Па­ма­лень­ку- зна­чыць «Pod­la­sie. SLOW FEST» у На­раў­цы (2)

Міхал Андрасюк і Андрэй Байгуз

Час рас­сак­рэ­ціць на­шым чы­та­чам дзеі і на­дзеі сло­ва, му­зы­кі, воб­ра­зу, што выт­ка­лі­ся за­ча­ра­ва­ны­мі ніт­ка­мі і ко­ле­ра­мі пе­рад гле­да­ча­мі і слу­ха­ча­мі фе­сты­ва­лю «Pod­la­sie. SLOW FEST» у На­раў­цы, які ця­гам пят­ні­цы і су­бо­ты 12-13 лі­пе­ня па­ма­лень­ку да­е­хаў і дап­лыў ад­най­мен­най ра­кой да гмін­на­га цэн­т­ра, што ў Гай­наў­скім па­ве­це. Так на­за­вем гэ­та ў ад­мі­ніст­ра­цый­ным пла­не. У яго ду­хоў­ным ра­зу­мен­ні моц све­ту, куль­тур­на­га ду­ху за­гас­ця­ва­ла ў звыш ты­ся­ча­га­до­вым ка­ра­леў­стве Бе­ла­веж­скай пуш­чы, у якой у бяз­лі­тас­ным зма­ган­ні, але і не­аб­ход­ным ад­веч­ным сім­бі­ё­зе зні­та­ва­ныя лё­сы ўсіх жы­ха­роў яе све­ту — све­ту ле­су, фло­ры, фаў­ны, та­го зя­мель­на­га і па­дзя­мель­на­га, з усім ба­гац­цем звя­ры­на-пту­шы­на­га пе­ра­бо­ру, які ў са­пер­ні­цтве з ча­ла­ве­чым асад­ні­цтвам і яго­ным ам­бі­цы­ёз­ным зям­ным ула­да­ран­нем над мо­цай гэ­та­га ма­це­ры­ка, вы­но­сіць са­бою пе­ра­мо­гі і па­ра­зы. Тое ж са­мае і з ча­ла­ве­чай дзей­нас­цю. Гэ­та ў та­кіх мес­цах сак­раль­нае і тран­с­цэн­дэн­т­нае яш­чэ ў жы­вых і дае твор­чыя за­ра­ды і сі­лу жыц­ця тым, хто яш­чэ ўмее цяр­п­лі­ва слу­хаць, на­зі­раць, удум­вац­ца ў бач­ныя і ня­бач­ныя лё­сы і гі­сто­рыі……

