам, «я так лічыў, я лічыў, што не трэба выконваць закон, таму што гэта ворагі нашага прэзідэнта». О кей! Значыцца, вы кіраваліся не законамі, а сваімі палітычнымі прыхільнасцямі. Усё, ёсць артыкул, і ўсё. Другая сітуацыя, калі чалавек прыводзіць нейкае апраўданне. Яго прымусілі, як, што, ён можа потым пакаяцца, то яму будзе іншае. Будзе пазбаўлены прафесійнага права, але не на ўсё жыццё, а, дапусцім, на тры гады. Трэба падыходзіць вельмі акуратна да такіх людзей. Таму што найгоршая шкода для грамадства – гэта несправядлівасць. Таму трэба падыходзіць справядліва, даць усе магчымасці абароны. І гэта ўсё павінна быць публічна. Таму што розныя былі сітуацыі, і мы павінны ўлічваць.
Што датычыць гэтых самых людзей, якія, скажам, у ОМОНе, ёсць жа проста забойцы, вядома ўсё. Вось яны пойдуць (пад суд), яны выконвалі, як кажуць. Але кожны павінен быць даследаваны: хто збіваў, чаму збіваў, бо маса, яны выконвалі нейкую задачу, але не збівалі. А былі тыя, якім хацелася збіваць, і яны ўсе на віду. Калі пачнецца следства, іхныя сябры іх прададуць. Усё будзе высветлена – нікуды не дзенецеся! Але павінна быць справядлівасць, таму што агулам увесь ОМОН, ну не можна так… Дэ Голь мог, ён ваенны чалавек, Сталін так мог, мы так не можам, мы – беларусы. І гэта нашы людзі, пагэтаму мы павінны падысці вельмі акуратна да гэтай сітуацыі, але вельмі жорстка: калі парушаны закон, ніякіх паблажак быць не можа. Таму пры ўсякай дыктатуры ёсць людзі, якія баяцца. І што вы будзеце судзіць за тое, што яны баяліся і нешта рабілі? Ну так, канешне, яны рабілі дрэнна, яны рабілі зло, баючыся. Але ўсё прайшло, яны ўжо не баяцца, можна ім дараваць ці не? Пытанне маральнае. Можна дараваць ці не? Вось такая справа. Бацька – камуніст, ён за камуністаў, за Сталіна, а сынок супраць Сталіна, я задаю пытанне: «Ну што ты будзеш рабіць з бацькам? Што важней табе: бацька ці тое, што ён за Сталіна. Ты што пасадзіш бацьку, ці заб´еш бацьку? Вось як ты будзеш адносіцца да бацькі, вось гэта пытанне, гэта маральнае пытанне. Дык вось ёсць такія рэчы: чалавек, які сядзіць на пенсіі, ён быў заўхозам там, у нейкай арганізацыі. Ну працаваў, хадзіў на партыйныя сходы, пайшоў на пенсію і лічыць, што Сталін усё правільна «делал». Якое ён злачынства зрабіў? Можна яго судзіць?
Р.Р. Канешне не толькі за тое, што ён так сказаў.
З.П.: Свабода слова ёсць ці не? Ён мае права на свабоду слова. Ён не зрабіў (зла), нікога не забіў, не расстраляў, ён кляўз не напісаў. Ён мае права на свабоду слова ці не? Вось так. Дык вось сыночку трэба задаць пытанне: а хто цябе нарадзіў, твой бацька ці ты сам радзіўся? Ён мае права, ты павінен яго паслухаць ці не? Таму пытанне ўсё ў роўні злачынства.
Р.Р.: І даказанасці.
З.П.: І даказанасці. Бо гэты чалавек мае сваю думку. Але ён можа агітаваць пайсці, то гэта ўжо злачынства. Гэта ўжо ёсць у крымінальным кодэксе. Ты агітуеш за дрэнную справу. А тое, што ты маеш свае думкі, выказваеш іх сыну, то ты іх не прапагандуеш, ты маеш права.
Р.Р.: А адваротны бок медаля, закон аб палітычна рэпрэсаваных і аднаўленне справядлівасці ў дачыненні да іх.
