Радыё Рацыя: Вы фактычна 40 гадоў ці нават больш у актыўнай палітыцы. Што для Вас такая рэч як палітыка найперш: Воляй лёсу змаганне за праўду? Сведамы выбар дзейнасці на карысць роднай краіны? Ці нейкае асаблівае пакліканне? Ці нешта іншае?
Зянон Пазьняк: Палітыка – гэта найвялікшы род грамадскай дзейнасці. Нічога няма вышэй за палітыку. Таму што ў палітыцы ўсё: і псіхалогія, і веды, і інтуіцыя, і воля, і сацыяльныя адносіны, і педагогіка, і веданне людзей. Таму палітыка – гэта найвышэй. Чаму для мяне палітыка? – Таму што палітыка дае магчымасць вызваліць Бацькаўшчыну з-пад акупацыі. Гэта галоўны сэнс майго жыцця, я гэта ўсведамляў з дзяцінства. Але я не збіраўся быць палітыкам. Але лёс так распарадзіўся, што прыйшлося пайсці ў актыўную палітыку. І сама важнае, за што я ўдзячны Богу, што тое, пра што марыў, ажыццявілася.
Р. Р. : Але некаторыя кажуць, што «палітыка – гэта брудная справа»?
З. П.: Гэта гавораць дурныя людзі. Гэта абывацельская думка людзей, якія ні трохі не разбіраюцца ў тым, што такое палітыка. Палітыка як справа такая ж самая, як і іншыя справы: як журналістыка, як літаратура, як тэатр. Таму нічым палітыка не адрозніваецца, бо ў аснове палітыкі, як і іншых родаў родаў дзейнасці – гэта чалавек. І ўсё залежыць ад чалавека. Які чалавек – такія і дзеянні. Іншая справа, што палітыка заўсёды стаіць на вяршыні грамадскай дзейнасці, бо калі казаць вельмі каротка, што такое палітыка: Палітыка – гэта імкненне узяць уладу. Гэта рух да ўлады. Таму палітыка грае вялікае значэнне ў лёсе соцыума, у лёсе народа.
Р. Р.: А як вы ставіцеся да такога збітага выслоўя, што «палітыка – гэта мастацтва магчымага»?
З. П.: Гэта філістэрскае выслоўе, абсалютна не адпавядае рэчаіснасці. І той, хто прытрымліваўся на практыцы такога выслоўя, той цярпеў паразу. А найбольш яскравы прыклад – Міхаіл Гарбачоў. Ён тое гаварыў, і параза была па ўсіх «стаццях». Мой прынцып зусім другі, я ня раз пра гэта казаў і гэта спраўдзіў: палітыка – гэта мастацтва немагчымага. Бо калі магчымае – то гэта ніякая не палітыка, бо кожны чалавек магчымае, калі ён будзе працавіты, можа зрабіць. А вось немагчымае – гэта і ёсць палітыка. Дык вось тое, што мы ў 1991 годзе дасягнулі – гэта было немагчымае, але мы дасягнулі. А нас было ўсяго 8 адсоткаў перад ардой камуністычнай. Вось што такое палітыка! І там, дзе былі вялікія дасягненні, там быў такі прынцып.
РР: Беларускі Народны Фронт «Адраджэньне» быў унікальным рухам у нашай гісторыі 20-га стагоддзя. Ці гэты палітычны феномен, нешта падобнае, магчымае ў агляднай будучыні Беларусі? Альбо гэта магло быць характэрна толькі ў канкрэтную гістарычную эпоху канца Савецкага саюзу?
З. П.: Гэта магчыма, калі аднолькавыя ўмовы. Нацыянальна-вызвольны рух пачаўся яшчэ ў сярэдзіне 19-га стагоддзя. Фармаванне нацыі, барацьба з імперыямі – тады гэта было масавым. Тады ўся Еўропа рухалася такім чынам, валіліся імперыі. І так было ў Беларусі. Але тады, калі Беларусь абвесціла пра незалежнасць, гэта 1918 год, 25-ы Сакавік, праз 9 месяцаў здарылася расейская акупацыя. 83 гады жылі пад акупацыяй, таму тое, што распачаў беларускі нацыянальна-вызвольны рух у 19-ым стагоддзі, яно не было споўнена да канца. І як толькі ўзнікла магчымасць гэта споўніць, яно было споўнена. І таму той рух, які арганізаваўся ў 1980-ых гадах, ён грунтаваўся на ідэалах 25-га Сакавіка: на сімвалах, на ідэях, на ідэалах. І ставіў задачу завяршыць гэтую справу – стварыць незалежную дзяржаву Рэспубліку Беларусь. Таму гэта, безумоўна, абумоўлена было часам і абставінамі. Цяпер абставіны крыху змяніліся, але не нашмат, таму што краіна акупаваная, адбываецца генацыд, нішчыцца ўсю нацыянальнае, нішчыцца наша незалежная дзяржава. І таму людзі, якія будуць змагацца за свабоду, за незалежнасць, за Адраджэнне Беларусі, яны пяроймуць гэтыя ідэі БНФ. І толькі на гэтых ідэях можна будзе перамагчы. Іншая справа, што цяпер рухаючымі сіламі будуць тыя людзі, якія ўсвядомілі ідэі, якія маюць адукацыю, якія ўжо не вяскоўцы, а гарадскія. Таму што вёска фактычна знішчана. Тыя беларусы, якія нарадзіліся ў горадзе, якія маюць іншы ровень інтэлектуальны і сацыяльны, яны будуць рухаць гэтую ідэю і яны прывядуць да перамогі, да свабоды Беларусі.