У да­ро­зе — пад ня­бес­най апе­кай Пят­ра і Паў­ла

Па на­род­ным і цар­коў­ным ка­лен­да­ры, які на шчас­це яш­чэ не стаў чу­жым мяс­цо­вым «пад­ля­шам і ліць­ві­нам», зна­чыць ка­рэн­ным аба­ры­ге­нам гэ­тай пра­сто­ры, 12 лі­пе­ня аса­цы­ю­ец­ца са свя­там Пят­ра і Паў­ла, што шы­ро­ка па­ва­жа­ец­ца і ад­зна­ча­ец­ца на Пад­ляш­скай зям­лі. І, зда­ец­ца, па тра­ды­цыі, як пом­ню, гэ­ты дзень амаль на сто ад­со­так на­дзе­ле­ны со­неч­ны­мі пра­мя­ня­мі лет­няй спё­кі. Рэд­кія вы­нят­кі толь­кі пац­вяр­джа­юць пра­ві­лы Бо­жа­га па­рад­ку ў гэ­ты дзень. Не інакш і вы­па­ла ў гэ­тым го­дзе, ка­лі ў свя­точ­ную пят­ні­цу, ка­лі сан­лі­вая спё­ка ста­я­ла на два­ры, у якой быц­цам у ра­ска­зе Мі­ха­ла Ан­д­ра­сю­ка нат сан­лі­вы, гай­наў­скі ве­ра­бей­ка ба­бах­не про­ста з га­лін­кі, выб­ра­лі­ся мы з Бе­ла­сто­ка ў На­раў­ку на суст­рэ­чу ме­на­ві­та са зга­да­ным пе­рад хві­лі­най май­ст­рам лі­та­ра­тур­на­га сло­ва на бе­ла­ру­скай і поль­скай мо­вах. Да­ро­га на­ша вя­ла і праз Ста­рое Ляў­ко­ва, рас­па­ло­жа­нае пе­рад са­мой На­раў­кай, дзе ад вя­коў зна­хо­дзіц­ца пра­ва­слаў­ная цар­к­ва і пры­ход у го­нар зга­да­ных свя­тых. Та­му пят­ніч­ны ве­чар для жы­ха­роў па­ра­фіі аба­зна­чаў свя­точ­ныя вык­лі­кі пры ся­мей­ным за­стол­лі ў род­ным ста­рон­ні. У тым жа ча­се з дру­го­га бо­ку пуш­чы са сва­ёй род­най Вой­наў­кі, што ў гмі­не Ду­бі­чы-Цар­коў­ныя на­кі­роў­ваў­ся ў бок На­раў­кі са сва­ёй жон­кай Га­лі­най і Мі­хал Ан­д­ра­сюк — ге­рой апа­веш­ча­най су­стрэ­чы. Ме­на­ві­та гэ­та­га дня так­са­ма і па­ра­фі­яль­ная цар­к­ва ў Ду­бі­чах, як штогод, на ўвесь пры­ход слаў­на ад­зна­чае свя­та ў го­нар пер­шых еван­ге­лі­стаў, так важ­ных у жыц­ці пас­ля­доў­ні­каў Хры­сто­вых на­вук. Па­коль­кі на­шы ма­мы, мая і Мі­шы­на, ме­лі да­чы­нен­не да гэ­тай па­ра­фіі, то на­ту­раль­ным, ся­мей­ным чы­нам не адзін, ці два ра­зы ста­ві­лі­ся ў тых жа вё­сках на­шы но­гі і на свя­точ­ных гас­ці­нах,і на фэ­ста­ва-тан­ца­валь­ных за­ба­вах той так яш­чэ ка­рот­кай, лі­пень­скай ноч­чу. У мя­не по­тым і мая бра­та­вая ака­за­ла­ся з са­міх жа Ду­біч, дык жа дзя­сят­ка­мі га­доў Пят­ра і Паў­ла бы­ло для мне амаль так са­ма важ­нае, як на­ша з Мі­шам Сплен­не 28 жніў­ня ў па­ра­фіі ў Вяр­сто­ку. Для ўсіх пуш­чан­скіх дзі­коў ра­ска­зы і су­поль­ная ся­мей­ная по­вязь ду­ху і це­ла, Бо­жа­га і зям­но­га — у та­кім жа са­мім спля­цен­ні і зні­та­ван­ні лё­су, як са што­дзён­най пры­ро­дай ва­кол нас — з ула­да­ран­н­нем ляс­ной ма­гут­нас­ці. Та­кая пры­часць дня што­дзён­на­га.

Кам­па­нія, у якой вы­па­ла мне па­да­рож­ні­чаць у адзін і дру­гі бок, скла­ла­ся як бы па спе­цы­яль­ным жа­дан­ні і свя­точ­ным па­да­рун­ку ад не абы-ка­го — ад са­міх ня­бес­ных за­ступ­ні­каў Пят­ра і Паў­ла. На­шым ша­фё­рам і ад­на­час­на фе­сты­валь­ным за­ва­да­та­рам быў Ана­толь Вап, пра яко­га фе­сты­валь­ныя ідэі і ся­мей­ны ра­да­вод пі­саў я ў па­пя­рэд­нім ад­рэз­ку. По­бач ся­бе на зад­няй ка­на­пе ма­шы­ны бе­зу­пын­ны ды­я­лог пра Ан­д­ра­сю­ко­вую лі­та­ра­ту­ру за­вя­лі Мар­цін Рэм­бач і Ан­д­рэй Бай­гуз. Пра асо­бу і лі­та­ра­тур­ны склад ду­ху Мар­ці­на ўзгад­ваю шы­рэй у ні­жэй пры­ве­дзе­ным аб­за­цы.