З.П. Абавязкова. Усе нашы вязні, якія зараз у турмах, яны павінны быць рэабілітаваны, г.зн. знята судзімасць з іх. Па-другое, людзі, якія страцілі здароўе, павінны за кошт дзяржавы атрымаць рэабілітацыю абавязкова. І трэцяе, кампенсацыю, матэр´яльную кампенсацыю. Гэта можа быць нейкі доўгі працэс, але кампенсацыя павінна быць абавязкова. Вось, скажам, тры мамэнты.
Р.Р.: Але гэта толькі палітвязні, самая яскравая катэгорыя пацярпелых, а ўсіх катэгорый палітычна рэпрэсаваных, іх намнога больш.
З.П.: Я маю на ўвазе ўсе катэгорыі. Усе катэгорыі, якія па палітычных матывах пацярпелі, які ў інтэрнэце там нешта напісаў ці сцяжок на вакно павесіў, яго не лічаць палітычным, але гэта вельмі несправядліва і па палітычных матывах яго пераследавалі. Такіх дзесяткі тысяч. Усе гэтыя людзі павінны падыходзіць пад гэту катэгорыю: зняцце судзімасці, рэабілітацыя іхная медыцынская і кампенсацыя.
Р.Р.: І яшчэ адно пытанне датычна будучага заканадаўства: закон аб вольным набыцці зброі грамадзянамі Беларусі. Ці патрэбны ў новай Беларусі закон аб праве грамадзян набываць і мець зброю?
З.П.: Патрэбны. Ён увогуле патрэбны ўсюды. Ён павінен быць акуратна прапісаны. Законы, скажам, аб набыцці зброі з ЗША у кожным штаце асобныя. Няма агульнага закона. Кожны штат мае свае законы. Ёсць такія штаты, якія абавязваюць мець зброю, скажам, у Тэхасе.
Р.Р.: Але і там ідзе вялікая хваля. Хочуць забараніць другую папраўку.
З.П.: Ну ўсе гэтыя…
Р.Р.: Лібералы?
З.П.: Ну гэтыя дурачкі, якія думаюць камунізм пабудаваць, яны так. Зброя павінна быць. Гэта аснова свабоды, у тым ліку і перад дзяржавай. У Беларусі трэба будзе падысці акуратна да гэтага. Я ўяўляю якім павінен быць гэты закон. Але гэты закон павінен быць, пэўная катэгорыя людзей павінна мець зброю, а пэўная катэгорыя не павінна мець, скажам так. Псіхічна ненармальныя і гэтак далей. Гэта Амерыка асабліва пацвердзіла, што гэта патрэбна для абароны сваёй свабоды, сваёй маёмасці, нягледзячы, што гэта даўно там было, 200 гадоў таму, але і цяпер гэта грае ролю. Я знаю шмат такіх фактаў. А тое, што там з´яўляюцца нейкія вар´яты, якія там у школе пачынаюць страляць, ну дык нават калі гэтай зброі ня будзе і не будзе такога закону, то ўсё роўна такое будзе, таму што іншыя прычыны гэтага, гэта не ад таго, што зброя дазволена. Таму я стаю на тым, што зброя павінна ў чалавека быць. І гэта павінен быць закон, які вельмі дакладна рэгулюе яе выкарыстанне і адпаведныя катэгорыі людзей, якія павінны гэтую зброю мець. Гэта абарона і перад крымінальнікамі, перад усім. Асабліва для фермераў. Жудасна, што тварылася тады, у 1990-ых.
Р.Р.: Беларусь зараз заціснута паміж Сцылай расейскага імперыялізму і Харыбдай заходнеўрапейскага неамарксізму-лібералізму. Як ёй выжыць, захаваць сваю ідэнтычнасць і прайсці па гэтым вузкім «фарватары» сучаснай рэчаіснасці?
З.П.: Я не бачу тут вялікай праблемы, таму што, калі Расея будзе дэзінтэгравана, то накал гэтай праблемы зніжаецца. Сама страшнае, калі Расея застанецца такой прапуцінскай, імперскай. Што датычыць палітыкі Беларусі, то павінна будзе прваодзіцца незалежная палітыка, стаўка на свой народ, на свае рэсурсы, на сваю тэрыторыю, на сваю культуру і на сваю мараль. Калі Расея застанецца імперскай краінай, то гэта будзе сітуацыя больш палітычна напружаная. Таму што ціск будзе з таго боку, безумоўна. Але ён ня страшны, таму што ў плане культурным беларусы значна вышэй: па сваёй культуры, па сваёй гісторыі. І расейцы ня ёсьць для беларусаў ідэалам.