РР: Чаму не ўдалося ў 1994 годзе? Вы тады былі на піку папулярнасці і усё да гэтага часу некаторыя крыўдзяцца, што вось, не напісаў бы Пазьняк пра рускую мову той артыкул, дык ён прыйшоў бы да ўлады і мы зараз былі б у Еўропе…
З. П.: Гэта крыўдзяцца абывацелі, якія сядзелі на канапе, папівалі апельсінавы сок і глядзелі тэлевізар. І чакалі, што тут нам Пазьняк зробіць, што нам Народны Фронт зробіць. Вось гэтыя людзі крыўдзяцца – іхны такі лёс – усё жыццё крыўдзіцца, таму што яны няздольныя ні на якія дзеянні. А ў той час, у 1994 годзе, у 1990-ых гадах, не было яшчэ сілы. Незалежнасць здабыў авангард, народны ідэалагічны авангард – гэта Беларускі Народны Фронт. Яго падтрымлівала вельмі шмат людзей актыўных і бальшыня пасіўных, але гэта была падтрымка. Толькі сіла засталася яшчэ ў наменклатуры, у яе была ўлада. Камуністы ўладу не аддалі. Мы знішчылі іхную партыю, але сама наменклатура захавала ўладу. А ўлада тая была арыентаваная на Маскву. Гэта былі людзі каланіяльнай свядомасці. І вось Масква атрымала магчымасць вярнуць усё назад. І гэта ў іх атрымалася, таму што яны, па-першае, знайшлі падтрымку ў беларускай наменклатуры, якая была ва ўладзе, яны знайшлі адпаведнага чалавека і яны абапіраліся на савецкі народ, на тых людзей, якім галоўнае ў жыцці было – гэта каб быў тэлевізар, каб была зарплата, каб быў нейкі матэрыяльны мінімум. Савецкі чалавек ён ня хоча максімума, ён хацеў мінімума: каб хадзіў на работу, прыйшоў і паеў баршчу, выпіў піва і заўтра ізноў пайшоў на работу, кватэру каб далі праз 15 гадоў… Усё гэта зразумела, гэтая псіхалогія засталася, бо гэта былі тыя людзі. Эканамічнае становішча было цяжэйшае – адпаведна ўсё гэта Расея выкарыстала, былі кінутыя адпаведныя грошы, сродкі. Фактычна ў асяроддзі Лукашэнкі была адна агентура – усялякія Замяталіны. Мы помнім гэтую «публіку». І практычна гэта Маскве ўдалося. Гэта трагедыя, таму што вельмі часта імперскія злыя сілы, нават мафія, нават наркаманы, нават бандыты, як прыкладам на Гаіці, яны выкарыстоўваюць дэмакратыю. Гэтае грамадства савецкае яно было яшчэ не гатовае да дэмакратыі. Таму выкарысталі выбары, кінулі адпаведныя грошы, адпаведную прапаганду і гэта Маскве ўдалося.
Цяпер адбываецца крах таго, што трыццаць гадоў у Маскве адбылося, але крах крывавы. І наша задача зараз вельмі важная – каб гэты крах, які будзе абавязкова, каб ён быў менш крывавы, як ва Украіне. Я думаю, што гэта ўдасца.
РР: Вернемся яшчэ да гісторыі БНФ, які існаваў і дзеіў на пачатку. Як, падаецца, БНФ здолеў згуртаваць і прадстаўнікоў розных нацыянальнасьцяў, розных канфесій, Добра памятна, як вы прыязджалі і Галіна Сямдзянава казала, што яна прадстаўляе праваслаўных, Юры Хадыка казаў, што ён грэка-каталік, Вы казалі, што рыма-каталік. Усё гэта ўздзейнічала аб’яднальна на людзей… БНФ з’яднаў людзей можа нават не сама блізкіх поглядаў – і правых, і левых і цэнтрыстаў.
З. П.: Сама галоўнае – з’яднаў людзей антыкамунізм. Рух, Фронт ён плыў на антыкамунізме і таму ён з’яднаў нават маскоўцаў некаторых, якім ужо гэтая савецкая сістэма стаяла папярок горла. І фактычна грамадства саспела да таго, што камуністычную наменклатуру, гэты рэжым, бальшыня ўжо не ўспрымала. Гэта галоўны аспект. І другі важнейшы аспект, што гэта ішло ўсё пад нацыянальным сцягам. Стварэнне незалежнай дзяржавы, адраджэнне нацыі, мовы, дэмакратыі. А што такое дэмакратыя – гэта наша незалежнасць, гэта наша беларуская мова, гэта школа, гэта наша культура, гэта свабода для ўсіх нацый, усіх веравызнанняў. Тое, што было ў нас у крыві у ВКЛ. У нас ніколі не было рэлігійных войнаў, у нас былі талерантныя адносіны да ўсіх: і да татараў, і да юдэяў, і да праваслаўных, і да католікаў. У нас была такая краіна. Прытым гэта ня проста дэкляравалася на роўні сацыяльным, дзяржаўным, адлюстравана ў Статуце Вялікага княства. Гэта было ў бытавых дачыненнях, людзі так жылі… За сталом сядзелі і католікі і праваслаўныя, святкавалі і каталіцкія святы і праваслаўныя. І не было спрэчак. Нянавісць прынесла Расея, расейскія папы, расейская царква, якая была фактычна не царквой, а аадзелам паліцыі яшчэ з часу іхнага цара Пятра. Ну а сёння тым больш, гэта аддзел КГБ…
Поўнасцю першую частку гутаркі слухайце ў далучаным файле:
Беларускае Радыё Рацыя