Андрэй Байгуз — аматар Падляшша, балотнага футбола і семачак

А зга­да­ны Ан­д­рэй Бай­гуз — гэ­та з 2001 го­да су­пра­цоў­нік і за­тым жур­на­ліст куль­тур­на-му­зыч­на-лі­та­ра­тур­ных пе­ра­дач Бе­ла­стоц­ка­га ра­дыё, які за­раз сва­і­мі іні­цы­я­ты­ва­мі і пра­мо­цы­яй ўся­го та­го, што ў гэ­тым пла­не з’яў­ля­ец­ца ад­мет­нас­цю і якас­цю пад­ляш­скай, куль­тур­най пра­сто­ры, вя­до­мы не толь­кі ў на­шым ва­я­вод­стве. Ні­чо­га за­тым дзіў­на­га, што і бе­ла­ру­ская му­зы­ка Пад­ляш­ша, яе ства­раль­ні­кі, як і май­ст­ры на­ша­га лі­та­ра­тур­на­га сло­ва так­са­ма вя­до­мыя Ан­д­рэю. Ме­на­ві­та ў эфі­ры Бе­ла­стоц­ка­га ра­дыё га­да­мі пра­соў­ваў ён фе­сты­валь «Ба­со­віш­ча», яго ўдзель­ні­каў і ар­га­ні­за­та­раў. Ні­чо­га за­тым дзіў­на­га, што па­ма­лень­ку рас­пы­таў­ся я ў яго са­мо­га пра ся­мей­ны ра­да­вод. Ака­за­ла­ся, што яго­ная ма­ма ро­дам з Ры­ба­лаў, бліз­ка Заб­лу­да­ва, а та­та з Паў­ноч­на­га Вост­ра­ва, што блі­жэй Кры­нак. І ме­на­ві­та ў дзень свя­тых Пят­ра і Паў­ла, а як жа інакш, па­е­ха­лі яны свят­ка­ваць у мяс­цо­васць… Паў­лы, што ў Ры­ба­лаў­скім пры­хо­дзе. Іна­чай як ме­та­фі­зі­кай па­дзей та­ко­га кштал­ту не раст­лу­ма­чыш.

Мурал з бабуляй Жэняй

Ёсць ад­на спра­ва, дзя­ку­ю­чы якой Ан­д­рэй Бай­гуз рас­с­ла­віў нас, пад­ляш­скіх, ад­веч­ных ста­ра­жы­лаў не толь­кі на Поль­ш­чу, Еў­ро­пу, але ўвесь свет. А ўсё па пры­чы­не аг­ра­мад­на­га му­ра­ля ў Бе­ла­сто­ку па ву­лі­цы Ма­рыі Кю­ры-Скла­доў­скай, на най­важ­ней­шым і вы­са­чэз­ным бу­дын­ку Мар­шал­коў­скай уп­ра­вы ў Бе­ла­сто­ку, у якім ула­да­рыць сам мар­ша­лак. На ім раз­меш­ча­на вы­я­ва яго­най ба­бу­лі Жэ­ні (bab­ci Eu­ge­nii), якая на­гад­вае ўсім, каб выс­лаць ад­к­рыт­ку ба­бу­лі і… дзя­ду­лі (Wyślij pocz­tówkę dla Bab­ci. I Dziad­ka). Доб­ра­зыч­лі­вая жан­чы­на, ап­ра­ну­тая як на­шы вя­ско­выя ма­мы і ба­бу­лі, у квя­ці­стай хуст­цы і сві­та­ры з узо­ра­мі, гля­дзіць на свет праз паль­цы да­ло­ні, быц­цам га­во­ра­чы свай­му ўну­ку Ан­д­рэю: «Ой, не ра­бі мне гэ­тае фо­та. Я ўжо ста­рая і ка­му ж то пат­рэб­нае». Як пе­рад ва­чы­ма ста­іць мне за­раз мая па­мер­лая ма­ма з та­кім ме­на­ві­та жэ­стам і сло­ва­мі, якія заў­сё­ды паў­та­ра­ла, ка­лі яе фот­ка­лі.