Ня ведаючы, што такое Захад, беларусы лепяць такі ідэал: вось там лепей на Захадзе – і гэта больш небяспечна. Бо на Захадзе шмат такога, чаго беларусам ні ў якім разе нельга пераймаць, яны проста ня ведаюць, што там… Вельмі важна ў гэтай сітуацыі, гэта я цэлы час кажу: Беларусі ня трэба ўступаць у Еўразвяз. Можа Беларусь уступіць ў NATO, гледзячы на тое, якая сітуацыя з Расеяй будзе. Бо калі Расея застаецца імперскай, то ў NATO Беларусь не ўступіць – ні Амерыка ёй ня дасць такой магчымасці, ніхто. Будзе зусім іншы стан. Калі ж сітуацыя будзе дэзінтэгравана, то тады гэта пажадана. А з Еўразвязам трэба захоўваць харошыя стасункі – галоўным чынам у эканоміцы. Эканоміка, спорт, у нейкай ступені культура, але ісці ў Еўразвяз ні ў якім разе нельга. Для таго, каб не апынуцца пад пэўным націскам, эканамічным, іншым, трэба ствараць Усходнееўрапейскую супольнасць. А гэта называецца Балта-Чарнаморскі саюз – наша даўняя фронтаўская ідэя. Балта-Чарнаморская супольнасць: Украіна, Беларусь, Літва, Латвія – паміж Чорным і Балтыйскім морам. Усе рэсурсы ёсьць – і чалавечыя і энергетычныя, паміж двума морамі вельмі выгаднае становішча. Энергетычныя рэсурсы пойдуць з поўдня на поўнач, а з поўначы на поўдзень і Расея нам са сваімі нафтай і газам будзе непатрэбная, не будзе нам дыктаваць ніякія ўмовы. Таму наша будучыня – незалежная Беларусь, незалежныя дэмакратыя, эканоміка і Балта-Чарнаморская супольнасць – Украіна, Беларусь, Літва, Латвія. Гэта вельмі перспектыўна і гэта рэальна. Калі ж будзе імперская Расея, гэта будзе праблемна, таму што імперская Расея будзе супраць гэтага натуральна і знойдзе саюзнікаў у Еўропе – з боку немцаў асабліва. Тое, што было цэлы час і ёсць па сённяшні дзень. Але ў кожнай сітуацыі трэба імкнуцца ажыццявіць Балта-Чарнаморскую супольнасць. Гэта дасць вялікія магчымасці для ўсіх – і для Украіны, і для Беларусі, і для Балтыйскіх краін.
Р.Р.: Можа быць гэтая супольнасць шырэйшай, скажам, з удзелам Малдовы, Румыніі, іншых краін Усходняй Еўропы, той жа Польшчы?
З.П.: Думаю, што не. Таму што ўсе ідэі, якія выказваліся польскімі палітыкамі раней, што там і Харватыя, і Балгарыя, і Венгрыя – гэта усё недарэчна. Гэта проста нерэальна, тут няма нават пра што гаварыць, гэта абсалютна розныя краіны, у іх розная гісторыя, розная культура, розная прыналежнасць і тут нічога ня будзе. Тым больш, што паміж гэтымі краінамі шмат гістарычных канфліктаў, якія яны ніяк ня могуць вырашыць. Натуральнае – гэта адраджэнне Вялікага Княства Літоўскага паміж Балтыйскім і Чорным морам – яно склалася ўжо гістарычна. Яно ўжо існуе, толькі трэба на гэтай «нітачцы» наладзіць. Яно ўсё нармальна будзе. Тым больш, ніхто з гэтых краін не будзе імкнуцца – гісторыя паказала – дамінаваць над іншымі. Калі мы ўключаем Польшчу, першым законам трэба прыняць Закон аб дэдамінацыі, бо мы ведаем як разбурылася Рэч Паспалітая. Гэта ўжо праблема. Потым мы ведаем якія ёсць гістрычныя праблемы паміж Украінай і Польшчай. Таму ў перспектыве гэта магчыма, але аснова павінна быць Балта-Чарноморская – названыя чатыры краіны.
Беларускае Радыё Рацыя