Каля 15 гадоў журналіст і футбольны гісторык Арцём Сізінцаў збірае гістарычныя звесткі, факты, фота і іншыя матар’ялы пра гісторыю футбола на Аршаншчыне. Усё гэта склалася ў кнігу на 400 старонак пад назвай „На «Старт» і ў «Тэмпе»!“, праца над выданнем якой зараз актыўна вядзецца. А пра больш чым 100-гадовую гісторыю аршанскага футбола і кнігу з аўтарам, сённяшнім Госцем Рацыі гутарыць наш журналіст Юрась Дзяшук.
РР: Калі чытаў зацемкі пра кнігу мяне найперш зачапіў тэрмін „ножны шпурляк“. Скажы, калі ласка, чаму ты так вырашыў называць футбол, адкуль гэта ўзялося, якая гісторыя гэтай назвы?
— Агулам шмат народаў маюць свае назвы, нетыповыя і незвычайныя для футбола. Беларусы таксама маюць такую назву. Гэта ўзялося ад слова „шпурляк“, якое ўвёў у беларускую літаратуру ксёндз Пётра Татарыновіч, вядомы заснавальнік беларускай службы Ватыканскага радыё. Гэта чалавек, які меў шырокія веды, сустракаўся з беларусамі, змагаўся за беларусізацыю касцёла і ўвогуле за беларусізацыю нашага жыцця. Ён выкарыстоўваў словы з беларускіх гаворак, цудоўна ведаў беларускую мовай і розныя дыялекты.
Ён стаў ужываць гэтае слова ў афіцыйным перакладзе, зацверджаным раману „Quo vadis“ Генрыка Сянкевіча. Адпаведна, гэтае слова заўважыў, я думаю, ён і без перакладу ведаў, Ян Станкевіч, вялікі беларускі мовазнаўца. Ён увёў яго ў свой слоўнік, Вялікалiтоўска-расейскі. З таго часу гэтае слова стала ўнармаваным, хаця „ножны шпурляк“ ніколі не быў у большасці ў параўнанні з „футболам“. Слова „футбол“ больш прыжылося, але гэтаму ёсць некалькі даволі лагічных тлумачэнняў, чаму так склалася.
Але „ножны шпурляк“ паказвае багацце беларускай мовы, паказвае тое, што мы дбаем пра нашую мову і яе глыбіню. Я не прапаную адмаўляцца ад слова „футбол“, прапаную таксама выкарыстоўваць яго, безумоўна, у кнізе яно ёсць, але ёсць і „ножны шпурляк“, як я прапаную называць хаця б у якасці сіноніма агульнавядомую назву гэтай гульні, якую ведаюць беларусы, і якая ў нашых абшарах таксама стае актуальнай.
Паколькі многія народы з часам перайшлі ад замежнага слова „футбол“, адаптаванага пад сваё маўленне, на свае ўласныя назвы. У свой час смяяліся і называлі недарэчнай польскую назву „piłka nożna“, слова „сalcio“ ў Італіі, паколькі па-італійску „сalcio“ — гэта ўвогуле іншы від спорту быў, іншая гульня. Але так вырашылі называць футбол так, і з таго часу слова „сalcio“ нават выціснула іншыя словы, і ў прыватнасці ангельскае слова, і многія іншыя народы таксама звярнуліся да пурызму, да сваіх моўных практык.
Адпаведна, няма нічога кепскага і крымінальнага ў выкарыстанні слова „ножны шпурляк“ у беларускай мове. Асабліва, калі гэта будзе абумоўлена кантэкстам, людзі ўжо разумеюць, што гэта значыць многія і пачынаюць некаторыя выкарыстоўваць, што мяне, безумоўна, цешыць.
Цалкам слухайце ў далучаным гукавым файле:
На выданне кнігі „На «Старт» і ў «Тэмпе»!“ ідзе збор грошай на сэрвісе Gronka: https://gronka.org/#/causes/rec52klaz6BdDSDp7
Падрабязней пра кнігу можна прачытаць тут: https://skarynapress.com/knihi/khiha-pra-futbol/
Юрась Дзяшук, Беларускае Радыё Рацыя