І ме­на­ві­та Ан­д­рэй Бай­гуз быў тым жур­на­лі­стам, яко­му ў Ма­стац­кай га­ле­рэі імя Та­ма­ры Са­ла­не­віч у рам­ках фе­сты­ва­лю вы­па­ла ро­ля па­вес­ці суст­рэ­чу-раз­мо­ву з Мі­ха­лам Ан­д­ра­сю­ком, яго­ны­мі чы­та­ча­мі і гас­ця­мі той на­раў­чан­скай па­дзеі. А спра­ва тут важ­ная і не з апош­ніх на на­шай куль­тур­най ні­ве. У снеж­ні гэ­та­га го­да Мі­хал Ан­д­ра­сюк бу­дзе ад­зна­чаць юбі­лей — 65-год­дзе сва­ёй зям­ной ван­д­роў­кі. Пры на­го­дзе ад імя ўсіх чы­та­чоў він­шу­ем з та­кой зна­ка­мі­тай га­да­ві­най вы­дат­на­га на­ша­га лі­та­ра­та­ра — пуш­чан­скі скарб у лі­та­ра­тур­ным куф­ры на­цыі. Ме­на­ві­та за­раз у На­раў­цы мы маг­лі па­слу­хаць раз­мо­ву пра фо­ны і тон­кас­ці лі­та­ра­тур­ных эмо­цый, а за­тым ін­с­пі­ра­цый Ан­д­ра­сю­ко­вых пер­са­на­жаў і іх­ніх гі­сто­рый. Вя­доў­ца быў вы­дат­на пад­рых­та­ва­ны і да­пыт­лі­ва тры­маў­ся сва­іх ад­чы­та­ных ко­даў апа­вя­дан­няў, якія па­ра­ду­юць на­пэў­на і нас, чы­та­чоў.

Лі­та­ра­тур­на-пе­рак­лад­чыц­кая ўраж­лі­васць Мар­ці­на Рэм­ба­ча

У кніж­ку „Żubr i in­ne opo­wia­da­nia” увай­ш­ло дзе­сяць выб­ра­ных тво­раў на поль­скай мо­ве ў зна­ка­мі­тым пе­ра­кла­дзе та­ле­на­ві­та­га бе­ла­ста­ча­ні­на Мар­ці­на Рэм­ба­ча, за­ма­ца­ва­на­га ад дзе­ся­ці­год­дзяў у шмат­лі­кіх бе­ла­ру­ска-поль­скіх вы­мя­рэн­нях. Гра­фіч­на-ма­стац­кае афар­м­лен­не но­ва­га вы­дан­ня ўзяў на свае пле­чы і дум­кі ня­стом­ны ча­ла­век-уста­но­ва Юр­ка Асен­нік. Ён жа бу­дзе ў На­раў­цы ге­ро­ем дру­го­га дня фе­сты­ва­лю — 13 лі­пе­ня ў су­бо­ту, з кан­цэр­там на ас­но­ве выб­ра­ных вер­шаў Ана­то­ля Сы­са са збор­ні­ка «Пан Лес». Але пра па­дзею і ан­ту­раж су­бот­няй гар­мо­ніі пры­ро­ды, му­зы­кі і сло­ва пра­чы­та­ем у гэ­тым мес­цы праз ты­дзень.

Міхал Андрасюк і Марцін Рэмбач, фота Міры Лукшы

За­раз ха­чу за­ся­ро­дзіц­ца на асо­бе пе­рак­лад­чы­ка, якая вель­мі ча­ста бы­вае пры­за­бы­тая вы­да­ве­цтва­мі, а на­ват, зда­ра­ец­ца, што і аў­та­ра­мі ары­гі­на­лаў. А тут дос­вед у гэ­тым вы­пад­ку ўжо не­ма­лы. Год на­зад вы­дат­на спра­віў­ся ён з пе­ра­кла­дам хрэ­ста­ма­тый­най ужо ў бяз­меж­най, бе­ла­ру­скай лі­та­ра­ту­ры «Поў­няй» („Peł­nia”), пуш­чан­ска­га Мі­ха­ла Ан­д­ра­сю­ка, а ў ня­даў­нім мі­ну­лым з яго­ным «Бе­лым ка­нём» („Bia­ły koń”, 2011). У пе­рак­лад­чыц­кай ка­лек­цыі Мар­ці­на мы зной­дзем на­шу­ме­лую і ўзна­га­ро­джа­ную кні­гу Змі­це­ра Бар­то­сі­ка «Быў у па­на ве­ра­бей­ка га­ва­руш­чы…» («I miał pan wró­bel­ka, któ­ry mó­wił”, 2018) — сво­е­а­саб­лі­вы за­піс да­ку­мен­таль­ных рэ­пар­та­жаў аб бе­ла­ру­скіх лё­сах у ХХ ста­год­дзі. Ра­ней з‑пад яго­най пе­рак­лад­чыц­кай ру­кі су­поль­на з Ві­та­лём Лу­бам вый­шаў «Бе­ла­ру­скі гі­ста­рыч­ны ка­лян­дар» („Bia­ło­ru­ski ka­len­darz his­to­rycz­ny”) Ула­дзі­мі­ра Хіль­ма­но­ві­ча. Ас­вой­ван­не і прыб­лі­жэн­не бе­ла­ру­скай лі­та­ра­ту­ры поль­ска­му чы­та­чу рас­па­чаў Мар­цін Рэм­бач з апа­вя­дан­няў Вік­та­ра Са­зо­на­ва «За­на­тоў­кі кан­т­ра­бан­ды­ста» („No­tat­ki kon­t­ra­ban­dzis­ty”) і «Су­сед­скія бы­лі» („Baj­dy są­siedz­kie”). Свет бе­ла­ру­ска-поль­ска­га па­меж­жа, апі­са­ны тут Вік­та­рам Са­зо­на­вым, дзя­ку­ю­чы пе­рак­лад­чыц­кай пра­цы вель­мі па­зі­тыў­на ура­зіў поль­ска­га чы­та­ча. А вось „No­tat­ki kon­t­ra­ban­dzis­ty” ста­лі яш­чэ на да­да­так амаль аба­вяз­ко­вай для чы­тан­ня кніж­кай для кож­на­га поль­ска­га па­меж­ні­ка і мыт­ні­ка на мя­жы з Бе­ла­рус­сю, ка­лі той ха­цеў мець пос­пе­хі на сва­ім участ­ку пра­цы. Сам Вік­тар Са­зо­наў у хо­дзе су­стрэч і раз­моў пра сваю кніж­ку ме­на­ві­та з па­меж­ны­мі служ­боў­ца­мі не­ад­ной­чы раз­маў­ляў пра во­пыт кан­т­ра­бан­ды­ста, пе­ра­ся­ка­ю­чы мя­жу ці то ў Куз­ні­цы-Бе­ла­стоц­кай, ці Баб­роў­ні­ках.

Не за­ста­ец­ца па‑за тран­с­ля­тар­скай ува­гай Мар­ці­на і па­э­зія. Ме­на­ві­та ён у вы­да­дзе­ным у 2018 г. двух­моў­ным збор­ні­ку па­э­зіі чор­най да­мы бе­ла­ру­скай лі­та­ра­ту­ры, на­шай ніў­ска-пад­ляш­скай На­дзеі Ар­ты­мо­віч «Кра­я­від з не­ві­доч­най па­мыл­кай» („Kra­job­raz z wa­dą uk­ry­tą”), у суп­ра­цоў­ні­цтве з вель­мі пат­ра­ба­валь­най да гу­каў па­э­тыч­на­га ад­чу­ван­ня і то яш­чэ ў пе­ра­кла­дзе пат­ра­піў знай­с­ці яе адаб­рэн­не для сва­ёй тран­с­ля­тар­скай спра­вы. Кож­ны, хто меў да­чы­нен­не да су­пра­цоў­ні­цтва, на жаль, з па­кой­най ужо па­э­тэ­сай, доб­ра ве­дае, з які­мі за­ка­ло­та­мі і сця­ною праб­лем мож­на бы­ло су­тык­нуц­ца ў лю­бую мі­ну­ту. Але ад­чу­ван­не Мар­ці­нам ін­ды­ві­ду­а­ліз­му са­мой па­эт­кі і яе па­э­зіі да­зво­лі­ла ат­ры­маць у па­да­рун­ку апош­ні ей­ны пры­жыц­цё­вы збор­нік.

Мно­гія чы­та­чы мо­гуць не ве­даць, што і ён сам з’яў­ля­ец­ца аў­та­рам дзвюх па-мой­му вы­дат­ных кні­жак на поль­скай мо­ве для дзя­цей і ад­на­час­на для да­рос­лых — «Bra­ter­stwo pusz­czy. Księ­ga 1” і „Bra­ter­stwo pusz­czy. Księ­ga 2.Przy­go­da z wil­ka­mi” — абедз­ве вы­да­дзе­ныя кі­ра­ва­ным ім Цэн­т­рам гра­ма­дзян­скай аду­ка­цыі Поль­ш­ча-Бе­ла­русь у Бе­ла­сто­ку. Тое, што аў­тар вы­дат­на апіс­вае свет звя­ры­най пуш­чы і яе жы­ха­роў, у якіх жа та­кія ж са­мыя праб­ле­мы і ха­рак­та­ры, як у люд­скім жыц­ці, даз­ва­ляе мець не­паў­тор­ны шанц за­зір­нуць у глыб ся­бе нам ця­пер і за­раз. Фі­ла­со­фія і ідэя кні­жак про­ста ідэ­аль­на ўпіс­ва­ец­ца ў сам дух і мес­ца пра­вя­дзен­ня фе­сты­ва­лю ар­га­ні­за­та­ра­мі ў мяс­цо­вас­цях Бе­ла­веж­скай пуш­чы. Ка­лі ар­га­ні­за­та­рам хо­піць сіл, зда­роўя і срод­каў на на­ступ­ныя вы­пу­скі та­кіх су­стрэч, то ме­на­ві­та гос­цем, яко­га вар­та па­слу­хаць усім па­ка­лен­ням ра­зам, з’яў­ля­ец­ца аў­тар­ская су­стрэ­ча з Мар­ці­нам Рэм­ба­чам. Не толь­кі ў На­раў­цы, але і ва ўсім пуш­чан­скім ста­рон­ні. Ну і мне ма­рыц­ца, каб сяб­ры-пе­ра­клад­чы­кі з поль­скай мо­вы прыг­ля­ну­лі­ся гэ­тым вы­дан­ням, бо ж вар­та на­шым дзе­цям, ма­ла­дзё­нам і са­мім са­бе пры­ві­ваць каш­тоў­нас­ці гу­ман­нас­ці, ча­ла­ве­цтва, сяб­роў­ства, ад­каз­нас­ці, зра­зу­мен­ня аба­вяз­ко­ва­га пра­мі­нан­ня — так як і ад­веч­на­га, зям­но­га па­куль — пра­ва да на­ра­джэн­ня і смер­ці…

Вель­мі лю­біў гу­ляць сло­вам, бы кост­кай Ру­бі­ка

Але па­куль спа­дзя­ем­ся ўсе, што неў­за­ба­ве да­ча­ка­ем­ся кні­гі ра­ска­заў Мі­ха­ла Ан­д­ра­сю­ка на поль­скай мо­ве „Żubr i in­ne opo­wia­da­nia” ў пе­ра­кла­дзе Мар­ці­на Рэм­ба­ча. Су­ар­га­ні­за­тар фе­сты­ва­лю «Pod­la­sie. SLOW FEST» у На­раў­цы, а за­ад­но і вы­да­вец кніж­кі — Цэнтр бе­ла­ру­скай куль­ту­ры з Бе­ла­сто­ка ў асо­бах яго кі­раў­ні­цтва Ана­то­ля Ва­пы і Іло­ны Кар­пюк згод­на абя­ца­юць, што па­пя­ро­вы ва­ры­янт кні­гі ат­ры­ма­ем у ру­кі ўжо да кан­ца лі­пе­ня. За­ста­ец­ца ўсім ама­та­рам твор­час­ці лі­та­ра­тур­на­га пуш­чан­ска­га зуб­ра — Мі­ха­ла Ан­д­ра­сю­ка яш­чэ выт­ры­ваць у не­вя­ліч­кім ча­кан­ні. А по­тым толь­кі чы­таць, сма­ка­ваць і каш­та­ваць сло­вы воб­ра­заў з нет­раў і люд­скіх па­се­ліш­чаў Бе­ла­веж­скай пуш­чы. Пры­сут­ных на су­стрэ­чы пад трыц­цаць ама­та­раў та­ко­га вось сло­ва ў тым вы­пад­ку не толь­кі на­шых, пад­ляш­скіх чы­та­чоў дае на­дзею, што кні­га пап­лы­ве з‑пад пуш­чан­скіх бе­ра­гоў па лі­та­ра­тур­ных са­ло­нах усёй кра­і­ны.

Ме­на­ві­та тое, што нель­га яш­чэ бы­ло пат­ры­маць цёп­лень­кай кні­гі ў ру­ках і на ёй толь­кі за­ся­ро­дзіць сваю ўва­гу, да­зво­лі­ла Ан­д­рэю Бай­гу­зу «пры­ціс­нуць» ге­роя су­стрэ­чы і пры­го­жа на­ма­гац­ца ад­чы­таць і ча­каць ад­ка­зу, ад­куль плы­ве пер­пе­ту­ум мо­бі­ле ван­т­ро­баў (trze­wiów), лі­та­ра­тур­най муж­чын­скас­ці яго­ных пра­за­іч­ных тво­раў.

Як кож­ны ша­ну­ю­чы­ся і вы­на­ход­нік свай­го, адзі­на­га і не­паў­тор­на­га пісь­мен­ніц­ка­га сты­лю, не да кан­ца быў, ві­даць, ско­ры рас­сак­рэ­ціць усе свае та­ям­ні­цы твор­чай кух­ні і энер­ге­ты­ку ге­ро­яў, якіх ста­ра­ец­ца звы­чай­на па-ча­ла­ве­чы лю­біць. Для боль­шас­ці з іх прый­ш­ло­ся су­стрэц­ца не з неш­час­лі­вы­мі, але най­час­цей з няз­дзей­с­ны­мі ка­хан­ня­мі. Гэ­та най­час­цей вы­сту­пае пас­ля пра­ва­лу эра­тыч­на­га ін­стын­к­ту ма­ла­дос­ці. Та­му вель­мі кра­наль­на ві­да­воч­на ў яго­ных тво­рах, што ге­роі ў мно­гім та­ды ста­ра­юц­ца жыць у сва­ёй толь­кі ім бяс­печ­най сфе­ры ма­раў. Мо та­му ў сва­іх по­шу­ках улас­на­га «я» ста­но­вяц­ца ін­т­ра­вер­та­мі, якім аў­ты­стыч­ныя цяр­пен­ні праз­мер­нас­ці гу­каў, га­рад­ско­га на­тоў­пу і ча­ла­ве­чай брах­ні про­ста на­да­я­да­юць, бы тая чар­ві­вая рэдзь­ка.

Сам Мі­хал Ан­д­ра­сюк тут вель­мі трап­на аса­бі­ста заў­ва­жыў, што з га­да­мі змя­ніў­ся і яго­ны спо­саб пі­сан­ня. Ра­ней вель­мі лю­біў гу­ляць сло­вам, бы кост­кай Ру­бі­ка, ка­лі ін­ту­і­тыў­насць і раз­бу­да­ва­насць сло­ва да­юць аў­тар­скае за­да­валь­нен­не. «За­раз пі­шу інакш, а тое, што дэ­бю­та­ваў кні­гай про­зы ў со­рак — для пра­за­і­ка гэ­та не ста­расць», — за­я­віў ён пры­сут­ным. Мне вель­мі спа­да­ба­ла­ся ў час раз­мо­вы, што ге­рой су­стрэ­чы вель­мі трап­на і воб­раз­на нак­рэс­ліў крох­касць і сла­басць фун­да­мен­таў та­ко­га но­ва­га го­ра­да ства­рэн­ня, якім ста­ла­ся Гай­наў­ка. На фо­не на­шай гі­ста­рыч­най тра­ды­цыі ма­ла­мя­стэч­ко­вас­ці Кляш­чэль, Ор­лі, Бель­ска-Пад­ляш­ска­га, Нар­вы, ці На­раў­кі — у мі­ну­лым і за­раз — гра­мад­скасць гай­на­вян злеп­ле­ная з бед­на­га асад­ні­цтва з глы­бі­ні Поль­ш­чы і мяс­цо­ва­га на­сель­ні­цтва. Ства­ры­ла гэ­та сво­е­а­саб­лі­вы ра­бо­ча-ся­лян­скі мен­та­лі­тэт, які дэ­тэр­мі­нуе ха­рак­тар і за­раз па­вя­то­ва­га, быц­цам вель­мі пан­ска­га го­ра­да. Тут на­ват яго што­дзён­ная мо­ва асаб­лі­ва свед­чыць аб кла­са­вай пры­на­леж­нас­ці яе ка­ры­сталь­ні­каў. Ха­рак­тар лю­дзей і вык­лі­кі па­лі­тыч­на-эка­на­міч­най тран­с­фар­ма­цыі пас­ля 1989 го­да ў Поль­ш­чы кі­ну­лі гай­на­вян у са­праўд­ны цык­лон, яко­га яны пе­рад усім цал­кам не ра­зу­ме­лі. Ло­гі­ка гі­сто­рыі ў жыц­ці з чар­го­вы­мі ўла­да­мі і сі­стэ­ма­мі на­каз­ва­ла ду­маць най­п­рост­шым чы­нам — ка­лі бу­дзе ка­пі­та­лізм, мы бу­дзем ка­пі­та­лі­ста­мі! І ў ча­кан­ні пры­хо­ду ка­пі­та­ліз­му спа­дзя­ва­лі­ся на цу­доў­ную ру­ку сва­бод­на­га рын­ку і іх­ніх на­ват сас­нё­ных фір­маў.

А тое, што ўжо мно­гія га­ра­джа­не па­лі­за­лі сма­ку і па­ху аме­ры­кан­скіх до­ла­раў, ня­мец­кіх ма­рак і ін­шых та­дыш­ніх еў­ра­пей­скіх ва­лют, па­на­аг­ля­да­лі­ся ўрэш­це ўся­ля­ка­га бур­бал­ка­ва­та-пу­сто­га за­ход­ня­га кі­но, дык да­вай стрым­га­лоў аку­нуц­ца ў гай­наў­скую гон­ку ка­пі­та­лі­стаў. І так­са­ма прый­дзец­ца за гэ­ты ін­фан­ты­лізм і на­іў­насць рас­п­ла­ціц­ца ў най­леп­шым вы­пад­ку толь­кі бан­к­ру­цтва­мі сва­іх мо яш­чэ не над­та за­доў­жа­ных біз­не­саў. Але зда­ра­ла­ся і дру­гое, і гор­шае ў паў­сюль гэ­так зва­най чыр­во­най Гай­наў­цы.

З вя­лі­кай, але скры­ва­най на­дзе­яй ча­каў я пы­тан­ня вя­ду­ча­га і ста­ноў­ча­га ад­ка­зу Мі­ха­ла Ан­д­ра­сю­ка пра пі­сан­не но­вай кніж­кі. І ў свя­точ­ны дзень Пят­ра і Паў­ла аў­тар апа­вяс­ціў пры­сут­ным у На­раў­цы,а за­тым зна­чыць уся­му све­ту, што на яго­ным пра­цоў­ным камп’юта­ры за­піс­ва­юц­ца рад­кі но­ва­га ра­ма­на «Жуб­рэ­рос». Сло­ва ста­но­віц­ца це­лам.

Мая фан­та­зія і ўяў­лен­не па­ча­лі ма­лан­ка­ва пра­ца­ваць над спа­лу­чэн­нем і суст­рэ­ча­мі ў на­шай пуш­чы Эра­са і ча­ла­ве­чай эро­ты­кі з не­ве­ра­год­най мо­цай да­дзе­най толь­кі ка­ра­леў­скім зуб­рам. Але маё ўяў­лен­не ў па­раў­нан­ні з аў­тар­скай за­ду­май зда­ец­ца быць толь­кі ней­кім сла­бым су­ра­га­там та­го, што вы­льец­ца на па­пе­ру. За­тым з са­мой ідэ­яй фе­сты­ва­лю — па­ма­лень­ку, не спя­ша — ча­кай­ма но­вай кніж­кі Мі­ха­ла Ан­д­ра­сю­ка.

(пра­цяг бу­дзе)

Яў­ген Ва­па, тыднёвік “Ніва”, №30, 2024 год